Управление и власть Амира Темура

8- umumuiy o'rta ta'lim maktabi tarix fani

o'qituvchisi Bahronova Dilnoza

IQTISODIY
VA MADANIY HAYOT


Reja:
1
3
2
Amir Temurning hokimiyat tepasiga kelishi. Uning

markazlashgan
davlat tuzishdagi tarixiy xizmati.

Amir Temur va temuriylar davrida ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy
hayot. «Temur tuzuklari».

Ilm-fan va madaniyat ravnaqi va arxitektura qurilish san`ati

O’zbekiston, 1997, 181-192 betlar.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat
–yengilmas kuch.

Toshkent, «Ma’naviyat» 2008.
Usmonov Q., Sodiqov M., Burxonova S..
O’zbekiston tarixi. Darslik..
–T.: Iqtisod-moliya, 2006.
Azamat Ziyo O’zbek davlatchiligi
tarixi -T.: Sharq, 2000. 151-171 betlar.
Mo’minov I. Amir Temurning
O’rta Osiyo tarixida tutgan
o’rni va roli. -T.: “Fan”, 1993. 5-47 betlar.
Usmonov Q., Sodiqov M., Oblomurodov N.
O’zbekiston tarixi. O’quv qo’llanma.
-T.: Meros, 2002. 171-194 betlar.
Murtazaeva R.X. O`zbekiston tarixi.
darslik. -T.: 2003

Siyosiy tarqoqlik. Amir Temur.
Amir Temur- markazlashgan
davlat asoschisi.
Amir Temur urishlari. Temur tuzuklari.
Movoraunnahr. Xuroson.
Shohruh Mirzo. Mirzo Ulug’bek.
Husayin Baqaro.
Madaniat. Ulug’bek akademiasi.
Alisher Navoiy.

ADABIYOTLAR:

TAYANCH SO’Z VA
IBORALAR:

muruvvatpeshalik

Mo’g’uiliston xoni Tug’luq Temur va uning o’g’li

Ilyosxo’jaga qarshi urush.
1370 - yili Amir Husaynga qarshi Balxga urish va uni bartaraf etish.
1370-1371 - yillarda Farg’ona, O’tror, yassi, Toshkent, Hisor, Badaxshon,
Qunduzning bo’sundiryildi.
1381 - yili Hirot, Seiston, Mozandaron, Saraxs, Sabzavorni bo’sundiriladi.
1371-1389 - yillarda jami 7 marta Mo’g’uliston hukmdori Amir Qamariddinga
qarshi jangu jadallar olib borish va sharqi, shimoliy hududlarning
yurtga Birlashtirilishi
1371 -1388 - yillarda Xorazmdagi So’fiylar sulolasi hukmdorlariga qarshi olib
borilgan urushlar va Xorazmning yurt tarkibiga qo’shib olinishi

БОШҚАРУВИ

Эроннинг катта қисмини эгаллади. Аввал (1381) Калот, Туршиз ва Сабзавор,

кейин (1383) Сеистоннинг Зиреҳ. Зова, Фараҳ ва Буст қалъалари, 1384 йилда Астробод вилояти ва Озарбайжоннинг Омул, Сори, Султония ва Табриз шаҳарлари буйсундирилди

1371, 1373, 1375, 1379, 1388-йилларда Хоразмга қарши беш марта юриш қилди ва уни бўйсундирди. 1371-1389-йилларда Мўғулистон бўйсундирилган

«Уч йиллик» (1386 - 88) ҳарбий юришлар оқибатида Жанубий Озарбайжон, Ироқнинг шим қисми. Гуржистон ва Ван кўли атрофидаги ерлар эгалланди

Амир Темур бутун эътиборини Эрон, Ироқ, Сурия, Кичик Осий ва Ҳиндистон ерларини узил-кесил забт этишга қаратди. У «беш йиллик» (1392 — 96) уруш давомида Ғарбий Эрон, Ироқи Ажам ва Кавказни эгаллади, натижада музаффарийлар ва жалоирийлар ҳукмронлиги барҳам топди

Амир Темур 1398-1399 йилларда Ҳиндистонни забт этган

Амир Темурнинг 1399 — 1404 йилларда олиб борган «етти йиллик» ҳарбий юришлари натижасида Шомнинг Ҳалаб (Алеппо), Хумс, Баалбек (Баъалбак), Димишқ (Дамашқ) каби йирик шаҳарлари ва Ироқи Арабнинг Убулистон ўлкаси (қад. Каппадокия) билан Бағдод, шунингдек Туркиянинг катта қисми забт этилади. Анқара жангида Амир Темур жаҳоннинг буюк саркардаларидан бири Боязид Йилдирим устидан ғалаба қозонди

ta’minoti bilan
shug’ ullanuvchi)

Moliya vaziri

Harbiy vazir
Jibachi
Xazinachi
Saroy vaziri
Dorichi
Sozanda
Bitikchi
Bosh xojib
Tabiblar
Munshyilar
Bakovul
Choparlari
DAVLATNING BOSHQARUV TIZIMI

mustaqil bo‘lishi zarur.
2. Davlat va jamiyatning yaxlitligi buzilmasligi kerak.

3. Davlat va jamiyat muayyan qonunlar, tartiblar, g‘oyalar asosida boshqarilmog‘i lozim.
4. Boshqaruvning turli bo‘g‘inlarini, muvofiqlashtirib turuvchi ma’lum bir tizim shakllangan
bo‘lishi darkor.
5. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar ahvoli (taraqqiyoti) davlatning diqqat markazida
turmog‘i kerak.
6. Fan va madaniyat ravnaqi to‘g‘risida doimiy qayg‘urish davlat ahamiyatiga molik qat’iy
siyosat sifatida qaralmog‘i lozim.
7. Har bir davr shart-sharoiti, tartiblariga ko‘ra davlat jamiyat ichki taraqqiyoti masalalarini
tashqi dunyodagi mavjud omillardan foydalangan holda hal etib borishi darkor.
8. Davlatni boshqaruvchi kuchlar o‘tmish, zamona va kelajakni teran tafakkur, mustahkam
iymon, g‘oyat yuksak ma’naviyatparvarlik va millatparvarlik ila anglamog‘i kerak.
Amir Temur bu milliy davlatchilik asoslarini rivojlantirish bilan birga yangidan qo‘shgan
muhim to‘qqizinchi asos, u ham bo‘lsa jamiyat rivojida barcha ijtimoiy tabaqalar faoliyatini
nazarda tutish va ularning manfaatlarini ta’minlashdir.

Amir Temur o‘zigacha shakllangan o‘zbek davlatchiligining quyidagi
8ta asoslariga izchil amal qildi:

sotiq, hunarmand ahlidan olinadigan soliq)
3.Zakot,
4.Tutun solig’i, bug’ solig’i,

uloq (davlat xizmatidagilar
uchun), dorug’ona (harbiy qo’riqchilar uchun),
5. Mirobona (suv yetkazib beruvchilar uchun),
6. Asoq (chorva mollari uchun)
7. Begor (davlat hisobiga ishlab berish: saroy qurilishi,
ariq, kanallar qazish uchun)

TEMURIYLAR DAVRIDA AHOLI TO’LAYDIGAN
TURLI-TUMAN SOLIQLAR

BOG’LAR
Samarqandda:
Go’ri Amir maqbarasi
Shohi Zinda ansambli majmui
Ko’k saroy
Bo’stonsaroy
Bibixonim masjidi va madrasasi
Ulug’bek

madrasasi
Ulug’bek rassadxonasi
Bog’u Dyilkusho
Bog’i Behisht
Bog’i Jahonaro
Bog’i Nav
Bog’i Davlatobod
Bog’i Shamol

Hirot va uning atrofida:
Boysunqur Nigoristoni
Gavharshodbegim
madrasasi
Ixlosia madrasasi
Xalosia xonaqosi
Shifoa shifoxonasi
Husayn Boyqaro davrida
quryilgan 300 dan ziod
noyob inshootlar, masjidu
madrasalar, maqabarau
shifoxonalar, rabotu
karvonsaroylar, suv
havzalari, ko’priklar v.b.

Toshkent atrofida
qurilgan Zangiota
maqbara majmuyi
Turkistonda Ahmad
Yassaviy maqbara majmuyi
Shahrisabzdagi
Oqsaroy majmuyi
Buxoro, G’ijduvonda
barpo etilgan masjid,
madrasalar
Toshkent yaqinida
Shohruhiya shahri
qurilishi

sharh»)
«Risolatul jab» («Sinus haqida risola»)
Taftazonining «Muftahul-ulum» («Yillar
kaliti») asariga sharh
«Zijiy

Ko’ragoni».
Bu asarda 1018 ta ulduzning o’rni, holati
aniqlangan. Jahondagi 683 ta geografik jolarning
Samarqand kengligiga nisbatan koordinatlari
belgilangan.
«To’rt ulus tarixi»

ULUG’BEK
AKADEMIYASI
OLIMLARI
IJODIDAN
NAMUNALAR

Mirzo Ulug’bek
qalamiga mansub
asarlar:

Suslam us-samo» («Osmon norvoni»)
«Risolat ul-atvor val-jab» («Vatarlar va
sinus haqida risola»)

«Risola dor ilmi hisob»
«Risolai qusur»
«Risola dar handasa»

«Risola dar falakiot»
«Risola dar yilmi ha’at»
«Risolai mantiq»

G’iyosiddin
Jamshid

Ali Qushchi
asarlari:

Qozizoda Rumiy
asarlari:

Mashhadiy,
Abdujamil Kotib,
Darvesh Muhammad Toqi,
Mirali Qilqalam,

Sulton Muhammad Nur

TASVIRIY SAN’AT
NAMOYANDALARI

Shamsiddin
Muhammad ibn
Abdulha,
Shax Turoni,
Abdulla Hiravi,
Ustoz Gung,
Ustoz Jahongir

dostonni o’zida jam
etgan mashhur
«Hamsa» asari:
«Hayratul Abror»
«Farhod va Shirin»
«Layli

va Majnun»
«Sabbai Sayor»
«Saddi Iskandari»

12 ming
misrani jam
etgan, Foniy
taxallusida
bitilgan forsiy
tildagi nafis
badiy asarlar:
Mufradat
Sittayi zaruriya
Fusumi arbaya

45 ming misradan iborat
«Hazoinul-maoni»
(«Ma’nolar xazinasi») asari
«Muhokomatul lug’atan»
(«Ikki til muhokomasi»)
«Majoyisul ul-Nafois»
(«Nafis majlislar»)
«Mahbub ul-qulub»
(«Ko’ngillar mahbubi»)
«Me’zon ul-avzon»
(«Vaznlar o’lchovi») v.b.