Кенесары ?асым?лы (1802-1847)

Кіші жүздің оңтүстігін билеген хандықты ата?
А) Хиуа
В) Қоқан
С) Бұхар

2. Жоламан

Тіленішұлы көтерілісінің басталу себебі неде?
А) Қоқан хандарының қысым көрсетуі
В) Жайық бойына әскери бекіністердің шоғырлануы
С) Патша үкіметінің Жаңа елек әскери шебін сала бастауы

3. 1836 жылы Кенесарының ағасы Саржан өлтіруге бұйрық берген ханды ата? А) Қоқан ханы В) Хиуа ханы D) Ташкент билеушісі

4. ХІХ ғасырдың 20-30 жылдарында Сыр өзені бойында бекініс тұрғызған мемлекетті ата? А) Хиуа хандығы В) Бұқар әмірі С) Қоқан хандығы

5. Жоламан батыр өзінің қол астына қанша мыңға жуық көтерілісшіні топтастырды?
А) 2 мыңға жуық
В) 3 мыңға жуық
С) 4 мыңға жуық

6. Қасым сұлтан кімнің қолынан қаза тапты?
А) Орал қазақтары
В) Бұхар ханы
С) Ташкент билеушісі

кім?
Жоламан Тіленішұлы ұйымдастырған көтерілістің мақсаты неде?
1824-1836 жылдары отаршылдыққа

қарсы күресті кім басқарды?
Қай жылы Саржан Қасымұлының жасағы патша үкіметінің әскерлеріне қарсы ашық шайқасқа шықты?
Көтерілістің жеңілу себебі және тарихи маңызы неде?

мен жеңілу себептері.

кең пейіштей Сарыарқасын. Ол сүйген туған тауын, өскен жұртын, Сол үшін жарқылдатқан

көк найзасын».

Есім – Абылай – Қасым – Кенесары.

Ресей мен Қоқан хандығына қарсы ұлт-азаттық қозғалысының басшысы.

жыл)
Территориясы: Ұлытау, Кішітау, Жыланшық, Торғай, Қарақұм, Іле жері
Қолдаған рулар: Қыпшақ,

Төртқара, Жағалбайлы, Алшын, Шекті, Керей, Табын, Тама, Арғын, т.б.
Қозғаушы күштер: Шаруалар, билер, батырлар, сұлтандар
Кенесары хандығының ішкі құрылысы:
Хан Кене
Хандық кеңес
Сот, әскери іс, елшілік қаржы

отаршыл өкімет билігі мен қазақ халқының арасындағы қарым-қатынас елеулі түрде шиеленісе түсті. 
1. Кіші жүз бен Орта жүздегі хан

билігінің жойылуы сұлтандардың, билердің және батырлардың едәуір бөлігінің наразылығын туғызды. 
2. Патша үкіметі қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрлі жерлерін әскери бекіністер салу үшін жаппай тартып ала бастады. 
3. Бұрын Ресейге ешқандай алым-салық төлеп көрмеген қазақтарға ендігі жерде жасақ, түтін салығы, жол салығы сияқты алым-салық түрлері көбейе түсті, қазақ өз жерін өзі жалға алып, пайдаланатын күй кеше бастады. 
4. Патша үкіметінің әскери отрядтары қазақ  ауылдарына шабуыл жасап, күн көрсетпеді. Осының бәрі байырғы жергілікті халықты (номадтарды) қатты күйзеліске ұшыратты, олардың күн көрісін қиындатып жіберді.

Көтерілістің мақсаты: Қазақтардың патша үкіметі тартып алған ежелгі жерлерін өздеріне қайтарып алу, округтерді тарату, отаршылар енгізген алым-салықтарды жою еді.
Көтерілістің қозғаушы күштері: Негізгі қозғаушы күштері қарапайым қазақ шаруалары болды. Жалпы, көтеріліске үш жүздің қазақтары, сонымен қатар билер, батырлар, ақсүйектер, сұлтандар да қатысты.

қатысты:

сипаты: Қазақ  жерін  әскери  отарлаудан, яғни Ресей  бодандығынан  құтқару  үшін  күрес; Қоқан

бектерінің озбырлығынан құтқаруға бағытталған азаттық  жолындағы  күрес.

Иман

Жоламан Тіленшіұлы

Бұқарбай

Сұраншы батыр
Аңғал батыр

Байсейіт батыр

көрсетіңіз.

отрядтарымен қарулы қақтығыстар. Кенесары әскерлерінің Ақмола бекінісін талқандауы. Жаз – көтерілісшілердің

жеккөрінішті сұлтандардың ауылдарына шабуылдары. Күз – кенесары әскерлерінің көбеюі. Көтерілістің орталығы орта жүзден кіші жүзге ауысуы. 1840 жыл – Ұлы жүз қазақтарын босатып, өзіне қосып алу мақсатымен Кенесары Қоқан хандығына басып кірді. Кенесарының әкесі Қасым сұлтан мен ағасы Саржанның өлімі. 1841 жыл – көтеріліс орталығының Торғай даласына ауысуы. Кенесарының хан болып сайлануы. Кенесарының әлеуметтік-экономикалық реформалар жүргізуге, Ресеймен тепе-теңдік жағдайда қарым-қатынас жүргізуге талпыныстар жасауы. 1843 жыл – Батыс шекара бөліністеріне және Қоқан иеліктеріне шабуылдар жасау. Кенесарыға қарсы патшаның жазалау отрядтарын ұйымдастыруы. 1844-1845 жж.-көтеріліс Қазақстанның барлық негізгі аудандарын қамтыды. Көтерілісшілердің Константиновск бекінісіне шабуыл жасауы. Кенесары сарбаздарының көтеріліске қолдау көрсетпеген ауылдарды жазалауы. 1845 жыл – Дала төсінде тағы да патшаның екі әскери бекінісін салу. Көтерілісшілердің оңтүстікке қарай шегінуі. Қоқандықтармен жаңа қақтығыстар. 1846 жыл – кенесары отрядтарының қырғыз руларының территориясына кіруі. Кенесарының қырғыз манаптарымен қақтығыстары. 1847 жыл – Кенесары әскерлерінің қырғыз ауылдарына шабуыл жасауы. Кенесары мен оның серіктерінің өлімі. Көтерілістің жеңіліске ұшырауы.

Хан болды Кенесары Орта жүзге,
  Жайылды

әруағы өзге жүзге.    Хакім боп, жеті жұрттан иығы асты,    Жарамас шөп салуға басқан ізге

Кенесары Қасымұлы 1841 жылы қыркүйек айында хан болып сайланды.

2.Хан тобының Қоқан феодалдарына қарсы соғысып күшті біріктіре алмауы,
3.Қазақ

руларының тарапынан қолдау болмауы, әсіресе Қоқан мен қырғыздарға қарсы күрестерде.

Қозғалыстың жеңілуінің себептері: -Ресейден жеңілдіктер алған ру ақсүйектерінің мақсатты ұмытып кетуі, яғни мемлекет құру мүддесін ойламауы; -Ақсүйектерден қолдаудың болмауы; -бытыраңқылық; -Ресей тарапынан Қоқандықтар мен қырғыздар күшінің Кенесары хан күшіне қарсы біріктірілуі.

Тарихи маңызы: үш жүзді қамтыған, патшалы Ресейдің саясатына қарсылық туып, халық азаттығы үшін күресу керектігін халықтың түсінуі. Халықтың ұлттық сана - сезімінің өскендігін дәлелдеді.

Ту тіккен Абылай ата кең даламда,
     Қазақта Хан Кенеме ер

жетпейді.

М.Жұмабаев

Хиуа хандығы қандай руларға қысым көрсетті?

3. Кенесары Қасымұлының саяси көзқарастарының

қалыптасуына әсер еткен кім?

4. Кенесары Қасымұлының көтерілісі қай уақытта, қай аймақты қамтыды?

5. Көкшетау өңірінен көтеріліске қатысқан сұлтандарды ата?

Жауабы: 1841 жыл.

Жауабы: Шекті, табын, төртқара, байұлына

Жауабы: Әкесі Қасым сұлтан

Жауабы: 1837-1847 жылдары, бүкіл Қазақстанды қамтыды.

Жауабы: Шеген, Қанқожа Уәлиұлы, Таны Тортайұлы, Айғаным ханым.

Қасым --------------------------------------------- көтерілістің басшысы 1802 жылы Көкшетау өңірінде --------------------------- Мемлекет қайраткері және

дипломат дүниеге келген. --------------------------------1847 жылы қайтыс болды.

–

3. 1835, 1842 жылдары –

4. 1843 жылы тамыз айы

–


5. 1844 жылы шілденің 20-нан 21-не қараған түні -

Жауабы: Кенесары қолы Ташкентке аттанды.

Жауабы: Кенесары отрядтары Ақмола бекінісін тұтқиылдан шабуылдады.

Жауабы: Сібір әскери шебінен жіберілген Сотников тобы Кенесары жасақтарына қарсы шабұлды бастады.

Жауабы: 17 тамыз күні полковник Бизановтың қарұлы тобы көтерілісшілерге қарсы ешқандай тойтарыс бере алмай, “Ор” бекінісіне қайтып оралды.

Жауабы: Кенесары Қасымұлы ірі жеңіске жетті.

Кенесары жеңіліс тапты.
Кенесары көтерілісін қолдаған рулардың бірі.
1844 жылы Тобыл өзені

бойында Кенесары кімнің әскерлеріне күйрете соққы берді.

5. Кенесары әскерінің жеке отрядтарын басқарған батырлардың бірі.
6. Көкшетау өңірінен көтеріліске қатысқан ханым.
7. Ұлт-азаттық көтеріліске қатысқан Кенесарының ағасы.
8. Патша үкіметі отарлауды жалғастыру үшін, қай өзендердің бойына бекіністер салды?

Кенесары сарбаздары Ақмола бекінісіне шабуыл
жасап, өртеп жіберді
1838ж, 26 мамыр Петропавл қаласынан шыққан Ақтау бекінісі
казактарына алғаш рет шабуыл жасады.
1838ж, күз Қозғалыс Кіші жүзді шарпып, оған би
Жоламан Тіленшіұлы қосылды.
1841ж, тамыз Кенесары қолының Ташкентке шабуылы жұқпалы
аурудың таратылуынан тоқтатылды. 1845ж. қазан, қарашада Кенесары 10мың әскерімен қырғыз жеріне басып кірді 1847ж, сәуір Көтерілісшілер Созақ, Жүлек, Жаңақорған
бекіністерін алды.

Сәйкестендіру:

қозғаушы күші
Көтеріліс қамтылған аймақ
Көтерілістің тарихы маңызы

Бекмаханов 1947 жылы «Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында» деген еңбек

жазды.

қандай сөз?

тұрған  ел  болмаса, қазақтың  қай ісі өрге басар  дейсің?»                                                                                        
 КЕНЕСАРЫ

көздеген өз дәуірінің сұңғыла саясаткері, көрнекті қайраткер және мәмілегер, дарынды

әскербасы Кенесары, бір жағынан, Ресейдің отаршылдығы, екінші жағынан, Қоқан мен Бұхар хандықтарының қолында быт-шыт болып кеткен қазақтың басын біріктіруге ұмтылған».
Н.Назарбаев Қазақстан Республикасының Президенті

не болды?

3. Кенесары Қасымұлы көтерілісінің басты себептері неде?
4. Кенесарының

хан болғаннан кейінгі қазақ өлкесіндегі өзгерген жағдайлар қандай жағдайлар еді?
5. Кенесары қозғалысының сипаты мен тарихи маңызы неде?

Бекіту сұрақтыры:

салыстырмалы сипаты.
“Венн диаграммасы”
Отаршылдық езгіге қарсы бағытталған
Қазақ шаруалары, билер, старшындар
Қазақ

өлкесіндегі ең ұзақ көтерілістер

Феодалдық топтардың Кенесарыны қолдамауы

Кіші жүзді - Еділ-Арал теңізін қамтыған

Еділдің шығысындағы ірі
халықтық сипаттағы
қозғалыс.

Қоқандықтардың тепкісіндегі қазақтарды азат ету.

Бүкіл Қазақстанды қамтыған ұлт-азаттық қозғалыс

Қазақ феодалдарының арасындағы алауыздық және ру аралық қайшылықтар

Қазақ өлкесіндегі ең ұзақ көтеріліс 14 жылға созылды.

Қазақ өлкесіндегі ең ұзақ көтеріліс 10 жылға созылды

халқын бодандықтан құтқарып, басын біріктіру, азаттық пен бостандыққа қол жеткізіп,

тәуелсіз ел ету мұратын көздеген сұңғыла саясатшы, қайраткер, ірі мәмілегер, дарынды әскер қолбасшы ретінде ел есінде қалды.
Кенесары Қасымұлының өмірі мен қызметі болашақ ұрпаққа өшпес өнеге. Хан арманы, халық үміті орындалды - Қазақстан тәуелсіздік алды, Кенесары есімі егемендікке қолы жеткен халықтың жүрегінде мәңгі сақтаулы. К.Қасымұлы бастаған қозағлыс ел тәуелсіздігі мен ұрпақ болашағының өмірі жайындағы қарулы күрес еді. Батырлар есімін еске ұстап, ұлы тұлғалардың ерлігін өзімізге үлгі ету кез-келген қазақ азаматының санасында болуы тиіс. Осыны ұмытпайық.

Кенесары Қасымұлы бастаған

көтеріліс.

1. «Кенесары хан – елін сүйген қаһарман», «Кенесары –
менің идеалым »,  «Ер тұлғалы Кенесары» тақырыбында реферат жазу.

2. Кенесары Қасымұлының ұлт-азаттық көтерілісіне
байланысты қосымша мәліметтер оқып келу.