Географиядан ашы? саба?

жер қыртысын түзетін тау жыныстары, олардың түзілу жағдайы, түрлері жөнінде

түсінік беру. Оқушыларды «жер қыртысы», «магма», «шөгінді», «бейорганикалық», «органикалық» сияқты жаңа терминдермен таныстыру, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтарын анықтау, пайда болу жағдайымен таныстыру
2.Дамытушылық. Оқушылардың жер қыртысы туралы логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, глобуспен, картамен жұмыс істеуге үйрету.Туған жердің жер бедеріне деген қызығушылығын тудыру, тау жыныстарын, оның құрылымын зерттеуге баулу.
3.Тәрбиелілік. Табиғат байлықтарына қамқорлық жасауға, аялауға тәрбиелеу.

II. Үй тапсырмасын тексеру

“Таза тақта” ойыны

Өткен сабақта «Литосфералық плиталар туралы ұғым» тақырыбын өткен едік, үй тапсырмасын тексеру үшін «Таза тақта» ойынын ойнаймыз.
Тақтаға шыққан оқушы кез-келген қағазға жасырылған сұрақты таңдай отырып, жауап береді. Жасырылған сұрақ біткен кезде тақта тазаланады.

1.Жер қыртысын зерттеу

2.Тау жыныстары және минералдар
3.Магмалық тау жыныстары
4.Шөгінді тау жыныстары
5.Метаморфтық тау жыныстары

Оқушылардың тау жыныстары және минералдар туралы тірек білімдерін еске түсіру сұрақтары:
1) Тау жыныстары деген не?
2) Тау жыныстарының қандай түрлерін білесіңдер?
3) Пайдалы қазбалар деп нені айтады?
4) Қазақстанда қандай пайдалы қазбалар бар?
5) Өзіміздің өлкеде қандай пайдалы қазбалар бар?

тау жыныстарында, өзен және теңіз жағаларындағы тік жарларда, таулардың тік

беткейлерінде жақсы көрінеді. Жер қыртысын толтырып жатқан табиғи денелер –тау жыныстары. Олар қатты, сұйық және газ күйінде кездеседі. Гранит, құм, әктас, тұз, көмір, мұнай – осының бәрі тау жыныстары.
2.Тау жыныстары және минералдар.(тау жыныстарының үлгілерін көрсету )
Тау жыныстарын құрайтын заттар минералдар деп аталады. Мысалы: гранит өзара тығыз байланысты 3 минералдан тұрады. Олар – кварц, дала шпаты, слюда.Түгелдей бір минералдан тұратын тау жыныстары да бар,мысалы: тұз.
Табиғатта минералдар мен тау жыныстарының бірнеше мың түрі бар.
Олардың құрылысы, қаттылығы, тығыздығы, түсі, балқу температурасы және басқа қасиеттері жөнінде өзара айырмашылықтары болады.
Минералдар мен тау жыныстарының алуан түрлілігі олардың түзілу жағдайындағы айырмашылықтар мен жер қыртысында қандай өзгерістерге ұшырайтындығында.

фосфарит
органикалық
Мұнай, газ, көмір, бор, әктас
Мәрмәр, кварцит гнейс

терең қойнауында жоғарғы температура мен қысым жағдайында түзілетін, газға бай,

балқыған отты қоймалжың зат.Жер қыртысы негізінен магмалық тау жыныстарынан тұрады.15-20км. тереңдікте олардың үлесіне бүкіл тау жыныстарының 95%-ы тиеді, олардың ішінде ең көп тарағаны базальт пен гранит.

күштер әсерінен пайда болған жыныстар шөгінді тау жыныстары деп аталды.

Олар кесек, химиялық және органикалық түрлерге бөлінеді.
Жер қыртысы алғашқы қатайып құрылған кезден бастап оны құраушы магмалық жыныстар температураның, желдің және судың әсерінен өзгеріске ұшыраған. Тұнба жыныстар кесек шөгінділер деп аталады.
Суға түрлі заттар араласып, ериді. Теңіз немес көл тартылғанда олар тұнып, жер қабатына қосылады. Мұндай жолмен химиялық шөгінділер пайда болады.
Судағы және құрлықтағы өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары органикалық шөгінділер құрайды. Мысалы, өсімдіктердің шірімей және көміліп қалған қалдықтарынан шымтезек пен таскөмір, теңіздің өте майда жәндіктерінің қалдықтарынан бор құралады.
Біріншіден, тұну арқылы түзілгендіктен олардың бәрі де қат-қабаттанып жатады. Екіншіден, шөгінді жыныстардың арасынан жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары немес таңбалары ұшырасады.
Шөгінді жыныстар Жер қыртысының беткі қабатында таралған. Барлық тау жыныстарының 75%-ын құрайды, қалған 25%-ы магмалық және метаморфтық жыныстардың үлесіне тиеді.
Шөгінді тау жыныстары ұзақ уақыт жатып тығыздалса, қатты жыныстарға айналады. Осындай жолмен құмнан – құмтас, саздан – сазды тақтатас, бордан – әктас түзіледі.

тау жыныстарының қысымына және жоғары температураның әсеріне ұшырайды. Олар магманың

ыстық лебінен қайта балқиды. Шөгінді жыныстарды су ерітінділері біріктіріп қатырады. Осы айтылғандардың әсерінен тау жыныстары өзінің бастапқы қалпынан айырылады, олардың құрамы өзгереді. Осындай өзгерістердің нәтижесінде пайда болған тау жыныстары метаморфтық деп аталады (грекше метаморфоза – өзгеру). Метаморфозаның әсерінен әктас – мәрмәрға, сазды тақтатас – кристалдық тақтатасқа, құмтас – кварцитке айналады.
Метаморфтық жыныстардың ерекшелігі – көп жағдайда олардың жаншылып, тақталанған немесе магманың ыстық лебіне ұшыраған өзгерістері байқалып тұрады.

айту.
2.Қазақстанның саяси картасына пайдалы қазбалардың шартты белгілерін өндірілетін орындарына дұрыс

орналастыру.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

тапсырма беру.