Слайд 1Стандарттарга дууштур тыва дыл, чогаал кичээлдеринин тургузуу.
Монгуш Айлана Борбак-ооловна,
Каа-Хем суурнун
№ 2 школазы.
Слайд 2План: I. Теория
1. Кичээлге белеткенип тура, кайнаар, чууже кичээнгей салза
чогуурул?
2. Кичээлдернин тургузуу чуден хамааржырыл?
3. Кичээлдернин хевирлери.
4. Кичээлдин хевиринин аайы-биле
чижек тургузуу.
5. Кичээлдин технологтуг картазы.
6. УУД. Ол чул? Анаа чулер хамааржырыл?
Слайд 3II. Практика
1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. (чогаалга)
2. Чаа
билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. (тыва дыл)
3. Тыва дыл кичээлинде
частырыгларны эдеринин 1 аргазы.
4. Класстан дашкаар ажылдын (внеурочка) 1 хевири.
5. Хыналданын бир хевири (тест)
6. Холушкак хевирнин чижек кичээли.
Слайд 41. Кичээлге белеткенип тура, кайнаар кичээнгей угландырза чогуурул?
Кичээлдин чадаларын (кезектерин)
бодамчалыг тургузар.
1. Ооренир материалдын темазы.
2. Теманын дидактиктиг сорулгаларын тодарадыры.
3. Кичээлдин
хевири.
4. Кичээлдин тургузуун боданып алыры.
Слайд 55. Кичээлдин дериг-херексели, материал-техниктиг хандырылгазы.
6. Методтарны шын шилип алыры.
7. Ажылдын
хевирлери.
8. Билигни унелээри.
9. Туннел ундурери (рефлексия)
Слайд 6Кичээлди белеткеп тура, чуну удуртулга болдурар силер?
- Кичээлдин тургузуун.
Слайд 7Кичээлдин тургузуу деп чул?
Кичээлдин кезектеринин аразында харылзаазы, дидактиктиг сорулгаларга дуушкээ,
кичээлди чадаларынын аайы-биле
чыскаап, аайлаары, «чурумчудуп алыры».
Слайд 8Чанчылчаан хевирнин кичээлинин тургузуу:
1. Мурнунда ооренгенин айтырары. (айтырыг - харыы)
2.
Чаа теманын тайылбыры.
3. Быжыглаашкын.
4. Онаалга.
Слайд 92. Кичээлдин тургузуу чуден хамааржырыл?
Кичээлдин тургузуу кичээлдин хевиринден кол хамааржыр.
Слайд 103. Кичээлдернин хевирлери.
1. Чаа билиглерни шингээдип
алырынын кичээли. -
Урок усвоения новых знаний.
2. Билиглерин долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээли. Быжыглаашкын
кичээли. - Урок комплексного применения знаний. Урок закрепления.
Слайд 113. Катаптаашкын кичээли. – Урок актуализации знаний.
4. Билиглерни системажыдарынын кичээли.
Туннел. - Урок систематизации и обобщения знаний.
Слайд 125. Хыналда кичээл. – Урок контроля знаний и умений.
6.
Частырыглар-биле ажыл – Урок коррекции знаний, умений, навыков.
7. Холушкак хевирнин
кичээли.
- Комбинированный урок.
Слайд 134. Чаа билиглерни шингээдип
алырынын кичээлинин тургузуу.
1. Организастыг
кезээ.
2. Мотивация (кичээнгейни хаара тудуп алыры, сорулга салыры, сорулга, теманы
тывары)
3. Катаптаашкын (актуализация)
4. Чаа билиглернин баштайгы шингээдип алыышкыны.
5. Билген чуулунун баштайгы хыналдазы.
6. Баштайгы быжыглаашкын.
7. Онаалгага тайылбыр ажылы, инструктаж
8. Рефлексия (Сайгарылга, туннелди ундурери)
Слайд 14Билиглерин долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээлинин тургузуу.
1. Орг. кезээ.
2. Актуализация.
Онаалга хыналдазы.
3. Мотивация. Сорулганы тывары азы сорулга салыры.
4. Баштайгы
быжыглаашкын: - таныыры байдалда - оскерткен хевирде
5. Билиглерни чедип алыры, чогаадыкчы ажыл. Проблемниг онаалгалар кууселдези.
6. Онаалгага хамаарыштыр медээ, тайылбыр.
7. Кичээлге хамаарыштыр бодалдар, сайгарылга.
Слайд 15Катаптаашкын кичээлинин тургузуу.
1. Орг. кезээ.
2. Мурнунда алган билиглерин хынаары, чогаадыкчы
ажылче углаары.
3. Мотивация. Кичээлдин сорулгазынче углаары, теманы тывары.
4. Актуализация: -
хыналда ажылга белеткээр сорулгалыг
- чаа теманы оорениринге белеткээр сорулгалыг
5. Билиглерни «чаа байдалда» ажыглап билири.
6. Билиглерин системажыдып, быжыглаары.
7. Шингээткен билиглерни хынаары, частырыгларны эдери, сайгарылга.
8. Онаалганын тайылбыры, инструктаж.
9. Рефлексия.
Слайд 16Билиглерни системажыдарынын кичээлинин тургузуу.
1. Орг.кезээ.
2. Мотивация. Кичээлдин сорулгазын тургузары.
3. Катаптаашкын.
4. Билиглерни ханыладыры, делгемчидери-биле ажылдар. Оореникчилерни … хаара тудары. Айтырыгларны
эде салыры.
5. Билиглерни «чаа байдалда» ажыглаары.
6. Шингээттинген билиглернин хыналдазы, частырыглар-биле ажыл
7. Рефлексия. Туннелдер ундурери. Сайгарылга.
Слайд 17Хыналда кичээлдин тургузуу
1. Орг.кезээ.
2. Мотивация. Кичээлдин сорулгазын тодарадыры.
3. Теориялыг билиглерин
шингээдип алганын хынаары. (Бердинген онаалгаларны уруг бурузу «ууптар» ужурлуг)
1 вариант, 2-ги вариант…
Хевирлери: Бижимел, тест, зачёт, аас-биле…
4. Рефлексия.
Слайд 18Частырыглар-биле ажыл кичээлинин тургузуу.
1. Орг.кезээ.
2. Мотивация.
3. Хыналданын (диагностиканын, мониторингинин) туннели.
Частырыгларнын хевирлери, чедир билбээн чуулдери. Частырыгларны эдер талазы-биле ажылдар.
4. Бажынга
онаалгага хамаарыштыр тайылбыр, немелде медээ, инструктаж.
5. Рефлексия.
Слайд 19Холушкак хевирнин кичээлинин тургузуу
1. Орг.кезээ.
2. Мотивация.
3. Актуализация. Катаптаашкын.
4. Чаа билиглерни
эге чадада шингээдип алыры.
5. Билип алганынын баштайгы хыналдазы
6. Баштайгы быжыглаашкын.
7.
Шингээттинген билигни хынаары, частырыгларны эдери, немелде тайылбыр
8. Онаалга. Инструктаж.
9. Рефлексия.
Слайд 20Кичээл тургузуунга хамаарыштыр туннел:
1. Турум кезектер (чадалар) бар - (статичные
элементы)
2. динамиктиг кезектер - динамичные элементы. (оскерлиичел)
Слайд 215. Технологтуг карта.
1) Дидактика талазы-биле тургузуглуг
кичээлдин технологтуг картазы.
2) Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы.
3) Стандарт
аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы.
Слайд 22Дидактиктиг тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы
Тема:
Класс:
Кичээлдин хевири:
Слайд 23Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин картазы.
Слайд 24Стандарт аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы.
Слайд 256. Эртемни ооредиринин туннелдери. УУД.
1. Бот-тускайлан туннелдер (личностные)
2. предметтиг
туннелдер
3. метапредметтиг.
Слайд 261. Бот-тускайлан туннелдер (личностные)
Оореникчинин бодунун узел-бодалын бот-тодарадып, бот сайзырадып, бот-углап
билиринче; оорениринин чугулазын, чаа билиглер шингээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче,
хой чоннарнын аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузары, ону боттандырарынче угланган болур.
Слайд 272. Предметтиг туннелдер
Эртемнин тускайланын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип
алырынын янзы-буру аргаларын ажыглап шингээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап оорениринче,
эстетиктиг корушту хевирлээринче угланган.
Слайд 283. Метапредметтиг.
Бот-тускайлан: оске эртемнернин теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир шингээдири
Коммуникативтиг: оске кижилер-биле,
башкы, эш-оору-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары,
бодалдарын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри…
Слайд 29Регулятивтиг – бот-угланыышкынныг: сорулга салып билири, план тургузуп, туннел ундуруп,
бодунга унелел бээри… «чуну билип алдым», «чуну билип алыр мен…»
Чаа билиг алырынын туннелдери – познавательные: рефлексия, анализ, сайгарылга, деннээри…
Слайд 30Практиктиг кезээ.
1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли.
К-Э.Кудажы «Тараа»
1-ги кичээл.
Слайд 31Дыңнадын бе, оглум. – Дыңнадым, дыңнадым. – Аас-кежиктиг болур сен,
оглум - деп, Чолдак-Кадай кырган-авам чугаалады. – Узун назылыг болур
сен, оглум - деп, Көк-Кадай кырган-авам немеди».
Слайд 32- Кайы чогаалдан узундул? «Степан Агбанович спиннинг мырыңай октай албас
кижи чораан. Орааштырып-ла алыр. Оон ону чазып олура хүнзээр. Ооң
орнунга балык ишти аштап, мүн кылып, одагга паштанып турда, ындыг-даа кадайлар чок».
Слайд 33- Кайы чогаалдан узундул? «Кызыдып каан демирлерден чалданмайн, кым-даа ындыг
улуг ажыл кылбайн турар…»
- Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул?
«Чуве ыыттавас, кайы хамаанчок аалдарга барбас, чулувес салы ургулчу карара берген чоруур…»
- Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул? «Тывага революция унген соонда, 4-5 чыл болганда төрүттүнген. Ооң ады кымныынга-даа дөмейлешпээн».
Слайд 34«Кызыл-Бөрттүг»
«Маргылдаа»
«Кым эң-не ажыктыгыл?»
«Таңды кежии»
«С.Сарыг-оолдуң плантациязы»
Слайд 393. Чогаалчы дугайында дыннадыглар.
1-ги оореникчиге сос: - Чогаалчынын ада-иези уруг-дарыглыг
болуксааш, Моолдун девискээринге чурттап турган 2 кыс бурганнарга четкен. Олар
«Чана бээринерге, орунунар адаанга чылан кежи тулей берген чыдар эвеспе. Удавас им-демдектиг оолдуг болур-дур силер. Оон адын Кызыл-Эник деп адап аар силер» дээн. Аалынга чанып кээрге, шынап-ла, чылан кежи тулей берген чыткан. Таптыг-ла 1 чыл болганда, тываларныы-биле чылан чылында, 1929 чылдын он ийи айнын 13-те Улуг-Хем кожууннун Чээнек деп черге Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы торуттунген.
Слайд 402-ги оореникчи:- Ада-иези ону оглувус дивес, уруувус дээр, анаа ургулчу
юбка кедирер, чажын 2 чара оруп каар чораан. Ол 8
харлыынга чедир авазынын судун ээп чораан. 6 харлыында чайлаг школазынга ооренген. Баштайгы башкызы Оюн Сёма 15 харлыг турган. 5 харлыындан эгелеп, куш, ан-мен сонуургаар турган. Эн баштайгы олчазы – хартыга деп куш болган. Ол кушту кырган-авалары салып чорудупкан.
Слайд 413-ку оореникчи: - А 8 харлыында ону оске эштери-биле кады
Шагаан-Арыг школазынче ооредип чоруткан. Хараганнар аразынга авазын солгу катап ээп
алгаш, интернатче чорупкан. Чайлаг школазынга ооренип турган боорга, ону 2-ги классче дораан шилчидипкен. «2-ги класска 8 харлыг бистер-биле 20 ажыг харлыг улуг эрлер ооренип турган» деп чогаалчы сактып бижээн. Эки ооренген дээш, номнар-биле шаннаткан. 1941 чылда 4 классты доозарга, лагерьге дыштаныр путёвка-биле шаннаткан турган. Интернатка шолазын Дангына дээр турган. Школачы чылдарында чурукчу болурун кузеп чораан.
Слайд 424-ку оореникчи:
- 7 чыл школазын дооскан соонда, 14 харлыындан
эгелеп, тараа тарып, сиген кезип, мал кадарып ажылдап эгелээн. 1946
чылда башкы училищезинче ооренип кирген. Анаа музыка кичээлин кончуг сонуургаар турган. 1951 чылда ону дооскаш, Тере-Хол кожууннун Чыргаланды школазынга ажылдап эгелээн.
Слайд 43Башкынын немелде дыннадыы:
- Тере-Хол школазынга ажылдап турган уезинде башкы
кижи болганда, школа темазынга хойну бижээн. Баштайгы шулуу «Саша Сорук»
1948 чылда «Сылдысчыгашка» унген. Ында 3-ку классчы 10 харлыг Сашанын ооредилгеге кызымаан, аажы-чанынын топтун чаптап бижээн. 1951 чылда бижээни «Бирги сос» деп шулукте Алдын-кыс деп бичи уругнун дугайында, а 1952 ч. «Шупту черде бирги черде» деп шулуунде пионер уруг Шомбун дугайында бижээн. Ол-ла школага ооренип турган 7 классчы Давый деп оолдун дугайында очерк-эсседе мынчаар бижээн: «Давый элдеп оолдарнын бирээзи турган. Ооренири-даа кончуг, тенээ-даа кончуг. Бир-ле чувени уулгедипкен чоруур. Достунмес, тывызык, кылыктыг. Самбыра мурнунга ону та чеже тургустум ыйнаан. Ынчалза-даа ол чанын черле салбас, доюлдуруп-ла чоруур. Ырлаар, танцылаар, спортка кедергей. Чамдык башкылар анаа хорадаар, а мен, та чуге-ле ийик, анаа кедергей ынак турган мен». Бо одуруглар чуну коргузуп турарыл дээрге, чогаалчынын оореникчилернин аажы-чанын кончуг кичээнгейлиг хайгаарап билирин, кижи бурузунун эки талаларын эскерип билирин коргускен. Бирги ному «Баштайгы базым» 1958 чылда чырыкче унген.
Чогаалчынын кырган-ачазын Суван-Кок дээр чораан: 11 ажы-толдуг- 10 оол, 1 кыс. 1921 чылда ак солааннар келгеш, улуг оглу Седип- биле ийилдирзин тудуп алгаш, чоруй барганнар. Чуге, кандыг чылдагаан-биле, кайнаар алгаш барганын, чууболганын «Тараа» деп тоожузунда бижээн.
Слайд 445. Киирилде эгенин сайгарылгазы: - Айтырыглар-биле ажыл.
- Болуушкуннар кайда болуп
турарыл?
- Кол маадырлар кымнарыл?
- Антоновтун аажы-чаны кандыг кижил? Оон
аажы-чанын коргускен одуругларны тывынар.
- Кол маадырнын адын чуге Тарак-оол деп адаан деп бодаар силер?
- Танышпазы 2 чорумалды чуу чоокшулаштырыпканыл?
- Бо эгеде кандыг уран-чечен арга ажыглаттынганыл? (сактыышкын)
- Киирилде эгенин соолгу домаандан чуну билип алыр бис?
Слайд 45Айтырыглар-биле ажыл:
- Кол маадырлар кымнарыл?
- Араптаннын овур-хевири. (бадыткаар одуруглар,
состер, домактар)
- Тарак-оолдун овур-хевири (бадыткаар одуруглар, состер, домактар)
- Суваннарнын ажы-толу
кажыл?
- Суван ирейнин аажы-чанын канчаар билзе чогуурул? (бадыткаар одуруглар, состер, домактар тыптырар)
- Болуушкуннар кайда болуп турарыл?
Слайд 46- Ынаар кошкен чылдагааны чул?
-Кошкен аалды кым баштап чоруурул? Чогаалчы
чуге Суван ирейни эгезинде чоруур кылдыр бижээнил?
- Суван ирейнин соондан
кым чоруп олурарыл? Чогаалчы чуге ынчаар бижээнил?
- Бо эгеде кандыг уран-чечен аргалар ажыглаттынганыл?
- Бичии оглу биле ачазынын аразында диалогту киирген чылдагааны чул? (бала, согааш, деспи – коргузер, тайылбыраар)
- Ог-буленин кежигуннеринден ангыда, бо эгеде бир кол овур-хевир бар, чул ол?
- Кавайны чогаалчы чуге кииргенил? Хайыракан дыргаан ааткыышка чуге азып кааныл? (кавайнын дериг-херекселин, адыг дыргаан коргузер, тайылбырлаар.)
- Киирилде эгеде-даа, 1-ги – даа эгеде кол чугаа чунун дугайында чоруп турарыл?
Слайд 4711. Онаалга.
Дыннадыглар белеткээр:
а) К-Э. К. Кудажынын дугайында. Ажыглап
болур литература: М.С.Байыр-оол «Тывалар» К., 2005ч
б) Тараа дою,
тарак доюнун дугайында. Ажыглап болур литература: М.Кенин-Лопсан «Тыва чоннун бурунгу ужурлары» К., 1994 ч.
Слайд 48Кадыг, чымчак ажык уннер.
Удуртулга-биле ажыл.
Слайд 49Частырыгларны эдеринин бир аргазы.
Чижээ: Диктант. Тараачын ажыл-агый. 5 кл
1. Орфограмма
дурум чижек
Калбак-Хову
хуу ат…
Тараачын ….
Ээтпек …
2. Словарьлыг диктант.
3. Состерни шилээш, домактар чогаадыр.
Слайд 50Внеурочка.
«Төлевилел кичээл»
Мотивация:
Өөредиглиг чугаа
«Чурукчу болгаш чорумал»
«вила» «ферари»
3 буттуг дог
Слайд 55Башкы
Аныяк.
Шоколадка,
Карамельге
Ынак.
Слайд 56Бүгү чонну
Ажыл-ишке
Школага
Кижизиткен
Ынак башкым
Слайд 57Башкы
Арай багай.
Школачыларга
Каш ийи салганын
Ыыттап бербээн.
Слайд 58Башкы, балды, балык,
Ава, ааржы, апельсин,
Школа, шооча, шоколад,
Класс, камбет, кызырак-кат,
Ыргак-сээк, ымыраа
Слайд 59Аштыг-чемниг,
Вареньелиг
Аажы-чаӊы баштак-хѳглүг
Мээӊ авам.
Слайд 60Чаа чыл
Аалдап кээр.
Аянныын!
Чылан чылы
Ырак эвес.
Лаа кыпсыр үе келген.