"Резистор және реостат. Өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу" ашық сабақ

тізбектей және параллель жалғауын күнделікті өмірмен байланыстыра отырып оқушыларға жеткізу.
Оқушының

ғылымға деген қызығушылығын арттыру; еңбекке, ұжымшылдыққа, халық дәстүрін дәріптеуге тәрбиелеу.

негізінен, токты шектеу үшін қолданылады. Ом заңына сәйкес кедергісі белгілі резисторды

пайдаланып және кернеуді өлшей отырып токты анықтауға болады.

құрылғы. Құрылысы ең қарапайым реостатқа сырғитын ток реттеуіші бар металл реостаттар

жатады.

пештері, электрқозғалтқыштары және т. б. қолданылады.
Өткізгіштерді жалғаудың тәсілдерін қарастырайық.

соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп

атайды.

тасушылар өтсе, өткізгіштерді тізбектей жалғағанда, өткізгіштердегі ток күшінің шамасы

бірдей болады. Алайда өткізгіштің ұштарындағы және кернеулері әр түрлі. Тізбектің әрбір бөлігіне Ом заңын қолданамыз. Демек, .
; ; екенін ескере отырып:
аламыз.

.
Тізбектей жалғанған бірнеше өткізгіштен тұратын тізбектің кедергісі жеке өткізгіштер кедергілерінің қосындысына тең.
Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбектегі жалпы кернеу оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады: ;
;
.

оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір

өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады:

екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштердің параллель

жалғау деп атайды.






Электр тізбегінің екі өткізгіштен артық өткізгіштер түйісетін нүктесін түйін (суретте А және В нүктелері) деп атайды.

ток өткізгіштер бойымен тармақталады.
және

тармақталған ток күштерінің қосындысы тармақталмаған бөлігіндегі токтың шамасына тең, яғни .
Ом заңының негізінде бірінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: , ал екінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: болады.

бір-біріне тең, себебі, олар А және В бір ғана

нүктелердің (түйіндердің) арасындағы кернеу болып табылады, осыдан екендігі шығады.
Жоғарыдағыны ескеріп және жалпы кедергіні
арқылы белгілей отырып, ,
формулаларын аламыз.
Бұл формулалардың оң және сол жақ бөліктерін қосамыз, сонда
немесе .

немесе

.
Өткізгіштерді параллель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.
;
;
.

ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі

әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.

өткізгіштегі кернеудің төмендеуі . Кедергісі болатын өткізгіштің кернеуін және олардың ұштарындағы кернеу 120 В болғандағы өткізгіштің кедергісін анықтаңдар.

Берілгені:

Табу керек -?

өткізгіш арқылы ток өтеді.
ток өткендегі өткізгіштің кедергісін анықтаңдар.

Берілгені:

Табу керек - ?

кернеуі 24 В электр тізбегіне жалғанған. Тізбекке екі резисторды тізбектей

және параллель жалғағандағы ток күші қандай?
Берілгені:

Табу керек - ? - ?

тең 5 шам параллель жалғанған. Осы тізбектегі кернеу 220В болса,

онда бүкіл сым бойынан өтетін токтың күшін анықтаңыз.
8. (560) Кедергілері 5 Ом, 6 Ом, 12 ОмҮш өткізгіш тізбектей жалғанған. Егер тізбектегі кернеудің түсуі 4,6 В болса, амперметр қанша ток күшін көрсетеді және үшінші өткізгіштегі кернекдің түсуі неге тең?

Егер қақпақ ашылмаса жиналған газ аккумуляторды жарып жіберуі мүмкін.

Осыны түсіндіріңдер.

кернеуді қосқанда ұшып кетеді?

Осы қолайсыз әсер құстың ұшуына себеп болады.

әсері неге білінбейді?

параллель. Мұндай тізбектегі ток күші кедергіге кері пропорционал құс денесінің

кедергісі АВ өткізгіш кедергісінен анағұрлым артық болатын, ондағы ток күші аз. Ол құсқа қауіпті.

аккумуляторды зарядтау кезінде сутегі мен оттегі бөлінеді. Егер қақпақ ашылмаса

жиналған газ аккумуляторды жарып жіберуі мүмкін.
2. Қараңғыда қант сындырғанда әлсіз жарқылды байқауға болады. Осыны түсіндіріңдер.
Жауабы: Қант сындырғанда зарядталады.
3. Неге электр сымдарына қонып отырған құс, жоғары кернеуді қосқанда ұшып кетеді?
Жауабы: Электростатикалық өрістен құс қауырсындары өзара әсерлесіп аралары ашыла бастайды. Осы қолайсыз әсер құстың ұшуына себеп болады.
4. Электр желісіне ұшып келіп қонған құсқа токтың әсері неге білінбейді?
Жауабы: Құстың денесі мен оның аяқтары арасындағы өткізгіш бөлігі өзара параллель. Мұндай тізбектегі ток күші кедергіге кері пропорционал құс денесінің кедергісі АВ өткізгіш кедергісінен анағұрлым артық болатын, ондағы ток күші аз. Ол құсқа қауіпті.