Mетоды духовно – нравственного воспитания

− PEDAGOGIKA NAZARIYASI VA TARIXI MAGISTRATURA MUTAXASSISLIGI
2-BOSQICH MAGISTRANTI
JABBOROVA

DILAFRUZ FURQATOVNANING
 MAGISTR AKADEMIK DARAJASINI OLISH UCHUN YOZILGAN
DISSERTATSIYA
TAQDIMOTI

ILMIY RAHBAR: p.f.n., dots. B.J.UMAROV
BUXORO - 2017

место в процессе среднеспециального образования
The methods of spiritual and

moral education and their role in the process of secondary-special and vocational education

asoslari 
1.1. Ma’naviy-axloqiy tarbiya tushunchasi, mohiyati va funкsiyalari
1.2. Ma’naviy-axloqiy tarbiya jarayonining

qonuniyatlari va asosiy tamoyillari. 
II. BOB. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash jarayoni 
2.1. O’quvchilarni yosh va ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning o’ziga xos xususiyatlari
2.2. O’quvchilarning ma’naviy-axloqiy tarbiya metod, vositalari va ularning tasnifi
2.3. Ijtimoiy – gumanitar fanlarini o’qitish jarayonida o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash texnologiyasi
III. BOB. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda tajriba-sinov ishlari va uning natijalari
3.1. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash tizimi
3.2. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy
tarbiyalash bo’yicha tajriba-sinov ishlarining natijalari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI

qiladigan,vijdonini uyg`otadigan beqiyos kuch,uning barcha qarashlarining mezonidir”.

i.A.karimov

O’zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo’lidagi bosh g’oyasi – ozod va

obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Ushbu g’oyani amalga oshirishda ijtimoiy - siyosiy, iqtisodiy, yo’nalishlar bilan bir qatorda ma’naviy-ma’rifiy soha ham muhim o’rin tutadi. Darhaqiqat, bugungi kunda fuqarolik jamiyatini qurishda ma’naviyat davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri bo’lib qolmoqda.
bugungi kunda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni yuksak darajaga ko’tarish orqali barkamol avlodni voyaga etkazish muhim vazifa hisoblanadi.
Ma’naviy etuk, barkamol insonni tarbiyalashda esa madaniyat va san’at, ilm-fan, ta’lim-tarbiyaning har tomonlama rivojlanishi alohida ahamiyatga ega.

tarbiyalash har bir davrda jamiyatning asosiy vazifasi bo’lib kelgan. Chunki,

axloqiy pok, ma’naviy yuksak xalqning ma’naviyati ham yuksak hisoblangan. O’zbek xalqi azaldan o’zining ma’naviyati va madaniyati bilan jahonga mashhurdir. Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy kabi O’rta Osiyo mutafakkirlari xalqimizning madaniyatini rivojlantirishga, ma’naviyatini boyitishga ulkan hissa qo’shganlar.
Shaxs ma’naviyatini shakllantirishning falsafiy asoslari faylasuf olimlar E.Yusupov, J.Tulenov, S.Shermuxamedov, T.Maxmudov, Q.Nazarov.
Psixolog olimlar S.L.Rubinshteyn, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, A.G.Kovalev, I.S.Kon, E. G’oziev, V.Karimova, R.Sunnatova va boshqalar ma’naviy-axloqiy xislatlarning shaxs kamolotidagi o’rnini tadqiq etar ekanlar o’spirinlik davri u.Imomnazarov, Z.G’afurov va boshqalarning tadqiqotlarida o’z ifodasini toPGAN.

metodlarini nazariy jihatdan takomillashtirish hamda amaliyotga joriy etishga oid metodik

tavsiyalar yaratisH
Tadqiqot ob’ekti
kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash jarayoni.
Tadqiqot predmeti
kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash mazmuni, shakl va metodlari.

hujjatlarni o’rganish, tahlil etish va umumlashtirish.
2. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy

tarbiyalashni pedagogik muammo sifatida ilmiy-nazariy jihatdan asoslash, uning pedagogik-psixologik xususiyatlarini ishlab chiqish.
3. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash jarayonining mazmuni, shakl va metodlarini takomillashtirish.
4. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning samaradorlik darajasini belgilash.
5. Kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash bo’yicha ilmiy-metodik tavsiyalar yaratish.

MA’NAVIYATGA OID ILMIY-METODIK ADABIYOTLARNI QIYOSIY-TANQIDIY O’RGANISH, TAHLIL QILISH;

PEDAGOGIK KUZATUV, SUHBAT, ANKETA SO’ROVLARI; TESTLAR, TAJRIBA-SINOV; MATEMATIK-STATISTIK TAHLIL; TADQIQOT NATIJALARINI UMUMLASHTIRISH.

TADQIQOTNING METODOLOGIK ASOSI: O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASI, O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 1-PREZIDENTI I.A.KARIMOV ASARLARIDAGI ISTIQLOL VA MA’NAVIYAT, BARKAMOL AVLOD TA’LIM-TARBIYASIGA OID NAZARIY FIKRLAR, “TA’LIM TO’G’RISIDA”GI QONUN, “KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI”, MA’NAVIY-MA’RIFIY ISHLARNI RIVOJLANTIRISHGA DOIR O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORLARI, OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM, XALQ TA’LIMI VAZIRLIKLARINING ME’YORIY HUJJATLARI, SHARQ MUTAFAKKIRLARINING MA’NAVIYAT, MA’RIFAT, AXLOQ VA KOMIL INSON TARBIYASI TO’G’RISIDAGI TA’LIMOTLARI, MAVZUGA OID ILMIY-PEDAGOGIK MANBALAR.

o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash ilmiy pedagogik jihatdan tahlil etilib, uning omillari

aniq belgilansa;
- kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda ularning ijtimoiy va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yondashilsa;
- kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq pedagogikasi, Markaziy Osiyo mutafakkirlarining ilg’or g’oyalari, milliy urf-odat va an’analardan keng foydalanilsa;
- ma’naviy-axloqiy tarbiya jarayoni ilg’or pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilsa;
- kasb-hunar kollejlari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning samarali shakl, metod, vositalari belgilanib, uning yaxlit tizimi yaratilsa;
- o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashga doir ilmiy-uslubiy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilsa, ijobiy natijalarga erishish mumkin.

DOLZARB PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA NAZARIY JIHATDAN ASOSLANDI HAMDA UNING MAZMUN-MOHIYATI

VA FUNKSIYALARI ISHLAB CHIQILDI;
- KASB-HUNAR KOLLEJLARI O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASH YO’NALISHLARI BELGILANDI;
- KASB-HUNAR KOLLEJLARI O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASH MAZMUNINI TAKOMILLASHTIRISH QONUNIYATLARI YARATILDI;
- KASB-HUNAR KOLLEJLARI O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASH SHAKL VA METODLARI, VOSITALARI BELGILANDI;
- KASB-HUNAR KOLLEJLARI O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASHNING YAXLIT TIZIMI YARATILDI;
- KASB-HUNAR KOLLEJLARI O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASH TADBIRLARINING SAMARADORLIK DARAJASI ANIQLANDI VA ILMIY-METODIK TAVSIYALAR ISHLAB CHIQILDI.

O’QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASHGA DOIR NAZARIY QARASHLAR VA YONDASHUVLAR, FUNKSIYALARI, QONUNIYATLARI

HAMDA TAMOYILLARI BELGILANDI, ULARNING O’ZIGA XOS JIHATLARI ANIQLANDI.
TADQIQOT ASOSIDA ISHLAB CHIQILGAN UMUMPEDAGOGIK VA METODIK TAVSIYALARDAN O’RTA MAXSUS KASB-HUNAR TA’LIMI TIZIMINING BARCHA BO’G’INLARIDA, IJTIMOIY FANLARNI O’QITISH JARAYONIDA VA UNI TAKOMILLASHTIRISHDA, MA’NAVIY-MA’RIFIY ISHLARNI AMALGA OSHIRISHDA, OLIY O’QUV YURTLARI, O’QITUVCHILAR MALAKASINI OSHIRISH VA QAYTA TAYYORLASH KURSLARIDA, TA’LIM-TARBIYA, AXLOQ, MA’NAVIYAT MUAMMOSI BILAN SHUG’ULLANUVCHI PEDAGOG, TARIXCHI, FAYLASUF, RUHSHUNOS OLIMLAR HAMDA XALQ MAORIFI XODIMLARI, O’QITUVCHILAR KENG KO’LAMDA FOYDALANISHLARI MUMKIN.

1.1. Ma’naviy-axloqiy tarbiya tushunchasi, mohiyati va funksiyaLARI

O’zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan ta’lim sohasidagi islohotlar ta’lim Muassasalarida olib borilayotgan tarbiyaviy, ma’naviy-ma’rifiy hamda targ’ibot-tashviqot ishlarining maqsad va vazifalarini belgilash hamda shaxsni har tomonlama kamol toptirish imkonini yaratadi. Jamiyat hayotida mustaqillik mafkurasining shakllanayotganligi, yosh avlodning umuminsoniy qadriyatlar va eng yaxshi an’analar asosida tarbiya topayotganligi hamda mutafakkirlarimizning jahon madaniyati va ilm-faniga qo’shgan hissalari haqidagi bilimlarning kengayayotganligi fikrimizning yorqin dalilidir. Kasb-hunar kollejlari talabalarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalash masalasi murakkab va ko’p qirrali bo’lib, o’z mohiyati bilan nazariy va amaliy yondashishni taqozo qiladi. Buning uchun eng avvalo «ma’naviyat», «axloq», «tarbiya» tushunchalarining mohiyatini aniqlab, so’ngra «ma’naviy axloqiy tarbiya» ning mohiyatini tahlil qilish lozim deb hisoblandi.

Axloq ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib, yoshlarda halollik, poklik, burch, vijdon, olijanoblik, fidoyilik kabi fazilatlarni shakllantiradi. Axloq keng qamrovli tushuncha sifatida inson faoliyatining hamma jabhalariga ta’sir ko’rsatadi. Axloq hamma sohada: ishlab chiqarishda, turmushda, oilada, bo’sh vaqtda ham kishilar xulq-atvorini, insoniy munosabatlarini tartibga soladi. Axloq ijtimoiy ongning boshqa shakllaridan farq qilib, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy vazifalarni Jamiyatni mustahkamlashda kishilarni yagona maqsadga yo’naltirishda muhim o’rin tutadi.

va qoidalari har bir ishning o’ziga xos, ma’lum qonun-qoidalari bo’lganidek,

bola tarbiyasining ham o’ziga xos bir qator muhim qonun-qoidalari borki, ular amal qilishi tarbiya ishining samarali bo’lishini ta’minlaydi, chunonchi:
- tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi;
- tarbiyaning hayot, mehnat bilan, O’zbekistonimizning mustaqilligi, gullab-yashnashi yo’lida qilinayotgan fidoiy ishlar bilan bog’lanishi;
- shaxsni jamoada, jamoa orqali tarbiyalash;
- tarbiyada bola shaxsini hurmat qilish va unga talabchanlik;
- tarbiyaviy ishlarning izchilligi, muntazamligi;
- tarbiyada o’quvchilarning yoshi va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish.

va ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning o’ziga xos xususiyatlari

Mustaqil hayot bo’sag’asida turgan o’spirinda

hayotda o’z o’rnini topish, xalq, Vatan yo’lida xizmat qilish istagi, insoniy burchni chuqur anglash xislatlari shakllanadi.O’spirinlik yoshi o’quvchilarda ma’naviy-axloqiy tarbiyani shakllantirish uchun eng qulay yosh davri sanaladi.Tarbiyani to’g’ri tashkil etish uchun eng avvalo, uni ilmiy asoslash lozim. Shuning uchun buyuk rus pedagogi K.D. Ushinskiy agar pedagogika kishini har tomonlama tarbiyalashni istasa, uni har tomonlama bilishi lozim, deb ta’kidlagan edi. Demak, to’g’ri tarbiya berish uchun bola shaxsini, uning yosh xususiyatlarini bilish muhimdir.
"Kim bo’laman" (kasbiy o’zini anglash) bilan "qanaqa bo’laman" (ma’naviy-axloqiy o’zini anglash) avval aniq anglashilmagan bo’lsa, o’spirinlikda aniq hayot maqsadiga aylanadiki, bu esa uning ma’naviy-axloqiy tarbiyasining mohiyatini tashkil etadi. O’spirinning axloqiyligi uni yurish, turish va xatti - harakatlarning majmui bo’lib, hayot maqsadiga yo’naltiradi. Yuksak axloqiylik ma’lum andoza, insonning o’ziga jalb qiladigan xatti - harakat me’yorlari asos bo’lib xizmat qiladi.

O’QUVCHILARNI MA’NAVIY-AXLOQIY TARBIYALASHDA TARBIYA METODLARINING AHAMIYATI KATTADIR.TARBIYA METODLARI QUYIDAGILARNI O’Z

ICHIGA OLADI.
ISHONTIRISH METODI,MASLAHAT BERISH,TUSHINTIRISH,SUHBATLASHISH,BAHS-MUNOZARA,AQLIY HUJUM,MATBUOT MA’LUMOTLARI, MULTIMEDIA ,KINOFILM ,TEATR NAMOYISHI ,MASHQ QILDIRISH TALAB,JAMOATCHILIK FIKRI,TOPSHIRIQLAR ,BERISH,RAG’BATLANTIRISH,JAZOLASH,tarbiyaviy vaziyatlar yaratish metodi.
mustaqillik sharoitida barkamol insonni tarbiyalash davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi qilib belgilandi. kasb-hunar kollejlarida ma’naviy-axloqiy tarbiya jarayonini samarali tashkil qilishning zarur qismlaridan biri tarbiya vositalari hisoblanadi.

xulq-atvorini tashqi jihatdan tashkil qilish vositasi bo’lsa, tartib-intizom vosita emas,

balki uning natijasi, jamoa butun tarbiyaviy faoliyatining hosilasi hisoblanadi. o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash vositalari tizimida kuchli vositalardan biri mehnatdir.
ma’naviy-axloqiy tarbiyada jismoniy tarbiya muhim hisoblanadi.
o’quvchilarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasida aqliy mehnat – kitob o’qish muhim vosita hisoblanadi.
o’quvchilarning ma’naviy kamolotida kitob o’qish bilan birga san’at, adabiyot, teatr tomoshalari ham juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega.

kurashuvchi
Ma`naviy-axloqiy dunyoqarashga ega
Jamiyatning bugungi talabiga javob beruvchi
Milliy qadriyatga sodiq va

uni ko`paytiruvchi

Bunyodkor g`oya v milliy mafkuranio`zida shakllantirgan

Ezgu fikr,ezgu so`z,ezgu xulq-atvor egasi

Millatlararo totuvlik va diniy bag`rikenglikka intiluvchi

Aqlan yetuk va jismonan barkamol

Buzg`unchi,begona va zararli g`oyalar ta`siriga berilmaydigan

Umuminsoniy qadriyatlarni qadrlovchi

texnologiyasi
O`QUVCHI YOSHLARNING MA`NAVIY-AXLOQIY FAZILATLARI O`QUV YURTINING O`QUV REJASIGA KIRITLGAN BARCHA

FANLARNI O`QIB O`RGANISH JARAYONODA SHAKLLANIB BORADI.Ammo kasb-hunar kollejlaridagi ijtimoiy gumanitar fanlar bu yo`nalishda alohida o`ringa ega.
O`zbekiston ta`rixi fanini o`rganishda 1-prezidentimiz i.a.karimovning “tarix xalq xotirasi ekanligi”,”xotirasiz barkamol inson bo`lmaydi”,”o`zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi”,”tarixiy xotirasi bor inson irodali inson”,”har bir xalq o`z tarixini har xil ta`sir va tajovuzlardan asrashi kerak ”,”haqqoniy tarixni bilmasdan turib o`zlikni anglash mumkin emas” degan mazmunli aplari o`quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdiriladi.

va buni amalga oshirishda shaxs,jamiyat,ta`lim muassasalari,”kamolot”yoih,oila,mahalalar faoliyatini uyg`unlashtirish.
Fan,madaniyat,adabiyot,islom dini,san`at taraqqiyotiga

katta hissa qo`shgan buyuk allomalar.Al-buxoriy,al-farg`oniy,al-farobiy ,al-beruniy ,ibn-sino,bahouddin naqshband ,alisher navoiy,kamoliddin behzod va boshqalarning hayoti va faoliyati,ilmiy merosidan keng foydalanish.
Ma`naviyat va ma`rifat kunlarini tashkil etish va o`tkazishda mamalakatimizda o`tkazilayotgan islohotlarning samarasi,dunyo voqealari bilan tanishtirishda kutubxonalar,madaniyat saroylari,teatr va muzeylar bilan amaliy hamkorlikni yanada rivojlanirish.
Ma`naviy tubanlik axloqiy buzuqlik ,diniy ekstremizm aqidaparastlikka qarshi ogohlik va ziyraklikka doir tadbirlar o`tkazishni kengaytirish.
O`quvchilarning ma`naviy dunyosini boyitadigan,mustaqillikni mustahkamlashga xizmat qiladigan –tag`ibot vositalari,axborot texnologiyasi va internet tizimidan keng foydalanish.

har bir yosh davrning o`ziga xos xususiyatlarini tadqiq etishga ma`lum

tamoyillar asosida yondashganlar.chunki bolada,shu jumladan o`spirinlarda yuz beradigan fiziologik,ruhiy,ijtimoiy o`zgarishlar ularning o`z-o`zini anglashi orqali ma`naviy-axloqiy kamol topishiga bo`lgan ehtiyojni keltirib chiqaradi.
Shu jihatdan kasb hunar kollejlari o`quvchilarini ma`naviy-axloqiy tarbiyalashda ularning o`ziga xos yosh davrlari xususiyatlariga amal qilishi aniqlandi.

- T.: O’zbekiston, 1992. - 46 b.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi

Qonuni. T., 1997 y. 21 bet.
O‘zbekison Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. T.,1997 y. 17 bet.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlari, Vazirlar mahkamasining qarorlari
Malakali pedagog kadrlar tayyorlash hamda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini shunday kadrlar bilan ta’minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 28 maydagi Qarori // Zarafshon gazetasi. - 31.05.2012. - 66.
O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimovning asarlari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatning 2010 yil 27 yanvar kuni bo‘lib o‘tgan qo‘shma majlisidagi “Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish - ustivor maqsadimizdir” mavzusidagi ma’ruzasi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 29 yanvar kuni bo‘lib o‘tgan majlisidagi “Asosiy
vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” mavzusidagi ma’ruzasi
Karimov I.A. “Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” Toshkent.: 1998. - 64 b.
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” T.: Ma’naviyat 2008 y 63 b.
Karimov I.A. “O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” Toshkent. 2011y. 112b.
Karimov I.A. “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash
mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi. 18.02.2012. № 35.