ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ

Экономика-11-1
Тексерген: Юсупжанова А. К.



Алмты 2013 жыл
Тақырыбы: «Табыстар мен шығындарды тану»

қызмет) түскен табыстар мен шығындар есебі.
3. Негізгі қызметтің табыстары мен

шығындарының есебі.
4. Кезең шығындарының есебі.

қалыптасады. Табыстар мен шығындар кәсіпорынның қаржылық нәтижесін өзгертіп отырады.

Экономикалық тұрғыдан қарағанда-табыс кәсіпорынның меншігіне түсетін қаражаттар сапасында танылатындықтан олар активтердің көбеюін көрсетеді. Кәсіпорынның құрылған күніндегі құрылтайшылардың салған қаражаты табыс болып табылады.

Мұндай табыстарға:
Дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
Қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
Дивидендтер, роялтилер және пайыз түрінде алынатын және тағы да басқа табыстар жатқызылады.
Жоғарыдағы аталған табыстар қатарына шаруашылық субъектісіне келіп түскен, кіріс етілген және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда жатқызылмайды:
Алдын-ала аванс ретінде алынған табыстар;
Алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы.

қызметтен (жанама қызметтен) алынған табыстарының қосындысы оның жиынтық табысын құрайды.

Ал бұл тбыс сатылған өнімнен, көрсетілген қызметтен алынған немесе алынуға тиісті өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны шаруашылық субъектісімен активті сатып алушының немесе пайдаланушының арасындағы келісім-шарт бойынша анықталады

бағаланған жағдайда;
•Субъектінің экономикалық пайдаларды алу ықтималдығы болған жағдайда;
•Субъекті сатып

алушыға меншік құқығын берген жағдайда;
•Мәмле бойынша нақтылы жұмсалған немесе күтіліп отырған шығындар дұрыс бағаланған жағдайда.
Табыстар деп-есепті жылдағы түскен табыстар сомасының жұмсалған шығындар сомасынан артық дәрежесін айтамыз. Егер шығындар сомасы табыстар сомасынан көп сомада болса, онда кәсіпорындар зиян шегеді.Негізінен табыстар есепті жыл ішіндегі өнімдерді, тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді және басқалай құндылықтарды сатудан алынған түсіммен анықталады. Түскен түсім деп - осы кәсіпорынның ақша қаражаттарының көбеюін айтады.

мен қаржы-шаруашылық қызметі есептерінің типтік шоттар жоспарындағы №6 ’’Табыстар’’, ал

шығыстардың есебі №7 «Шығыстар» деп аталатын бөлімнің шоттарында жүргізіледі. Бұл екі бөлімнің шоттарының қорытындысы жыл соңында ’’Капитал’’ бөліміндегі 5610- ’’Жиынтық пайда (зиян)’’ шотына апаралып жабылады.
Шаруашылық субъектісіндегі шығыстардың есебі типтік шоттар жоспарындағы №7 бөлім «Шығыстар» бөліміндегі 7010-7710 шоттарда жүргізіледі.Атап айтқанда, 7010 -’’Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнын, 7110 - ’’Өнімдерді сатып-өткізу және қызметтер көрсету бойынша шығыстар, 7210 - ’’Әкімшілік шығыстар’’, 7310- ’’Сый-ақылар бойынша шығыстар’’, 7510 - ’’Тоқтатылған қызметпен байланысты шығыстар’’, 7710 - ’’Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар’’ шоттарында есептелінеді.

объектілердің өзіндік құнымен салыстырылады. Шығындар жұмсау мен табыстар алудың мерзімі

бірдей кезеңде теңдей бола бермейді. Жұмсалынған шығындар – бастапқыдағы өндірістік ресурстарды және қызметтерді ақшалай өлшеммен жұмсау, ал өзіндік құн өндірістік процестің соңғы нәтижесі болып танылады. Өзіндік құн өндірістен өндірілген өнімдермен бірге өндірістік процестен өтіп, айналысқа түседі. Өндірілген өнімдердің (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнын есептеп шығару үшін жұмсалған шығындарды кезеңдік шығындар мерзіміне (уақытына) қарай ажырату немесе сәйкестіккекелтіру керек. Яғни белгілі бір кезеңде шығарылған өнімдерге (оның өзіндік құны) қандай шығындардың жұмсалғандығын, қандай шығындар басқа кезеңдерге (басқадай өнімдердің өзіндік құнына) жатқызылатындығын есепке алу қажет.
Сатылған өнімдерден (тауарлар, қызмет, жұмыс) алынған табыстардың 6010 - «Өнімді сатып-өткізуден және қызмет көрсетуден түскен табыс» пассивті шотында жүргізіледі.

босалқылары деп атаймыз. Сатуға араналған тауарлардың өзіндік құны екі фактор

– жыл басындағы тауар босалқыларына жыл ішіндегі таза сатылып алынған тауарлар құнын қосу арқылы анықталады.

Егер есепті осы кезең ішінде кәсіпорын өз тауарын ғана сататын болса, онда сатылған тауарлардың өзіндік құны сатуға арналған тауарлар сомасымен бірдей болар еді. Алайда, көптеген жағдайларда тауарлар қалып отырады. Сондықтан, сатылған тауарлардың нақтылы өзіндік құнын есептеп шығару үшін жыл ішіндегі сатуға арналған тауарлардың жалпы сомасынан жылдың соңында қалған тауар босалқыларының құнын шегеру керек.

Сатылған өнімдердің (тауарлар, қызмет, жұмыс) өзіндік құндарының есебі 7010 - «Сатып-өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтің өзіндік құны» шотында жүргізіледі.

ішінде көрсетілген қызметтерді басқаруға жұмсалған шығындармен байланысты. Мұндай шығындар өнімнің

өзіндік құнын анықтауға немесе есептеуге қосылмайды. Оған - әкімшілік шығыстары, өнімді (жұмыс, қызмет) сату бойынша шығыстар, сый-ақылар бойынша шығыстар жатады.
Типтік шоттар жоспарында әкімшілік шығыстардың есебі 7210-«Әкімшілік шығыстар» активті шотында жүргізіледі.
Салық кодексіне сәйкес, әкімшілік шығыстардағы кейбір шығыстар салық салынатын табыстарды анықтауда шегерімге жатпайды.
Әкімшілік шығыстары есебімен өнімдердің (жұмыс, қызмет) жеке түрлерінің рентабельділігін анықтау кезінде, өнімдердің (жұмыс, қызмет) жеке түрлерінің арасында өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбек ақы сомасына және жабдықтарды ұстау және эксплутациялау шығындарына пропорционалды түрде бөлінеді.

меншігіндегілерді сақтандыру бойынша шығыстар;
• бөлім жұмысшыларының іс-сапар шығындары;
• тауарларды сатуда пайдаланылатын негізгі

құралдардыұстау бойынша шығыстар және олардың тозуы;
• жүктерді қаладан тыс тұратын сатып алушыларға және қала ішіндегі сатып алушыларға жеткізу бойынша, сонымен қатар тиеу-түсіру жұмыстары бойынша шығындар;
• дайын өнім қоймасындағы өнімдерді орауға және олардың ыдысына кеткен шығындар;
• өткізу нарығын меңгерудегі жарнамаға, жәрменкелер мен көрмелерге қатысуға кеткен шығындар;
• сатып алушыларға немесе делдал ұйымдарға қайтарусыз, тегін берілген, тауар үлгілерінің құны;
• тауарларды (жұмыс, қызмет) сатумен байланысты басқа да шығыстар.

типтік шоттар жоспарының 7110 – «Өнімдерді сатып-өткізу және қызметтер көрсету

бойынша шығыстар» пассивті шотында жүргізіледі. Сый-ақылар бойынша шығыстарға – банк несиесі және жабдықтаушылардың берген несиесі бойынша, мүлікті жалға беру бойынша төленетін пайыздар жатады.
Пайыздар – несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін несие берушіге төленетін табыстың бір бөлігі. Пайызды өтеудің көзі қарыз капиталын пайдалану процесінен туындайтын құн болып табылады.
Сый-ақылар бойынша шығыстардың есебі типтік шоттар жоспарының 7310 – «Сый-ақылар бойынша шығыстар» пассивті шотында жүргізіледі.

2006

2. Радостовец В.К. Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Бухгалтерский учет на

предприятии», Алматы, 2002

3. Әбдіманапов Ә., Раимов С. Бухгалтерлік есеп принциптері және қаржылық есеп беру. Алматы 2005