Блум таксономиясы оқыту нәтижелілігін бағалау әдістемесі ретінде

оқу мақсаттарының категориялары.
Б.Блум таксономиясы бойынша сұрақтар мен тапсырмалар үлгісі.
Б.Блум таксономиясы

бойынша сұрақтар мен тапсырмалар үлгісінің мазмұны.
Оқушыларға (үйренушілерге) берілетін тапсырмалар.
Оқушыларға (үйренушілерге) қойылатын сұрақтар (мысалдар).
Он екі баллдық жүйе енгізгенде оқушылардың білімін бағалау балын бөлу жобасы (танымдық қабілеттерінің даму деңгейі).
Күнделікті сабақ жоспарының жобасы.
Оқушылардың танымдық қабілеттерінің даму деңгейін анықтау кестесі.

*
Өлшенетін нәрсе ғана өнімдірек жасалады.
* * *
Жоспарлаған адам ғана

жақсы ұйымдастыра
алады.
* * *
Мұхитты жүзіп өту үшін кемені өзің жасауың
керек.

— заң).

Таксономия – олардың иерархиясын (белгілі бір құрылымдағы бірізділігін,

реттілігін) құрастыру мақсатында берілген нысандарды нақты бір өлшемдер мен қағидалар бойынша жіктеу.

Таксономия барлық оқу мақсаттары мен нәтижелері бірдей маңызға, құндылыққа ие бола алмайтындығына негізделген.

психолог, оқыту әдістерін зерделеген, «Блум таксономиясы» атауын алған жүйені құрушы.

ісін зерттеушілер бірлестігінің президенті болған. 1960 жылдары Б.Блум кейіннен «Блум

таксономиясы» деп аталып кеткен тұжырымдаманың негізін құраған екі монография басып шығарды: «Адами мінездемелер тұрақтылығы мен өзгеруі» және «Білім мақсаттарын жіктеу».

тұжырымдамасын қабылдаған, алайда ол жөнінде ғалымдар мен практиктердің тарапынан көптеген

сын айтылуына байланысты оларды мектепте қолдану деңгейі едәуір төмендеді.

Таным мен ойлау деңгейі – төмен деңгей.

Бұл категория мәлiметтердi қайталау немесе тану арқылы есте қалай сақталғанын тексеруге бағытталады, мағлұмат пен деректердi еске түсiредi.
Шәкірт:
Қолданылған терминдерді біледі (есте сақтайды және қайталайды);
Нақты фактілерді біледі;
Жұмыстың орындалу ретін біледі,
Негізгі ұғымдарды біледі;
Ережелерді, қағидаларды біледі.
Тапсырмалар түрі:
Не? Қашан? Қандай? Қайда? Формуласын жазу, атап көрсету, жабық тест тапсырмалары; қалдырып кеткен белгiлердi қою; жатқа айту; анықтамалар мен атауларды қайталау, олардың қолдану тәртiбiн айту.

түсінгендіктің ретінде келесідей әрекеттерді
атқаруды атауға болады:
Трансляция – оқу материалын бір

«тілден» екінші «тілге» ауыстыру
мысалы,математикалық формуланы сөзбен айтып беру; сөзбен келтірілген
мәліметті кесте, схемамен көрсету, т.б.);
Интерпретация – оқу материалын «өз сөзімен» түсіндіру, қысқаша баяндау;
Жорамалдау – оқу материалдары бойынша әңгіменің әрі қарай не туралы
болатындығын, оның салдары мен нәтижелерін болжау.
Шәкірт:
Фактілерді, ережелерді, қағидаларды түсінеді;
Сөзбен келтірілген материалды, схемалар, графиктер, диаграммаларды түрлендіреді;
Сөзбен келтірілген материалды математикалық ұғымдарға өзгертеді;
Берілген ақпарат бойынша болашақта туындалуы ықтимал салдарын сипаттайды.
Тапсырмалар түрі:
Қалай? Неліктен? Сөйлемді аяқтаңыз; сөйлемді өзгертіңіз; өзара
байланысын түсіндіріңіз; айырмашылығын көрсетініз; өз сөзіңізбен айтыңыз;
графикті, суретті түсіндіріп беріңіз.

материалын нақты жағдайда және мүлдем жаңа ситуацияда қолдануды меңзейді. Мұнда

ережелерді, әдістерді, ұғымдарды, заңдарды, қағидаларды, теорияларды, практикалық тұрғыдан қолдану кіреді. Оқу нәтижелері түсіне деңгейіне қарағанда материалды тереңірек игеруді талап етеді.
Шәкірт:
Ұғымдар мен қағидаларды жаңа жағдайларда қолданады;
Заңдар мен теорияларды практикалық тұрғыдан нақты ситуацияларда қолданады;
Әдіс немесе жұмыс ретін дұрыс қолданатындығын көрсетеді.
Тапсырмалар түрі:
Жасап көр; таблица, график жаса; қолдану мақсатын түсіндір; есепті
бірнеше тәсілмен шеш, берілген гипотезаны тексер.

құрылымы анық көрінуі үшін оны құрамдас бөліктерге бөлу: бүтіннің бөліктерін

ажырату; бүтіннің бөліктерінің арасындағы өзара байланыстарды анықтау, бүтіннің қалайша ұйымдастырылғандығын сезіну. Бұл категория оқу материалының мазмұнын сезінумен қатар оның ішкі құрылысын қалайша құралатындығын меңзейді.
Шәкірт:
Жасырын (көзге көрінбейтін) жәйттерді ашады;
Ойдың өрбуінен қателер мен олқылықтарды айқындайды,
Фактілер мен олардың салдарының арасын ажыратады;
Ұсынылған фактілердің маңыздылығын айқындайды.
Тапсырмалар түрі:
Құрылымы қандай? Салдары неде? Топтастырыңыз; салыстырыңыз; себебін талдаңыз.

элементтерінен жаңашыл сипаттан бүтінді (нәтижені) құрастыру. Жаңа нәтиже ретінде оқу

материалдарын мүлдем өзгеше реттейтін хабарлама (баяндама, сөз), жұмыс жоспары, схемаларды атауға болады. Мұндай оқу нәтижелері жаңа мазмұн мен жаңа құрылымдарды жасап шығаратын шығармашылық әрекеттерді қолдануды талап етеді.
Шәкірт:
Шығармашылық тұрғыдан кішігірім шығарма (эссе) жазады;
Тәжірибе жасаудың өзіндік жоспарын ұсынады;
Қандай да болмасын проблеманы шешу үшін өз білімдерін шығармашылықпен қолданады.
Тапсырмалар түрі:
Өз шешіміңізді табыңыз, алгоритм құрастырыңыз, баламасын табыңыз,
бөліктерден құраңыз, жүйелестіріңіз, зерттеңіз.

маңызын анықтау, ол туралы өзіндік пікір келтіру, ойын
білдіру. Бұл деңгей

алдыңғы категориялардың оқу нәтижелелеріне қол
жеткізуді меңзейді.
Шәкірт:
Оқу материалы құрылымының логикасын жазбаша түрде бағалайды;
Ішкі немесе сыртқы критерийлерге сүйеніп, оқу материалының маңыздылығын айқындатады;
Жасалған шешімдер мен қорытындылардың берілген фактілерге сәйкестігін анықтайды.

мазмұны:
Мәлiметтердi қайталау немесе тану арқылы есте қалай сақталғанын тексеруге бағытталады,

мағлұмат пен деректердi еске түсiредi:
жабық тест тапсырмалары;
қалдырып кеткен белгiлердi қою;
жатқа айту;
анықтамалар мен атауларды қайталау, олардың қолдану тәртiбiн айту.

мағлұматты басқаларға жеткiзу жолдарын айқындау.
ұқсастықтарды анықтау;
айырмашылық жасау мен

салыстыру, нәтиженi суреттеу.
«Түсіну» ұғымын төрт топқа бөлуге болады:
Түсiндiрме (интерпретация) - негiзгi идеяларды және олардың өзара байланыстарын анықтау:
”Қалай? Нелiктен?” сұрақтарына жауап іздену;
”Салыстырыңыздар”,
”Айырмашылығын көрсетiңiздер” тапсырмаларын орындау.

формаға ауыстыру:
формуланы сөзбен айтып беру;
графиктi оқып беру;
суреттi түсiндiру;
мәліметті өз

сөзiмен мазмұндау.
3. Мысалдар - мәлiметтi, ойды дұрыс түсiнгендiктi көрсетедi.
4. Анықтамалар:
атау немесе түсiнiктiң мағынасын өз сөзiмен жеткiзу;
таныс және түсiнiктi сөздермен анықтамаларды тұжырымдау (анықтамалар жаттанды немесе оқулықта келтірілгендерді қайталамауы керек).

iске асыру;
оқушы/студент мұғалiмнiң/оқытушының көмегiнсiз таныс емес проблеманы өзiнше шешуi керек;
ұстаз

тек шешiмге емес, шешу процесiнiң құралуына да назар салуы керек, өйткенi шешу жолы шешiмнiң өзiнен де маңызды болуы мүмкiн.

бөлiктерге жiктеу;
оқушы/студент әртүрлi бөлiктердiң қалайша жұмыс iстейтiндiгiн және нәтижеге қалай

жеткiзетiндiгiн анықтайды, түсiндiредi.
Түсiнуден талдау мәлiметтi терең өңдеумен, игерумен ерекшеленедi.
Талдаудың түрлерi:
1. Негiзiн тану;
2. Астарлы мағынаны ажырату;
3. Қозғаушы күшті (мотивацияны) анықтау.

арасындағы қатынастарды көрсету үшiн оқушылар/ студенттер оның шеңберiнен шығуы керек),

айтылған ойды дамыту.
2. Астарлы мағынаны ажырату – екi тұжырымның қатынасын көрсетудi талап етедi (тура көрсетiлмеген шешiмдер, ассоциациялар, себеп-салдар келтiрiлуi мүмкiн).
3.Мотивация – себептердi айқындау. Оқушы /студент тура және жасырын (астарлы) мағына мен әрекеттердi танып, өз ойларын дәлелдер арқылы қорғауы керек.

мүмкiндiк ұғымдарын қолданып, өз тәжiрибесi негiзiнде жаңа модель (құрылым) құрастыру.

Жұмыс және нәтиже түрлерi:
шығармашылық жанрлар.
жоспар құрастыру немесе тәжiрибе қою, өткiзу.
абстрактылы ұғымдармен негiзделетiн нәтижелер.

оны дәлелдейді;
оқушылар /студенттер өз ойларын, идеяларын, пайымдауларын мазмұндап, оларды

негiздейді;
оқушылар өз позицияларын нақтылық, логикалық жүйелiлiк, дәйектiлiкке негіздеуі қажет.

еске түсіру, атау, назар аудару, жаттау.
Түсіну
Аудару, сөзбен қайта құрастыру,

сипаттау, анықтау, түсіндіру, жеткізу, ерекшелігін анықтау, өз орнына қою, әңгімелеп беру, мәлімдеп беру, салыстыру, айырмашылығын көрсету, ұқсастықтарын келтіру, графикті оқып беру, суретті түсіндіру, өз сөзімен айту, анықтаманы тұжырымдау

қағидасын), ережесін сақтап орындау (рөлді орындау), практикада қолдану, иллюстрациялау, идеяларға

жүгіну, жазып көрсету, реттеу, нобайын салу.
Талдау (анализ)
Бөліп шығару, талдау, бөлу, баға беру, санап шығару, тәжірибе жасау, тестілеу, салыстыру, қарама-қарсы қою, сынау, диаграммамен көрсету, тексеру, талқылау, анықтап сұрау, салыстыру, мәселені шешу, категорияларға бөлу.

жинақтау, шығармашылықпен орындау, ұйымдастыру, дайындау, жасап беру.
Бағалау
Тиянақтау, салмақтау, бағалау,

рейтингілеу, салыстыру, қайта қарастыру, рет-ретімен қою, сұрыптау, таңдау, өлшеу, жазу, жақтап не жоққа шығаратын дәлелдер келтіру.

қолдану шкаласын «орта» деп бағалаймыз;
Талдау (анализ), синтез және бағалау шкалаларын

«жоғарғы» деп бағаланады.

басталды?
Бастауыш деген не?
Жай бөлшектер қалай жазылады?
Египеттiң астанасы қай қала?

және Шығыс Қазақстанның рельефiн салыстырыңыздар.
2. Аударма:
Түсiнгенiңiздi өз сөзiңiзбен айтып

беріңіз;
Зерттеуiңiздi таблица жүзiнде көрсетiп, қысқаша мазмұндап берiңiз;
Шығарманың сюжетiн өз сөзiңiзбен әңгімелеп берiңiз.
3.Мысалдар:
Тақырып (анықтама) бойынша мысал келтiрiңiздер.
4.Анықтамалар:
3-сынып оқушысына түсiнiктi болатындай етіп проблеманың анықтамасын берiңiз;
Осы атауды өз сөзiңiзбен түсiндiрiп берiңiз.

(Білім), олардың айырмашылығы да белгiлi (Түсiну), ендi олар Абайдың “Қыс”

өлеңiнде метафора мен теңеу қандай бейнелерді құрастыратындығын айтып беруi керек.
“Қалай қолдануға болады? Жасап көр. Не бiлгiң келедi? Таблица, график жаса” тапсырмаларына сәйкес.

салыстырыңыз.
2. Астарлы мағына:
зейнетақы реформасының мәнi қандай?
“Ер туған жерiне,

ит тойған жерiне”деген мақалды қалай түсiнесiз?
3. Мотивация:
Президенттің желтоқсан айындағы АҚШ-қа жасаған сапарының себебi қандай?
жердiң сатылуы туралы мәселенiң қазiргi күнi талқылануы нелiктен?

сөз, сценарий, компьютерлiк бағдарлама жазу.
2. Мәлiмет бойынша барлық бiлiмдi тиянақтап,

оны бiр жүйеге келтiрiп, жоспар немесе кесте құру (Тәжірибенi жоспарлап, нәтижесiн бақылау).
3. Ғылыми гипотеза (болжау) құрастырып, ұсыну.
Бағалау
«Сiздiң ойыңызша бұл дұрыс /бұрыс, маңызды ма/ емес пе, жақтайсыз ба/ қарсысыз ба?» деген пiкiрталас, полемика мен дау-дамай туғызатын сұрақтар арқылы жүзеге асырылады.

қандай екі категорияға жіктеуге болады?
4.(9-177)/21+8 өрнегінің мәнін табыңыз.
5.ҚР парламентінің негізгі

палаталарын атаңыз.
2.Түсіну
1.Иллюстрациядағы эпизодтан кейін роман кейіпкеріне не болғанын әңгімелеңіз.
2.ХХ ғ.ғ басы, ортасы, аяғында Германияда болған оқиғалар туралы үш сурет салыңыз.
3.Параграф мазмұнын өз сөзіңізбен қысқаша айтып беріңіз.
4.Президент міндеттерін сипаттайтын 2-3 беттік шығарма жазыңыз.
5.Неліктен географиялық карталарда таңбалар қолданылады?

1-2.Пәндер бойынша тапсырма түрлері

ескерткішке бару маршрутын жаса.
3.Өздерiңiз оқитын сыныптың ауданын табыңыздар.
4.Әңгіменің толық оқып

болған соң, оның немен аяқталатынын табыңыз.
5.Игерілген ылғалдылықты анықтау тәсілін қолданатын үш жағдайды көрсетіңіз.
4. Жүйелеу (Талдау)
1.Бұл оқиғалардың қайсысы шын мәнінде болған, қайсылары жалған?
2.Азамат соғысы мен ауған соғысынан кейiнгi жағдайлар ұқсастығы.
3.Бұл коллекциядағы минералдарды үш белгі бойынша бөліңіз.
4.Талқыланған мақаладан үш дерек пен үш пiкiр табыңыз.
5.Жәндiктердi сипаттамасы бойынша қай тұқымдасқа жататынын анықтаңыз.

3-4.Пәндер бойынша тапсырма түрлері

әңгiмесiн иттiң тұрғысынан жазыңыз.
3.Эксперимент нәтижелерiн ескере отырып, себептерiне болжам жасаңыз.
4.Болған

оқиға туралы мәлiметтердi фельетон түрiнде жазыңыз.
5.Мектеп ауласын көгалдандырудың әр түрлi жолдарын көрсетiңiз.
6.Салыстырмалы бағалау
1.Қала әкiмiне кандидаттардың бәрi жоғары бiлiмдi болуы тиiс пе?
2.Поэманың екi басты кейiпкерiн салыстырыңыз.
3.Қазiргi заманда оқушыларға ауызша есептеу дағдылары керек пе?
4.Әдiлетсiздiктi түзеу үшiн күш қолдану қажет пе? Пiкiрiңiздi дәлелдеңiз.
5.Зерттелгендердiң iшiнен қай орта сiз үшiн өмiр сүруге қолайлы? Нелiктен?

5-6.Пәндер бойынша тапсырма түрлері

жобасы (танымдық қабілеттерінің даму деңгейі)

алгоритмі

........... Пән .............. Мұғалім ........................
Мерзімі «.......»...............

белгісімен осы оқушының бақылауға (диагностикалау) алынған кездегі танымдық қабілетінің деңгейі

көрсетіледі.
ІІІ деңгей тапсырмалары – «білу» және «талдау» деңгейіне;
ІІ деңгей тапсырмалары – «қолдану» және «талдау» деңгейіне,
І деңгей тапсырмалары – «топтау» және «білімін бағалау» деңгейіне сәйкес келеді.

болса, оның танымдық қабілеттерін даму деңгейі ең төменгі талап деңгей

- «білу» және «түсіну» ауқымында. ІІ деңгей тапсырмаларын орындайтын оқушы «топтау» және «білімін бағалау» деңгейінде.
Зерттеу жүргізілгенде диагностиканы оқу жылының басында және соңында 3-4 жыл бойына өткізуге болады. Бұл жеке оқушының да, сыныптың барлық оқушыларының да танымдық қабілеттерінің даму динамикасы анықтауға мүмкіндік береді.