Алаштану

тарихи зерттеулердегі проблемалары.

Слайд 2

жақсы, таңдаулы) – 1. Қоғамдағы ең жақсы, гуманист адамдардың мәдениеті

мен әдептілігіне байланысты қолданылады; 2. Білім беруде, әскери құрамада т.б. қолданылуы мүмкін», - деп анықтама берілген.

Слайд 3

дәрігерлер, заңгерлер, жоғары шенді әскери қызметкерлер, ғалымдар, қоғам қайраткерлері, этнографтар,

саясаткерлер т.б. болды.

Слайд 4

болды, 1917 жылы Қазақстан бойынша уақытша үкіметтің комиссары атанды. Үкіметтің

жоғарғы органы Уақытша Ұлттық Кеңес "Алаш Орда" атағын алып, оның төрағасы Әлихан Бөкейхан болатын. Іс жүзінде Кеңес Үкіметі ештеңені ұмытпады және 30-жылдары автономия үшін күрескендердің барлығы дерлік репрессияға ұшырады.

органдары үш рет қамауға алды. 1937 жылы, 27 қыркүйек күні

ол "лаңкестік ұйымға" қатысы бар деген себеппен сотталып, сол күні ату жазасына кесілді

экспроприациялауды және жаппай келімсектердің келуін тоқтату туралы мәселе көтерді. "Қазақ"

газетін шығарды. Оның "Жаңа Емле" атты жаңа әліпбиін Қытайда, Ауғанстанда және Иранда тұрып жатқан қазақтар әлі күнге дейін қолдануда.

алынған болатын. Ол 1926 жылы Бакуде түркітанушылардың Құрылтайы кезінде Ресейден

Қазақстанды бөлу жайлы Мұстафа Шоқаевпен байланыспақшы болады. 1931 жылы білімгерді Архангельск облысына үш жылға жіберген болатын. 1937 жылы оны репрессияның жаңа толқынында тұтқындады. 1938 жылы 8 желтоқсан күні Ахмет Байтұрсынов халық жауы ретінде ату жазасына кесілді.

Ахмет Байтұрсынұлы, бір кісіден кейін басына ақ кепкі киген Алашорда

төрағасы ...

29 желтоқсанда ұлтшылдыққа айыптау себебімен қамауға алынған болатын. М.Дулатовты ату

жазасына кесті, бірақ кейін жазаны қайта қарап, 10 жылға лагерьге жіберу шешілген болатын. Онда дін қызметшісі Павел Флоренский Міржақып Дулатовтың ауруханаға фельдшер болып жұмысқа орналасуына қол ұшын берді. 1935 жылдың 5 қазанында Соловецкий лагерінің Орталық лазаретінде о дүниеге аттанды, оның мәйіті ілу-қағусыз зиратта жерленген.

бөлігінің басқарма төрағасы. Ж.Досмұхамедовтың дұрыс және толық есімі - Жаһанша,

Училищені сәтті аяқтап, Императорлық М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу университетінің (МГУ) заң факультетіне оқуға түскен болатын. Кейін Омсктегі сот палатасына жұмысқа шақырылды, 27 жасында Досмұхамедов Томск аймақтық сотының прокуроры лауазымына тағайындалып және юстиция генералының шені атағын иеленген. Жаһанша Досмұхамедов Алаш партиясының құқықтық тұжырымдамасын құрған болатын. 1924 жылы Ж.Досмұхамедов РСФКР қылмыстық кодексін қазақ тіліне аударған.

Алаш автономисының батыс бөлігінің басқарма төрағасы

жылы 3 тамызда репрессияға ұшырады, оның алдында бес жылдық сілтемені

өтеген болатын. Мәйіті Бутово зиратында жерленген

түлегі. Ресейдің IV Мемлекеттік Думасының мұсылмандық фракциясының хатшысы болып қызмет

атқарған.
1917 жылдың қараша айында Қоқандыда өткен IV төтенше Бүткілмұсылмандық құрылтайда Түркістан автономисын жарыққа шығару жарияланған болатын. Түркістан Уақытша Кеңесі басқармасын Мұхамеджан Тынышпаев басқарған, ал кейін Мұстафа Шоқай Түркістан автономисына басшылық еткен. Ал желтоқсан айында Алаш (Қазақ) автономисын жариялау кезінде ол үкіметтің мүшелер қатарына кірді. 1918 жылдың қаңтар айында Кеңестердің өкіметін мойындаудан бас тартып, Еуропаға кеткен болатын. Екінші Дүниежүзілік Соғыс кезінде Гитлер Түркістан легионын жасап, Мұстафаға оны басқаруды ұсынды. Бастапқыда әскери тұтқындарға көмегі жайлы ойлады, бірақ кейін мұның қаншалықты зардап алып келетінін ойлап, бас тартты. Кейінірек ол СІМ Үшінші рейх группенфюрері СС Иоахим фон Риббентропқа былай деп жазған болатын:"...Гете, Фейербах, Бах, Бетховен, Шопенгауэр секілді азаматтарды тәрбиелеген ұлттың өкілдері әскери тұтқындармен қатынасын көре, мен Түркістан легионын басқару ұсынысын қабылдай алмаймын.» Мұстафа Шоқай 1941 жылы, 27 желтоқсанда көз жұмды, ресми мәлімет бойынша қанның жұқпалы ауруға шалдыққанынан делінген, бірақ ол қасақана өлтірілген деген күдік бар. 

Бөкей ордасындағы Алаш Ордада болған. 1917 жылы Торғай облысының құрылтайының

төрағасы, Бүткіл Ресейлік мұсылмандық кеңестің мүшесі болған. 1918 жылы Бүткіл Ресейлік Құрылтайдың алқасына кірген. 1921 жылы Мәскеудегі Қырғыз үкімет (қазақ) алқасына кіріп, кейін Наркомнацта жұмыс жасаған. 1923 жылы Уәлитхан Танаев барлық қызметтен босады. 1937 жылдың қыркүйек айында оны қамауға алып, 1949 жылы сәуір айында Красноярск өлкесіне жіберген болатын.

,

ғалым. Түркістан орыс-туземдік бастауыш мектебін, Ташкент ұстаздық училещесін бітірген. 1917

жылы Ташкентте Мұстафа Шоқаймен бірге "Бірлік туы" газетін жарыққа шығарған. Ашаршылықпен күрес орталық комиссиясының мүшесі, 1918 жылдан бастап Түркістанда, Созақ, Жаңақорған Қызылқұм, Шиеліде аштықта қалғандарға әлеуметті орындар ұйымдастырған болатын. Сұлтанбек Қожанов Қазақ КСР-ының астанасы Оренбургтен Қызылордаға ауыстыру идеясының авторы болған. Дәл өзі қазақ интеллегенцияларының белсенді өкілдерімен бірге қазақтарды мойындатып, "қырғыз-қайсақтар" деген атауын "қазақтар" деген атауға өзгертті. 1928 жылы оны Ленин атындағы Бүкілкеңестік ауылшаруашылық ғылым академиясын ұйымдастырған Ташкент қаласына жіберген болатын. 1929 жылы ол Орта-Азиялық мақта - ирригация политехникалық институтын ашқан, оның бірінші ректоры болды. 1929-1931 жылдары ол Орта Азиялық мақта иiретiн комбинаттың директоры болған болатын. 1937 жылы Қожановты қамауға алды. Ол ұлтшылдығы үшін, астананы "Қызылордаға" алмастырғаны үшін сотталды. "Орда" сөзінен Сталин ұлтшылдыққа шақыруды көрді. Сот Мәскеуде өтті, 1938 жылы 8 ақпан айында оны өлім жазасына кесті. Оны Мәскеу Бутырск абақтысының жеркепесінде атқан болатын.

,

қарсы шыққаны үшін Сібірге жер аударған болатын. 1905 жылы Отанына

қайтып оралды. 1906 жылдың қаңтар айында ЕКІНШІ БҮКІЛРЕСЕЙЛІК МҰСЫЛМАН құрылтайының делегаты болды, сонымен қатар партиялық бағдарлама жасау комиссияның мүшесі болған.

,

думаның депутаты, Түркістан автономиясының премьер-министрі, Алаш Орданың белді мүшесі, бірінші

қазақ инженер-теміржолшысы, Түркістан-Сібір магистральінің құрылысы мен жобалауының қатысушысы. 1917 жылы Түркістан автономисының премьер-министрі болған.
1924 жылы оны Ташкентте ашылған Қазақ педагогикалық институтына, математика және физика пәнінің профессоры қызметіне шақырған. Бұл уақытта ол үш жүздердің шығу тарихы, хандар, батырлар, билер, ақындардардың өмірін қысқаша сипаттап, тектердің генеалогиялық кестесін құрды.
1931 жылы, 3 тамыз күні қамауға алынды, бірақ ұзақ тергеуден соң ешқандай айғақтар табылмаған болатын. Оның үшінші әйелі Әмина бұл уақытта кішкентай Дәулет есімді ұлымен жасырынып жүрген және Тынышпаевтың талабы бойынша өзінің Шейх-Әли деп тегін берген. Келесі қамауға алынуда Тынышпаев айыпталып, 1932 жылы 20 сәуір күні Воренежге 5 жылға жіберілді. Кейін ол 1937 жылы 21 қарашда атылу жасазына кесіліп, мерт болды.

,

1917 жылы революциядан кейін алашордалықтармен белсенді қызметтес болып, оларға таңданатын:"Алаш

партиясы, біздің идеяның жарықтығы ғасырлар бойы жойылмайды және оны бұзуға ешкімнің батылы жетпейді".
Сұлтанмахмұт өте кедей тұрған, қатты сырқаттанған болса да, адамдарға әрдайым қол ұшын беретін: 1914 жылы Баянауылда ол ғылымға қызығушылығы болған жастардың оқуына ақша жинауға көмектесетін "Шоң" бірлестігін негізін салды. Торайғыров 1920 жылы қайтыс болды, оның жасы небәрі 27-де болған еді.
Суретте Торайғыровтың қасындағы "Айқап" журналының шығарушылардың бірі Пазыл Әбуталип бейнеленген

,

партиясын негіздеушілерінің бірі, ғалым, бірінші қазақтың математик-профессоры. Алаш Орданың басқа

көшбасшыларымен бірге кеңес үкіметінің басшыларымен Қазақ автономисын мақұлдау жайлы тікелей келіссөздерге шыққан болатын. 1920 жылы Қазақ КСР Орталық атқару комитетінің мүшесі қызметінде Ермеков Мәскеуге кетеді. Онда В.Лениннің басшылығындағы мәжілісте Қазақстанның болмысы жайлы баяндама жасайды. Жер мәселесіне байланысты Астрахан, Семей, Ақмола және Каспий теңізінің солтүстік жағалауын қайтарылуына қол жеткізген болатын.

,

Әлімхан Ермеков, ұлы Мағауия, қызы Раушан, әйелі Рахила.
1938 ж. наурызында

жала жабу бойынша Әлімхан Ермеков қамауға алынды. 1939 жылы 10 жылға бас бостандығынан айырылды. Бірақ бұл мерзімді 6 жылға дейін қысқартты. Алайда, Ұлы Отан соғысының басталуына байланысты Ермековты лагерьде 9 жыл бойы ұстаған болатын. 1955 жылы Ермековты босатып, ол толығымен ақталды.

,

мен жоғарғы мектептің алғашқы ұйымдастырушыларының бірі. 70-тен астам еңбек шығарған,

оның 20-сы кітап. Революциядан кейін Алаш Орда үкіметінің мүшесі болды. 1918 жылдың наурыз айында Халел Досмұхамедов және оның фамилияласы Жаханша Досмұхамедов Мәскеуге бағытталған делегацияны басқарған. Лениннің қабылдауына қол жеткізіп, делегация оған алашордалық құрылтай шақыру жөнінде қаулысын берген болатын.  
1918 жылдың мамыр айында Жымпиттегі құрылтайда Алаш Орданың батыс бөлігін құру жайлы жарияланған болатын. Көшбасшылардың бірі Халел Досмұхамедов болды. Алаш Орданың таратылуынан кейін Халел мәдениеттілік-ағартушылыққа белсенді қатысқан болатын. 1924 жылы РҒА-ның өлкетану Орталық бюросының корреспондент мүшесі болды. Проректор болып, Қазақ Педагогикалық университет негізіндегі Қазақ Мемлекеттік университетінің ашылуына белсенді қатысып, университеттің алғашқы проректоры болды. Бірнеше орында қызметте бола, ол ұлттық мектептер желісінің ашылуына, қазақ тіліндегі ғылыми терминологияның құрылуына ат салысқан болатын.

,

15 қыркүйек күні 19 айға қамауға алынды, "Алаш-ордалық ұлттық ұйым"

ісі бойынша өтті. 1938 жылы қайтадан қамауға алынып, Алматыға айдалған болатын. 1939 жылы әскери трибуналмен ату жазасына кесілді.

,

полкының құрылуының ұйымдастырушыларының бірі және оның командирі. Императорлық Санкт-Петербург университетінің

заңгер факультетінің түлегі. Қазақстандағы азаматтық соғысының басталуымен Марсеков Семиречеде большевиктерге тойтарыс беру үшін ұлттық полкті жасауды қолға алады.

,

Равильмен. Семей, 1926 жыл.
Өкінішке орай, Райымжан Марсековтың толық өмірбаяны жайлы

нақты толық ақпарат жоқ. 20-жылдардың басында Зайсан қаласында тұрғаны және гарнизон мен алаш полкін бастығы болғаны жайлы мәлімет бар. "Қызылдықтар" қаланы алған кезде, Қытайға шегінген, кейін кейбір мәліметтер бойынша қытайлық үкімет өкілдерімен қудаланып, 1945 жылға дейін қамауда болған. Белгісіз жағдайлармен қайтыс болған

,

бірінші қатар: Жақабай Әтикеұлы, Жұбандық Болғанбайұлы, Тұрагүл Абайұлы, Әлихан Бөкейхан,

Райымжан Марсеков.
Екінші қатар: сол жақтағы екінші тұрған Мұқан Жакежанұлы, қасында Көкбай Жанатайұлы.

,

құрылтайда Ахмет Байтұрсыновпен бірге оқушыларға арналған кітаптар шығару комиссиясының мүшесі

болып тағайындалды.
М.Жұмабаевты алашордалық, пантүркіт, жапон тыңшысы ретінде Петропавлда қамауға алып, 10 жылға бас бостандығынан айырған болатын. 1936 жылы М.Горькийдің қолдаухатының арқасында ол жедел босатылған болатын. Орта мектепте орыс тілі мен орыс әдібиетінің мұғалімі болып жұмыс істеп, Сәкен Сейфуллиннің шақыруы бойынша Мағжан Жұмабаев Алматыға келді. 1937 жылы 30 желтоқсанда қайтадан қамауға алынып, 1938 жылы 19 наурыз айында ату жазасына кесілді.

,

жылы наурыз айы. Транспарантты М.Дулатов ұстауда. "Ұлт өз тағдырын өзi

шешеді" деген жазуы бар.

,

ХІҮ съезіне қатысқан қазақ делегаттары. Мәскеу, 1925 ж.
Екінші қатарда отырғандар (сол

жақтағы): Ф.Голощекин, С.Садуақасов, Ж.Мынбаев, И.Сталин, тұлғасы анықталмаған, Н.Нұрмақов.

,

С. Сейфуллин, К. Кемеңгеровпен танысып, бірге астыртын «Бірлестік» үйірмесін құрады.

Қазақ Респуликасының үкіметін орнату кезінде С. Сәдуақасовты Ахмет Байтұрсынов болған ұлттық білім беру наркомының төрағасының лауазымына тағайындайды, ал 1925 жылы өзі ағартудың наркомы болады. Смағұл Голощекиннің тарапынан қудалануына бірнеше рет іліккен. С.Сәдуақасовты 1927 жылы қараша айында ағарту наркомындағы қызметінен босатады.

,

Сәдуақасов Сталиннің жеке бұйрығымен Мәскеу –Донбасс темір жолының құрылысына жіберіледі.

Воронеж ауданында жұмыс істей, 1933 жылы күз мезгілінде Смағұл Сәдуақасов ресми ақпарат бойынша сүзек ауруын жұқтырып, 1933 жылы қайтыс болады.

,

ағартушы, педагог, психолог.
1917–1919 жылдары Алаш Орда партиясының құрылымына белсенді қатысады.

1922 жылдан бастап Ж.Аймауытов педагогикалық кәсіппен айналысып, Қаркаралыда мұғалім болады. Ж.Аймауытов Торғай уездіндегі аштықта отырғандарға көмектесіп, ауыл бойынша мал жинайды. Осыған оны айыптаған болатын.1929 жылы Аймауытовты қамауға алып, 1931 жылы ату жазасына кеседі.
Жүсіпбек Аймауытовтың соңғы суреті.

,

қараша күні ІІҰКмен қамауға алынады, "халық жауы" деп жарияланып, трибуналдың

шешімі бойынша 1938 жылдың 25 ақпан айында атылған болатын.
Құдайберген Жұбановтың соңғы суреті.

,