Слайд 1Қазақстанның пайдалы қазбалары. Жанатын пайдалы қазбалар
Слайд 2Пайдалы қазбалар дегеніміз- қазіргі техниканың даму деңгейінде, табиғи түрінде немесе
өңделгеннен кейін шаруашылықта пайдалануға болатын минералдар мен тау жыныстарын айтады
Слайд 3Жанатын пайдалы қазбаларға: мұнай мен газ, көмір, уран және т.б.
кен орындары жатады.
Кенді пайдалы қазбаларға: темір, марганец, хром, никель, алюминий,
мыс, полиметалдар, алтын, сирек кездесетін металдар (вольфрам, молибден, ванадий, висмут, сүрме)
Кенді пайдалы қазбаларға: асбест, фосфорит, тұз.
Слайд 4Пайдалы қазбалардың қоры жөнінен дүние жүзінде алатын орны:
Слайд 6Асбест
Асбест грекше asbestos – сөнбес, бұзылмас дегенді білдіреді. Химиялық құрамы
жөнінен магний мен темірдің, ішінара натрийдің сулы силикаты болып табылады.
Слайд 7 Асбест кен орны магмалық жыныстарға байланысты игеріледі.
Ең
ірі кен орны: Қостанай (Жітіқара) және Қарағанды (Жезқазған) облыстарында.
Мұғалжардың оңтүстігінде Бөгетсай және Шу-Іле тауларында, Хантау кен орындарында асбестің едәуір қоры бар.
Кен орындары
Слайд 8Фосфорит
кальций фосфаты— фосфорит Ca3(PО)2
Слайд 9 Қазақстан фосфориттің қоры жонінен АҚШтан кейін екінші орын алады.
Оңтүстік Қазақстан облысында, Қаратауда ірі фосфорит кен орындары (Шолақтау,
Ақсай, Жаңатас) бар. Сапасының жоғарылығы және қабатының қалыңдығы жөнінен бұл кен орындарының бүкіл жер шарында теңдесі жоқ.
Сондай-ақ фосфорит кен орындары Ақтөбе облысында, Жем озенінің жоғары ағысында да кездеседі
Кен орындары
Слайд 10Тұз
Тұздар – химиялық қосылыстар класы; қышқыл молекулаларындағы сутек атомдарының
орны толықтай немесе жартылай металл атомдары не ОН топтарына ауысқан
қосылыстар; қалыпты жағдайда иондық құрылымдағы кристалл заттар. Тұздар ерте заманнан белгілі. 1812 жылы Я.Берцелиус тұздардың электрхимиялық теориясын құрды
Слайд 11Таралған аумағы
* Қазақстан аумағында тұз қоры өте мол. Әсіресе
тұзға Каспий маңы ойпаты бай. Ондағы кей жерлерде тұз қабатының
қалыңдығы (тұз күмбездері) 2 км-ден асады. Кейбір қабаттарда ас тұзына қоса, калий, т.б. тұздар да кездеседі.
* Сондай-ак Каспий маңы ойпаты мен Батыс Сібір жазығында және республиканың басқа да аудандарында кептеген тұзды көлдерде тұнба тұздар жиналған.
Слайд 13Темір
Темір (латынша Ferrum), Fe – элементтердің периодты жүйесінің VIII- тобындағы
химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 26, атом массасы
55, 847.
Слайд 14* Қазақстан темір кені қоры жөнінен ТМД бойынша Ресей мен
Украинадан кейін үшінші орын алады (16,6 млрд т)
Кен орындары
:
* Солтүстік Қазақстанда (85%)
* Қостанай облысы (Қашар, Соколов -Сарыбай, Әйет, Лисаков )
* Сарыбай темір кен орнын 1948 жылы ұшқыш М.Сургутанов ашты.
* Солтүстік Қазақстан облысы (Атансор)
* Қарағанды (Кентөбе, Қаратас )
Слайд 15Марганец
Марганец (латынша Manganum), Mn – элементтердің периодты жүйесінің VII-тобындағы химиялық
элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 25, атом массасы 54,
938.
Слайд 16Марганецтің ең ірі кен орындары:
* Орталық Қазақстандағы Атасу , Жезді
Мұндағы рудалардың 27%-ына жуығы марганец.
* Марганец кендері: Ұлытау, Сарыарқа,
Қаратау, Маңғыстау өңірлері
* Республикадағы марганец рудасының қоры 408 млн 100 мың т-ны құрайды.
Слайд 17Хром
Хром (Chromіum), Cr — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы
химиялық элемент, реттік нөмірі 24, атом массасы 52.
Слайд 18* Хромит кен орындарының 99%-ы Мұғалжар тауларындағы Кемпірсай және Доң
тобына жататын кен орындары жоғары сапалы рудалармен әйгілі.
* Олар
тоттанбайтын болат қорытуға қажет.
* Хром әлемнің 40 еліне шығарылады.
* Хромит кендері Қостанай, Шығыс Қазақстан облыстарында да ашылды.
* ТМД елдеріндегі хромиттің 97%-ы Қазақстанда өндіріледі.
Слайд 19Никель
Никель (Nіccolum), Nі – элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы
хим. элемент, атомдық нейтроны 28, атомдық массасы 58,70. Күмістей ақ,
иілгіш, созылғыш металл.
Слайд 20*Никельдің едәуір қоры Мұғалжар таулы ауданында үгілген тау жыныстары қыртысында
шоғырланған.
* Никельдің 40-тан аса ірі кені Ақтөбе облысындағы Кемпірсай
кен орнының үгілу қыртысындағы Бұрақтал кеніштеріне де шоғырланған.
* Қостанай облысындағы Аққара, Ақтау кендерінің қоры мол, сапасы жоғары.
* Никель кен орындары Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында да бар
Слайд 21Алюминий
Алюминий (лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ
тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815.
Слайд 22*Қазақстанда алюминийдің негізгі шикізаты -боксит.
*Негізгі кен орындары Сарыарқаның солтүстік
шығысында Ақмола және Торғай ойысында (Амангелді торабы).
* Қазақстан алюминий
өндіру жөнінен ТМД елдері арасында алдыңғы орындардың бірін алады.
Слайд 23Мыс
Мыс Cu – элементтердің периодтық жүйесінің І-тобындағы химиялық элемент,
атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546.
Слайд 24*Мысты құмтастардың ең ірі кен орны Жезқазган.
*Жезқазған кен орны
ТМД бойынша бірінші, дұние жүзінде екінші орында.
*Қазақстан мыс өндіру
жағынан дүние жүзінде жетінші орын алады.
* Өнімнің 92%-ы шет елге шығарылады.
*Мысты кен орындарының ірілері Қоңырат, Бозшакөл. Бұлардағы мыс ашық әдіспен қазылып алынады, бірақ рудада металл мөлшері аз.
Слайд 25Полиметалл
Полиметалл, полиметалл кентастары (поли… және металл) — басты құраушылары
Pb мен Zn, қосымшалары Cu, Au, Ag, Cd, кейде Bі,
Sn, Іn, Ga элементтерінен тұратын кешенді кентастар. Кейбір Полиметаллда барит, флюорит, күкірт, селен, теллур, германий, таллий болады.
Слайд 26Алтын
Алтын (лат. Aurum), Au – элементтердің периодты жүйесінің I-тобындағы
химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 79, атом массасы
196, 967
Слайд 27*Қазақстанда 190 алтын кен орны бар.
*Алтын республиканың шығысындағы Алтайда,
Қалба жотасы шеңберінде, солтүстік-батысындағы Жітіқара өңірінде өндіріледі.
*Орталық Қазақстанның солтүстік
аймағындағы алтын шығатын кен орындары: кварцты желі, кайталама кварцит пен шашыранды алтын (Степняк, Ақсу, Майқайың) кездеседі.
*Қалба жотасында да кварцты желі және шашыранды алтын кен орындары шоғырланған.
*Шағын кварцты-желілі кен орындары Жоңғар және Іле Алатауларында да бар.
Слайд 29* Мұнай елімізде ең бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Эмбі
кен орнындағы мұнай скважинасынан атқылады.
* 14 алап және 207 кен
орны бар
Слайд 30Мұнай кен орындары:
*1911 ж. Доссор
*1915ж. Мақат
*1960ж. Өзен, Жетібай
*Қаражамбас
*Теңіз (Атырау облысы)
*Кеңқияқ,
Жаңажол (Ақтөбе облысы)
*Қарашығанақ (Батыс Қазақстан)
*Құмкөл (Қызылорда облысы)
Слайд 31* тас көмір мен қоңыр көмірдің 10 алабы, 300 кен
орны бар.
* көмір қоры 164 млрд тонна
* көмір
кен орындарының басым бөлігі Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан
Слайд 32
* Қарағанды алабы : 3600 км2
* Сапасы: кокстелетіндіктен сапасы өте
жоғары
* Тас көмірдің кабаты: 80
* Жалпы қалыңдығы: 120 м.
*
Көмірдің барланған жалпы қоры: 60 млрд т.
Екібастұз көмір алабы
* Сарыарқа мен Ертіс маңы жазығы аралығында орналасқан.
* Павлодар облысында ауданы 160 км2,
* көмір қабатының қалыңдығы 150 м.
* ашық әдіспен өндірілетін болғандықтан, еліміздегі көмірдің ең арзаны болып табылады.
* Майкүбі (Павлодар облысы) және Торғай (Обаған) көмір алаптары бар