Слайд 1Өткен тақырыпты қайталау
1.Есім хан билік құрған жылдар?
2. Тұрсын Мұхаммед қай
жылдары өзін хан деп жариялады?
3.Есім ханның заңдары қалай аталады?
4.Есім хан
Жетісу жеріне қалмақтарға қай жылы жорық жасады?
5.Есім хан жеңіске жеткеннен кейін қай хандық пен келісімге келді?
он тоғызы
Сынып жұмысы
§ 41 Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:Тәукенің хан болу қарсаңындағы және хандық құрған кезіндегі ішкі-сыртқы жағдайы,“ Жеті жарғы“ заңдары қазақтың үш биі туралы мәліметтермен оқушыларға таныстыру
Дамытушылық:Сабақ барысында оқушылардың белсенділігін арттыра отырып,өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру ,тарих ұғымды талдауға,сөздік қорларын байытып,ой-өрісін дамыту
Тәрбиелік:Сабақ барысында оқушы бойында туған жерді сүюге оның дамуына үлкен үлес қосуға тәрбиелеу,адамгершілік құндылықтарын жетілдіру,заман талабына сай жаңа тұлғаны қалыптастыру
Слайд 3Сабақтың әдісі: : ауызша баяндау сұрақ-жауап ,тірек-сызбасы пікірлесу,суреттеу ,жинақтау тест
Көрнекілігі:
кестелер мен сызбалар
Сабақтың түрі : Интерактивті кабинеттегі дәстүрлі емес сабақ.
Сабақтың
типі: Топпен жұмыс,жеке жұмыс
Сабақтың көрнекілігі: Комьпютердегі слайд-суреттер, тірек-сызба, тест сұрақтар ,сематикалық карта.
Сабақтың барысы: I ұйымдастыру кезеңі
II Үй тапсырмасын сұрау
Слайд 4Сабақ жоспары:
1.XVII ғасырдағы Қазақ хандары.
2. Тәукенің хан билігіне отыруы.
3.Тәуке
хан тұсындағы қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы.
4. «Жеті жарғы» заңы.
5. Ұлы
билер
Слайд 5Тәуке хан
Парасатты
Қолбасшы
Ел билейді
Саясаткер
Дипломат
Слайд 6 Тәукенің хан тағына отыруы
(1680-1715)
Слайд 7
Ұлы жүзде - Төле би
(1663-1756)
Слайд 8
Орта жүзде- Қазыбек би
(1667-1764)
Слайд 9 Кіші жүзде- Әйтеке би
(1682-1766)
Слайд 10Дала заңы-« Жеті жарғы».
Дала заңдары «Қасым ханның қасқа жолы», «Есімханның
ескі жолын» дамытып,«Жеті жарғы» заңын қалыптастырған –Тәуке хан.«Жеті жарғы »
жеті тараудан тұрады.Қылмыс жасаған адамды қылмыскер деп танымайды ,керісінше оларды «күнәһар» деп атайды.«Жеті жарғы» заңы (VII ғасырдың аяғы мен VIIIғасырдың басында «жарғы » сөзі « әділдік»ұғымын білдірген.
Слайд 11Тәуке ханның «Жеті жарғы заңы»
1.Жер дауы.
2.Жесір дауы.
3.Құн дауы.
4.Бала тәрбиесі
және отбасы.
5.Қылмыстық жауапкершілік.
6.Рулар арасындағы жауапкершілік.
7.Ұлт қауыпсіздігін қамтамасыз ету.
Слайд 13V Ұлтын
жаудан қорғау
Отан қорғау, ел бірлігін сақтау жасақ құру,сардар сайлауға
бағыттайтын баптар жатады.
Хан сұлтандар,ру ақсақалдары халықтың істерді талқылау үшін күзде
жиналу қажет;
Жиналысқа қару-жарақсыз келуге рұқсат етілмейді. Қаруысыз адамның дауысы болмайды және оған жасы кішілер орын бермейді.
VI Жесір
дауы Шаңырақтың бірлігін қамтамасыз еткен,неке парызына адалдықты талап ету,ерінен айырылған әйелдердің мәселелері туралы баптар
VII Құн дауы Кісі өлімі,адам денесіне зақым келтіру,«қанға-қан »,«қанды кек»,«ескіден келе жатқан жау»дегенде бірден ойға оралатын қатыгездікті жұмсартудың жолын қарастырған,құн төлеумен белгіленетін заңдар;
Сұлтандардан басқа әр адам ханғ жыл сайын мал-мүлкінің 20-дан бір бөлігі мөлшерінде салық төлеу.
Құн төлеу мөлшері:еркісі үшін 1000қой, әйел үшін 500 қой;
Дене мүшелерінің құны: бас бармақ -100 қой,шынтақ-20қой;
Өлтірген тазы бүркіт үшін құл немесе күн талап етеді.
Слайд 14Хандар өздерінің билікке лайық
екендігін дәлелдеп отырған. Мәселен:
Керей мен
Жәнібек
хандықтың негізін
салушылар.
Қасым хан
халық санын
1 млн-ға
жеткізді.
Салқам Жәңгір
600 жауынгерімен
50 мың
қалмаққа
қарсы тұрды.
Хақназар хан
“қазақ, қырғыз,
ноғай,башқұрт
ханы“.
Есім хан
Сібір бойындағы
қалаларды
қосуды
аяқтады.
Тәуке хан
билердің
мәртебесін
көтерді.
Слайд 15Тәуке хан билігінің ерекшелігі:
Хандықтың бөлшектенуі тоқтатлып, бір орталыққа бағындырылды;
Жоңғар шапқыншылығы
бәсеңдеп ,тыныштық орнады;
«Жеті жарғы» заңын жасады;
Көрші елдермен достық қатынаста болуды
көздеді; қырғыз,қарақалпақ,
орыс мемлекеті.
Слайд 16Ханның құқықтары мен міндеттері
Билік
жүргізу
құқығы
Соғыс
жасауға
билік жасау
құқығы
Шет
мемлекет пен
келіссөз
жүргізуге
құқылы
Өзіне
бағынышты
адамдарды
жазалауға
құқылы
Заң шығару
бұйырық
беруге
құқылы
Халықтың
тұрмысын,
тыныштығын
қамтамасыз
ету
Мемлекеттің
сыртқы
саяси-
белгілеп
бағытын
отыру
Елдің
бірлігін
сақтау,
қылмыстың
алдын алу
Әскерді
басқару
Елді
сыртқы
жаудан
қорғау
Слайд 17Тәуке ханның негізгі мақсаты:
Билердің көмегімен хан билігін нығайту;
Бір орталыққа бағынған
Қазақ хандығын құру ;
Билер кеңесі:Битөбеде ( Түркістан маңында). Мәртөбеде (Сайрам
маңында)
Күлтөбеде (Ангрен маңында) өткізілген.
Даулы мәселені шешуді билер сотына жүктеді.
Құрылтай Күлтөбеде өткізілді.
Үш жүздің басын біріктіруде билер кеңесі үлкен рөл атқарды.
Слайд 18Тәуке хан саясатының басты бағыттары:
-Қоғамдағы саяси қайта құрулар жүргізу арқылы
хандық өкіметті орталықтандыруға ұмтылды.
-Хандық кеңес пен билік кеңестің рөлін атқарды.
-Орта
Азия мен сауданы дамытты.(1687-1688 ж.)
-Бұхар хандығымен бейбіт қатынаста болды.
-Қырғыз бен қарақалпақтардың бір бөлігін қосып алды.
-Қырғыздарды би Қоқым Қарашор арқылы, қарақалпақтарды Сасық би арқылы басқарды.
Слайд 19Орыс-қазақ қатынастарын нығайтты.
Тәуке хан 1686-1693 жылдары 5 рет
елшілік жіберіп,орыс-қазақ байланысын
дамытты.
Түркістан
қаласын астана етті.
1680 жылы –жоңғарлар Оңтүстік Қазақстанға жорығы кезінде Түркістан
қаласын ала алмады.
1681-1685жж. –жоңғарлар Оңтүстік Қазақстанға бірнеше рет шабуыл жасады.
-Сайрамды қиратты.
-Сарысу өзеніне жетті.
Орта жүздің Солтүстік шығысына басып кірді.
Слайд 20Тест
1.Тәуке хан қай жылы таққа отырды?
А) 1675ж.
В)1690ж. С)1680ж.
2. Билер кеңесі қай жерде өткізілді
?
А) Түркістан ,Ташкент ,Сайрам .
В) Битөбе,Мәртөбе,Күлтөбе.
С) Жетісу, Шымкент,Самархан.
3. Тәуке билікке келген кезде елдің ішкі-сыртқы жағдайы қандай еді ?
А) Өте шиеленісіп тұрды.
В) Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман болды.
С) Ешқандай соғыс болмады.
4. Тәуке хан ел билеуде кімдерге арқа сүйеді?
А) Сұлтандарға В) Билерге С) Батырларға
5.Тәуке хан тұсында жасалған заң жинағы қалай аталады?
А) Қасқа жол В) Ескі жол С) Жеті жарғы
6.Жамбыл облысы ,Шу ауданы,Жайсаң жайлауында қай би дүниеге келді?
А) Қазыбек би В) Төле би С) Әйтеке би
7.Әйтеке бидің шын аты кім?
А) Айтық в)Айтбек С)Айтжан
8. Қазыбек бидің өмір сүрген жылдары ?
А) 1667-1764ж. В)1663-1756ж. С) 1682-1766ж.
9. «Жеті жарғы » неше бөлімнен тұрады ?
А) 3 В) 4 С) 7
10.
Слайд 22Хандардың билік құрған жылдарын сәйкестендіру.
Слайд 24XV-XVIII ғасырлардағы қазақ хандары
1.Керей мен Жәнібек (1466-1480)
2.Бұрындық
(1480-1511)
3.Қасым хан
(1511-1518)
4.Мамаш (1518-1523)
5.Тақыр (1523-1533)
6.Бұйдаш (1533-1534)
7.Қожа Махмуұт (1534-1535)
8.Тоғым (1535-1537)
9.Хақназар хан (1538-1580)
10.Шығай (1580-1582)
11.Тәуекел хан (1582-1589)
12.Есім хан (1598-1628)
13.Тұрсын хан (1613-1627)
14.Есім хан (1627-1628)
15.Жәңгір (1629-1652)
16. Әз-Тәуке (1652-1718)
17. Батыр (1718-17-26)
18. Болат. (1726-1730)
19. Әбілмәмбет (1730-1771)
20. Абылай (1771-1781)
Слайд 25Тест
1.Тәуке хан қай жылы таққа отырды?
А) 1675ж.
В)1690ж. С)1680ж.
2. Билер кеңесі қай жерде өткізілді
?
А) Түркістан ,Ташкент ,Сайрам .
В) Битөбе,Мәртөбе,Күлтөбе.
С) Жетісу, Шымкент,Самархан.
3. Тәуке билікке келген кезде елдің ішкі-сыртқы жағдайы қандай еді ?
А) Өте шиеленісіп тұрды.
В) Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман болды.
С) Ешқандай соғыс болмады.
4. Тәуке хан ел билеуде кімдерге арқа сүйеді?
А) Сұлтандарға В) Билерге С) Батырларға
5.Тәуке хан тұсында жасалған заң жинағы қалай аталады?
А) Қасқа жол В) Ескі жол С) Жеті жарғы
6.Жамбыл облысы ,Шу ауданы,Жайсаң жайлауында қай би дүниеге келді?
А) Қазыбек би В) Төле би С) Әйтеке би
7.Әйтеке бидің шын аты кім?
А) Айтық в)Айтбек С)Айтжан
8. Қазыбек бидің өмір сүрген жылдары ?
А) 1667-1764ж. В)1663-1756ж. С) 1682-1766ж.
9. «Жеті жарғы » неше бөлімнен тұрады ?
А) 3 В) 4 С) 7
10. Қазақ хандығын құрған кімдер ?
А) Керей мен Жәнібек В) Есім хан С) Жәңгір хан
Слайд 26 Қазір:
Қазақстан
Республикасы
Мемлекет
Басшысы-
Президент
(сайлау
арқылы
келеді),
Парламент,
ҚР
Конституциясы
Бар(9бөлім
98бап)
18 жас
Өзіне тән тілі,
салт-дәстүрі
аумағы
Венн диаграмасы
Бұрын:
Қазақ
Хандығы
Мемлекет
басшысы-
хан
Билер кеңесі
болды.
“Жетіжарғы“
(7бөлімнен
13жас)
Слайд 27 Үйге тапсырма § 41 оқу, қайталау
Тәуке хан туралы реферат
дайындау.
