Ашы? саба? ??ндар

ғасырлары аралығында өмір сүрген) – ежелгі түркі тілдес тайпалар. Қытай

жазбаларында кездесетін тарихи атауы – гунну (хунну). Олар бастапқы кезде Солтүстік Қытай, Моңғолия, Байкал өңірлерін қоныс еткен. Б.з.б. IІІ ғасырдың соңына таман ғұндар бірігіп, əскер түзеп, мемлекет құрған. Жаулау жорықтарының нəтижесінде ғұндар б.з.-дың І ғасырларында Батысқа қарай бет түзеген. Жолай көптеген тайпаларды бағындырып, өздеріне қосып алған. Орталық жəне Шығыс Қазақстан жерлерін өздеріне қаратқан. Б.з. ІV ғасырында ғұндар басқа да көшпенді тайпалармен бірге оңтүстік орыс даласына жеткен. Дунайдан асып, Венгрияға дейін барып қоныстанған.

елі үшін тәуелсіздік жолында күрестері жайында жан-жақты сараптау.
Міндеттері:
- Ғұн империясының

құрылуы мен ыдырауын сипаттау;
- Халықтардың Ұлы қоныс аударуы мен оның салдарын жан-жақты
талдау;
- Батыс Ғұн империясының пайда болуы мен Рим империясымен және герман тайпаларымен қарым-қатынасын зерттеу.
Нысаны. Тарихтың ерте заманынан бастап мықты жаулаушылық саясат жүргізуші – ғұндар мемлекеті.

басқару ісі Сақ патшалары Шырақтың ерлігі

тұрмысы, шаруашылығы
4. Ғұн патшалары

Мөде – Ғұн империясының негізін

салушы

Ғұн тайпаларының бірігіп топтасуы б.з.б. 209 жылы "ғұн үйінің өрлеуі" кезінде іске асты. Оларды бір одаққа біріктіру әйгілі Мөде /Боғда/ батырдың есімімен байланысты. Оның туған жылы 230, ал өлген кезі б.з.б. 174 жыл. Мөде ғұндарды күшті державаға айналдыру үшін әскери реформалар жүргізді. Б.з.б.188 жылы Мөде мен Қытайдың Хань императоры Гаоцзу "тыныштық және туыстық" жайлы шартқа қол қойды. Мөде Қытай ханшасын өзіне әйелдікке алды, сонымен бірге Хань империясы ғүндарға жыл сайын салық төлеп түруға тиісті болды. Ғүндардың жүргізген жаулап алу соғыстарының нәтижесінде Забайкальеден Тибетке және Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзенінің орта бойына дейін созылып жатқан жердің бәрі олардың қол астына көшті.

аяқталды. Юэчжилер тек б.з.д. 174-165 жылдары түпкілікті талқандалды. Нәтижесінде, юэчжилер

Орталық Азияға шегініп, Әмударияның жоғарғы ағысына жылжиды. Ғұндарға бағынғандардың арасында үйсіндер де бар еді. Қытай жазбаларында 36-ға жуык керші ұлыстардың бағындырылғандығы айтылған.Мөде б. з. д. 174 жылы

қайтыс болды. Мөденің баласы Лаушан тұсында юэчжилер тасталкан болып жеңіліп, олардың бір бөлігі Жетісуды мекен етті. Жетісудағы сақтардың бір белігі юэчжилердің қысымынан Ферғананы басып өтіп, Парфия, Бактрияға жылжып, келесі бір белігі Ауғанстан Солтүстік Үндістанға (Кашмирге) өтіп кетеді.

қоныс аударуы” дәуірінде белгілі болды.

аударуының себептері. IV – VII ғасырлар кезеңі Еуропа тарихына халықтардың

Ұлы қоныстануы деген атпен еніп, төрт жүз жылдықта миграциялық процестердің шыңына жету, бүтіндей континентте этникалық – мәдени және саяси бейнені түбірінен өзгеріске түсірді. Бұл дәуір – көне өркениеттің аяғы және феодализімнің жандануы.

ғұндардың басшысы Аттила Еуропа халқының үрейін ұшырды. 375-376 жылдары вестготтардың

Қазақстан даласынан келген ғұндармен күресі ежелгі Рим империясының құлауына әкелді.Ғұндардың юэчжи тайпасымен күресі ғұндардың жеңісімен аяқталды. Юэчжилер тек біздің заманымызға дейін 174—165 жылдары түпкілікті талқандалды.

илле салт атты) деген мағына береді. Гот тілінде немесе гепид

тілінде Аттила «atta» — әке, және жұмсартылған «ila» суффиксі жалғану арқылы Аттила есімі шыққан деген деректе бар.Г. Дерфердің «О языке гуннов» (1973, М.) деген еңбегінде Аттила есімін Волга өзенінің атауымен байланыстырады. Дерфердің зерттеуінше Волга өзенінің ескі атауы Atil/Atal болған.

Аттила өзінің кезекті әйелі Ильдиконы алған кезде 453 жылы тойдан соң

мұрнына қанап өз қанына тұншығып қаза табады. Ертесіне азанда Аттиланың шатырына келген ғұндар жылап отқан Ильдиконы көріп, өз көсемдерін жерлеуге кіріседі. Бүкіл ғұндар Аттиланың денесін ортаға қойып қоштасу рәсімін жасап, түрлі ат ойындарын көрсетіп, жоқтау Аттилаға жырын арнайды. Осы күні түнде ғұндар Аттиланы үш табытқа: бірінші алтын, екінші күміс, үшіншісі қатты темірден жасалған табытқа салып, кейбір тарихшылардың пікірінше Тиса өзенінің арнасын бұрып, жерлейді-де қайтадан өзенді өз ағысына салып, жерлеу рәсіміне қатысқан құлдарды түгел өлтіреді.

ия б) жоқ
2. Ғұн мемлекетіндегі ру саны – 24
а) ия

б) жоқ
3. Цин патшалары ғұндардан қорғану үшін Ұлы Қытай қорғанын салды?
а) ия б) жоқ
4. Шаньюйден кейінгі басты тұлға – түменбас
а) ия б) жоқ
5. «Аттила» операсын жазған итальян композиторы – Джузеппе Верди
а) ия б) жоқ
6. Ғұндардың негізгі өмір салты – көшпелі өмір?
а) ия б) жоқ

Жұмбақтар шешу
1.Қадам бас алға сүрінбей
Болашақ кілті білімде.
Қандай мағына береді,
«сақ» сөзі парсы тілінде(Құдіретті еркектер)

2.Басынан кешкен шақтарды
Тарихшы тізіп ақтарды
Кімдер деп тағы атады
Грек Герадот сақтарды?(Массагеттер)

3.Көгенге құлын байлады
Бес қаруды да сайлады.
Айтып берші, қай сақтар
Арал мен Сырды жайлады?(Парадарайа)

4.Арайлап таңы атады,
Маужырап күні батады.
Түйе сүтін балмен тең,
Сақтар қалай атады? (Шұбат)

баласының тарихына өшпес із қалдырғаны Әлем тарихының төрінен орын алуы

тиіс. Хүндар, оның ата-бабалары «жабайы» болмаған. Ғұндар тарихта аты аңызға айналған біздің арғы бабамыз. Ғұндар мәдениеті өзіндік ерекшелігі мен орны бар ежелгі бабаларымыз жасаған мәдениет. Олар өз заманының алдыңғы қатарындағы, өркениетке ерте жеткен Орталық Азияның перзенттері болғанын тарих мойындауы тиіс.

ҚОРЫТЫНДЫ