Махамбет ?теміс?лыны? ?ле?дері

айтқан абайламай Дариға-ай,
Махамбеттер, Абайлар-ай!
(Мұқағали Мақатаев)

есімі – өмірдегі қасіреттің синонимі, өнердегі қасиеттің рәмізі. Оның өлеңі

– қазақ сөзінің қайталанбас құдіреті: әрбір буыны мен бунағы, тармағы мен шумағы мұншалық тап-таза қорғасыннан құйылған ап-ауыр асыл сөз қазақтан басқа жер бетіндегі ешбір елдің өлең-жырында жоқ, оның өзге тілге оңай аударылмайтындығы да сондықтан»
(З.Қабдолов)

1803 жылы Батыс Қазақстан облысы, Орда

ауданы, Нарын құмы, Жасқұс деген жерде өмірге келген. Шыққан тегі- Байұлы ішіндегі Беріш руынан. Әкесі Өтеміс Құлманиязұлы ауқатты, беделді би болған. Махамбет Қосуан есімді екінші әйелінен туған. Ол мұсылман-ша, орысша хан таныған.
ХІХ ғасырдағы отаршылдыққа қарсы Исатай Тайманұлы бастаған халық көтерілісін ұйымдастырушы.

Ісінен болдым құса – дерт.
Атасы өткен Айшуақ-

Соның көзі көрді ғой:
Менің атам Өтеміс
Елдің қамын жеді ғой.

атқа ер салмай»
“Мұнар күн”
“Тарланым”
“Мінгені Исатайдың
Ақтабан-ай”
“Жақия”, Қызғыш құс»
“Ұлы арман”
“Менің атым

- Махамбет”

Дауылпаз күйші
“Қайран, Нарын”
“Ақтабан”
“Жайық асу”
“Жұмыр қылыш”
“Шілтерлі терезе”
“Қиялы қырғыны”

Мұсылманша, орысша
сауатты зиялы
Махамбет Жәңгір ханның баласы
Зұлқарнайынды Орынборға
оқуға апарады. Орынборда орыс
тілін жетік білуінің арқасында
генерал-губернаторлармен, орыс
шенеуніктерімен тығыз байланыс
жасап, саяси сауаттылығын аша түседі

Ел қамын ойлаған
ардақты азамат
“Сары бала, қара
қазан қамы үшін...”

Үй тапсырмасы :

Махамбеттің балалық, жастық

шағы.
Исатай – Махамбет бастаған көтеріліс.
Исатай қазасынан кейінгі Махамбеттің өмірі.

-

Б.Аманшин
(роман)
2.”Махамбеттің жебесі - Ә.Әлімжанов
(роман)
3.”Қайран, Нарын” - Н.Әбутәлиев
(роман)
4.”Қараой” - Т.Әлімқұлов
(әңгіме)
5.”Исатай – Махамбет” - Ы.Шөреков
(дастан)
6.”И сатай” - І.Жансүгіров
(поэма)
7.”Кішкентай” - Қ.Сағырбаев
(күй)
8.”Нарынқұм зауалы”, “Әке үкімі” - М.Шаханов
(толғау өлең)
9.”О, Махамбет, батырым” - Т.Медетбек
10.”Махамбеттің қабірі” - Н.Шаяхметов
(зерттеу еңбегі)
11.”Махамбеттану” - Қ.Жұмалиев

“ Мұнар күн ”

қылыш", "Терезе", т.б. күйлері күйтабаққа жазылды. Махамбет өлеңдері 1908, 1912,

1925 ж. Қазан, Орынбор, Ташкент қалаларында жарық көрді. Шығармалары 1939-89 жылдар арасында 8 рет жеке кітап болып шықты, оқулықтар мен жинақтарға енді. Оның өмірі мен шығармашылығы жөнінде Х.Досмұхамедов, М.Әуезов, Қ.Жұмалиев, З.Қабдолов, Х.Сүйішәлиев, С.Қирабаев, Ә.Дербісәлин, Р.Бердібаев, М.Мағауин, Қ.Сыдиықов, т.б. ғалымдар мен қаламгерлер зерттеулер, мақалалар жазды, пікірлер айтты.

қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де
жалынды

негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты
батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған
көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге",
"Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде
үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта
шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты.
Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы
Исатай", "Исатай деген ағам бар",
"Исатай сөзі", "Тарланым", т.б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.

Бөкей хандығында
көтеріліс басталды.
Исатай - Махамбет бастаған көтеріліс
Кеңесары Қасымұлы бастаған

көтеріліс

1837 жыл

“ Ереуіл атқа ер салмай ”

Жалғыздыққа сәл бой алдырған кезең

“ Мұнар күн ”

“ Жалғыздық ”

Ерлік
Түр жаңалықтары
Шұбыртпалы ұйқас

Кезекті ұйқас

Аралас ұйқас

Қару – жарақ атаулары
Қоғамдық – әкімшілік мәнге ие атаулар
Кірме

сөздер

Ерекше сөздер

Сөз тіркестері

айт.
2) Өлеңнен сөз тіркестері мен көркемдегіш құралдарды тап.
3) Өлеңге сатылай

кешенді талдау жаса.

І топқа тапсырма

Автор
Тақырып
Жанр
Идея
Шумақ
Тармақ
Бунақ
Буын
Ұйқас түрі
Әдеби-теориялық ұғымдар

не туралы айтқан?
2) Ақын өлеңдерінде жиі кездесетін сөздерді тап.
3) Өлеңге

сатылай кешенді талдау жаса.

Автор
Тақырып
Жанр
Идея
Шумақ
Тармақ
Бунақ
Буын
Ұйқас түрі
Әдеби-теориялық ұғымдар

не? Қай кезде шығарған ?
2) Өлең құрылысына талдау жаса.
3) Өлеңге

сатылай кешенді талдау жаса.

Автор
Тақырып
Жанр
Идея
Шумақ
Тармақ
Бунақ
Буын
Ұйқас түрі
Әдеби-теориялық ұғымдар

ме, сел ме
Жыр да онымен бір тұлға теңесер ме...
Әділетсіз дүниенің

қабырғасын
Махамбетше сөгер жан кездесер ме ...

Ф.Оңғарсынова

Өтемістен туған он едік

Б
Е
К
М
А
Ғ
Н
Б
Е
Т

ТОҚТАМЫС

МА Х А М Б Е Т

ҚОЖАХМЕТ

ЫБЫРАЙЫМ

Ә Й І П

Х А С ЕН

ЫСМАЙЫЛ

СҮЛЕЙМЕН

ДОСМАЙЫЛ

Замана Адам Ерлік

Ел Халық

Қазіргі кезең
Ресей қол астындағы
бодан ел.

Күрес пен
тартыс, ата қоныстан
айырылу, ата қоныстан
үдере көшу.

Егеменді тәуелсіз ел. Халық сенген, сайлап алған Президенті бар. Атамекенге оралу (оралмандардың елге келуі)

САЛЫСТЫРУ

Махамбет рухымен сырласу ” тақырыбында өлең немесе ойтолғау жазу.
“ Поэзия

минуты ”
Ақын өлеңдерін мәнерлеп жатқа айту.

есім – 1 сөз
2. Сын есім – 2 сөз
3. Іс–қимыл,етістік

– 3 сөз
4. Сөйлем – 4 сөз
5. Синоним сөз тіркесі

– елдік бастауы» тақырыбында ой толғау жазу