Слайд 1-егерде сіз мектепке көтеріңкі көңілмен келсеңіз - оң қолыңызды көтеріңіз.
-егерде
сіз адамның шыншылдығын бағаласаңыз - алға адымдаңыз.
-егер сіз өз біліміңізге
сенсеңіз - аяғыңызды қозғаңыз.
-егерде сізге география пәні ұнаса-
қол шапалақтаңыз.
-егерде ел болашағы біздің қолымызда деп сенсеңіз - қол дарыңызды ұстаңыз.
Слайд 2§ 55 Аустарлияның табиғат зоналары.
Мақсаты:
Аустарлия құрлығының қалыптасуы, органикалық дүниесінің
ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру.
Слайд 41. Аустралияның ең үлкен өзені?
2. Кеуіп қалған өзен арнасы
қалай аталады?
3. Аустралиядағы жаз айындағы ең жоғарғы температура?
4.Аустралияның
ең суық айы?
5.Аустралияның ең көп бөлігін қандай климаттық белдеу алып жатыр?
6. Аустралияның ең ірі көлі?
7. Қандай портты қала ағылшын жаратылыстанушысының есімімен аталады?
8. Ағылшындық ақынның есімімен аталатын шеткі нүктесі?
9. Аустралияны ашқан голландтық теңізші?
10. Материкте қанша артезиан алабы бар?
Слайд 5Табиғат зоналарының қалыптасуы
Өсімдіктер
12000 түрі
Эндемиктер
9000 түрі – 75 %
Қалталылар
162
вида
Эндемиктер
90 %
Құстар
670 видов
Эндемиктер
450 видов
Слайд 7Тропиктік шөл және шөлейт
кенгуру
вомбат
Динго
Слайд 8Саванналар мен сирек ормандар
Слайд 10Ылғалды субтропикті ормандар
коала
Слайд 11Австралияның
экологиялық
картасы
Жер шарындағы қорғалатын аймақтар
Слайд 12Аустарлия Одағының елтаңбасы және ақшасы
Бейне ролик
Слайд 13зебра
уәд
тайга
самум
хамада
керік
намиб
эвкаливт
С
Ө
З
Д
Е
р
Б
А
Н
К
і
налларбор
эму
Вили-вили
киви
эйр
ехидна
коала
үйректұмсық
улуру
скреб
виктория
Слайд 14
Қосымша тапсырма: (Оқулық, христоматия мәтінімен жұмыс жасап, өзінің аңғарымпаздығын
тексеру).
Өсімдіктер дүниесінің ерекшелігіне тоқталу.
1) Австралияның жартылай шөл аймақтарында тікенекті акациялар
мен аласа эвкалиптерден тұратын қалың ну кездеседі, ол ................................... деп аталады.
2) Эвкалипттер (500-ден астам түрі бар) сорғыштың ролін атқарады. Д.Кук экспедициясының мүшелері Бенкс пен Соландер бұл ағашты сипаттай келе, өте маңызды бір ботаникалық жаңалық ашты. Ол қандай жаңалық?
3) Акация, кенгуру және эму түйеқұсы Австралияның ................ бейнеленген?
Жануарлар дүниесінің ерекшелігі мен өзгешелігі неде?
1) Коалалар әлемнің ешбір зообағында жоқ. Неліктен?..........................................................................................................
2) Кенгуру – бұл қызық атау. Аударғанда «Түсінбеймін» деген мағынаны береді. Қалай ойлайсың, осы қалталы жануарға бұл атауды кім беруі мүмкін?.....................................................................................................
Слайд 15Рефлексия
- Сабақта жаңадан не үйрендіңіз?
- Бұл сізге өмірде пайдаға
асама?
- Сабақта не қызықты болды?
Слайд 16
Үйге
Тақырыпты қайталап оқу
Табиғат зоналарын кескін картаға түсіру
Аустралия одағы туралы
хабарлама дайындау.
Бағалау
Слайд 19
Коала аюы – эвкалиптің жапырағын жеп күнелтеді, 1 ағашты жеп біткенше түспейді,
егер қажетті жапырақ болмаса коала аштан өледі, басқа азық жемейді.
Жапырақта ылғал жеткілікті болатын көрінеді. Австралиялық тайпа коаланы «су ішпеу» деп атайды, бойы 1 метрден аспайды, салмағы 10 кг жуық. Жаңа туылған баласының ұзындығы 2 см, ал салмағы
5 г болады. 5-6 ай сүт емеді. 2 жылда бір рет балалайды, баласын «қолына алып» тербетіп қамқорлық жасайды екен.
Слайд 20 Үйрек тұмсық – су астында көрмейді де, естімейді де. Ол су
астында бір минутқа жақын шыдай алады, тәбеті адам айтқысыз күшті.
Ол күніне 1 кг, яғни өзінің жеке салмағының жартысындай ас жейді, бірақ оның тісі жоқ, ол асты таңдайына ысқылап, ұсатып жейді, 2 см-дей 2-3 ақ дөңгелек жұмыртқа салады, 10 күннен кейін жұмыртқа жарып шыққан балаларын бес ай сүтімен асырайды екен
Слайд 21 Вомбат. Шөлдерде суырға ұқсас жер қазатын шөп қоректі жануар.
Қалталылар деп аталу себебі, қарынында әдеттегі тіршілік жағдайларына бейімделмеген
жаңа туған төлін салып жүретін тері қалтасы болады
Слайд 22 Эвкалипт ағашы ауыр әрі тығыз сүрегі өте берік болады. Ағаштың биіктігі
100 метр, тамырының ұзындығы 30 метр. Ол әсіресе кеме жасау ісінде
жоғары бағаланады. Эвкалипт ағашынан жасалған телеграф бағаналары ұзаққа
шыдайды. Жапырақтарынан шипалы эфир майы алынады.Эвкалипт тез өседі және ылғалды көп талап етеді.Эвкалипті «безгекке қарсы» ағаш деп атайды, эвкалиптөскен жерде батпақ болмайды, сондықтан безгекті қоздыратын маса ұрығының өсуіне жағдай болмайды.Эвкалипттің ұзын тамыры суды насос сияқты сорады,
сондықтан оны «насос ағаш» деп атайды.
Слайд 23 Киви жемісі - Кеден инспекторы Жаңа Зеландиядан келген жәшік ішінде
қоңыр-жасыл түсті түсініксіз конструкциядағы жүздеген гранат корпустары күңгірт жылтырайды. Әп-сәтте
босап қалған қойманы полиция қоршап алып, әбігерге түседі. Терроризммен күрес мамандары келіп жәшіктегі гранат емес кәдімгі киви екендігін дәлелдейді.
Киви – жемісін жинау бүкілхалықтық мереке Жаңа Зеландияда,Те-Пуке-кивидің астанасы, ол 0 С температура жағдайында киви дәмді және хош иісті күйінде жарты жыл, ал уйдегі тоңазытқышта бір неше апта бойы сақталады, ол 30 елге тасымалданады.
Слайд 24 Молох кесірткесі – оның денесіндегі тікенекті бездер ауадағы ылғалды жеткілікті жұтып
отыруға бейімделген.
Слайд 25 Бөтелке ағашы. Бөтелке ағашының биіктігі 15 метр, диаметрі үш метрді құрайды.
Шығыс Аустралияда өсетін бұл ағашты жергілікті халық жақсы көреді. Құрғақшылық кезінде ағаш
жапырағы малға азық ретінде пайдаланылады. Ағаш діңі - ауыз судың қайнар көзі.Ағаш діңінің жоғары жағында тәтті шырын жиналады. Ағаштың тұқымын қуырып та, шикілей де асқа пайдаланады. Жас ағаштың тамыры өте дәмді боландықтан асқа тағам ретінде пайдаланылады.
Слайд 26Шөп ағаш. Шөп ағаштың діңі түзу, әрі айтарлықтай жуан
болып өседі. Оның ұшар басында астық тұқымдастардағыдай, жан –
жағына тікірейіп өсетін ұзын, жіңішке жапырақтардан тұратын жұмсақ шөмеле орналасады. Белінде белбеуі бар, қолында найза ұстаған, «қара нәсілді әскерге» ұқсайды, сондықтан оны «қара нәсілді адам» деп те атайды. Шөп ағаштан қою сары шырын алынады.
Слайд 27Кенгуру.
Қалталылардан кенгурудың 17
түрі өседі. Кейбіреуінің бойы 2 метрге
жетеді.Ұсақ кенгурулар да
кездеседі. Өте
ірі кенгурулардың балалары кіп –кішкене
болып туады, небары 3 см-дей.
Ұрғашы
кенгуру өз балаларын қалтасында жарты
жыл немесе одан да көп уақыт өсіреді.
Кенгуру нашар көреді, бірақ жақсы естиді. Кенгурудың елтірісіне
қызыққандар оны азайтып жіберген.
«Кенгуру» - «түсінбедім» деген ұғымды
білдіреді.
Слайд 28 Динго - Аустралиядағы бірден – бір жыртқыш жануар.Бірнеше мың жыл
бұрын Тынық мұхитының аралдарынан әкелінген жыртқыш ит деген жорамал
бар. Динго – жалғыздық және еркіндік символы болып саналады.
Слайд 29 Қара какаду. Тотықұстар арасында әлемдегі ең үлкен тұмсық
иесі – қара какаду. Тұмсығының ұзындығы -10 см. «Какаду» сөзі
- малай тілінде «какатуа» «тістеуік» деген мағынаны білдіреді
Слайд 30
Тотықұс.
Әлемде тотықұстардың 350-ден аса түрі кездеседі. Бүгінгі таңда 72 түрі
мен 142 түр топтары халықаралық табиғат қорғау кеңесінің Қызыл кітабына еніп
үлгерген. Аустралияда тотықұстарға арналған арнайы мектптер бар. Онда құстарды сөйлетіп үйретеді. Гиннестер рекордтар кітабына енген Жако есімді тотықұс 400 сөз біліп, бірнеше тілде толық сөйлемдерді еркін айта алған.Атақты тотықұс, бірнеше тілде толық сөйлемдерді еркін айта алған. Атақты тотықұс 31 жасында 2007 жылы қайтыс болған. Тотықұстардың өмір сүру ұзақтығы кейде 50-60 жыл, кейде 100 жылға созылған.
Слайд 31Лирақұйрық.
Құйрығын жазғанда пішіні лира деген музыка аспабына ұқсайтын болғандықтан
лирақұйрық деп аталған. Әртүрлі дыбыстар шығара алады, жәндіктер мен құрттармен
қоректенеді.
Слайд 32 Аустралия - үлкен қазына, үлкен қорық. Өсімдік,
жануарлар дүнпиесі алуан түрлі. Басқа материктерде құрып кеткен, тек Аустралияда
сақталған эндемик өсімдіктер мен жануарлар бар. Мысалы: үйректұмсық, ехидна, коала, кенгуру, эвкалипт, шөп ағашы, бөтелке ағашы.б.Аустралиялықтар жануарлар дүниесін, материк табиғатын өте жақсы көреді, оларды қорғап, көбейтіп отырады. Оны мынадан байқауға болады: олардың тиындарында 5 центте –ехидна, 10 центте – лирақұйрық, 20 центте – үйректұмсық бейнеленген.Аустралия Одағының мемлекеттік елтаңбасында эму түйеқұсы мен кенгуру бейнеленген.Аустралияда қорғауға арналған кешендер саны мыңнан асады. Соның ішінде Улуру, Үлкен Тосқауыл рифі, Какаду тәрізді ұлттық парктер дүние жүзіне әйгілі.