Слайд 3Жүзім ұлуы тобына:
1
1.Ұлуларды неге былқылдақденелілер деп те атайды?
2.Бақалшақ қалдығы
сақталған ұлу.
3.Ұлулардың асқорыту жүйесіндегі ерекше без.
4.Қосжақтаулы ұлуларды атаңдар.
5.Ұлулардың негізгі қозғалу мүшесі.
Слайд 4 Айқұлақ тобына:
1.Ұлулар типінің
кластары.
2.Тұлғадан ерекше қатпарлы қабат.
3.Ұлулардың қантарату
жүйесіндегі ерекшелігі?
4.Бауыраяқты ұлуларды атаңдар.
5.Қосжақтаулы ұлудың тыныс алуы.
2
Слайд 5 Сегізаяқ тобына:
1.Ұлулардың буылтық құрттардан ерекшелігі?
. 2.Ұлулар қалай тыныс
алады?
3.Не себепті бауыраяқтылар деп аталады?
4.Айқұлақтың көбеюі туралы небілесіңдер.
5.Тағамға пайдаланатын ұлуларды атаңдар.
3
Слайд 7Жүзім ұлуы тобына:
Ұлудың көбеюі туралы не білесің?
1
Слайд 8 Айқұлақ тобына:
Суреттегі ұлулардың аттарын ата.
2
2
1
2
3
Слайд 9Сегізаяқ тобына:
Суреттегі ұлудың аттарын ата.
3
1
2
3
Слайд 14Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Басаяқты ұлулар класының негізгіерекшелік- терімен түрлерімен танысу. Оқушылырдың
білім, білік дағдыларын қалыптастыру.
Дамытушылық: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту, өзін
-өзі дамытуына жетелеу, логикалық ойлау және есте сақтау қабілетін,арттыру.
Тәрбиелік: Табиғатты қорғауға, сүюге тәрбиелееу.
Әдісі: әңгімелеу, танымдық ойын, СТО.
Көрнекілігі: суреттер, слайд презентациялар,интербелсенді тақта.
Слайд 15Басаяқты ұлулар класы
Сегізаяқ
кальмар
каракатица
8 аяқтылар 10аяқтылар
Слайд 16Басаяқтылар –ең жоғары жаратылымды “омыртқасыздар әлемінің приматы”
1.Өте ірі жәндіктер.
2.Тұзды мұхиттар
мен теңіздерде тіршілік етеді.
3.800-ге жуық түрі белгілі.
4.Денесі бастан және тұлғадан
тұрады.
5.Ауыз төңірегінде 8-10 қармалауыштары бар.
6.Қармалауыштары аяқ қызметін атқарады.
7.Қармалауыштарының ішкі жағында сорғыштары бар.
8.Аяғы басында орналасқандықтан,
басаяқтылар деп аталады.
Слайд 18 Қантарату жүйесі ашық.
Жүрегі
3 қуысты:2 құлақша,1 қарынша.
Тыныс алу жүйесі
Желбезек арқылы тыныс алады.
Асқорыту жүйесі.
Ауыз-үккі-жұтқыншақ-өңеш-қарын-ішек.
Зәршығару жүйесі.
2 бүйрек,несепағар түтігі
Жүйке жүйесі.
Миы дамыған, жүйке түйіні 170 млн жүйке жасушаларынан тұрады.
Қозғалуы.
Реактивті қозғалып жүру тән,олар суды шапанша қуысына айдап,күшпен итеріп шығарады.
Көбеюі.
Тура даму:жұмыртқа-ересек ағза
Слайд 19150-ге жуық түрі белгілі. Ең ірілері 3-4 метрге,салмағы 50-55
кг.
Гиннес рекордтар кітабына енген түрі -
Тынық мұхиттық сегізаяқ.
( 3,5 метр, салмағы 58 кг. )
Слайд 20Алып сегізаяқ –Дофлейн ,ұзындығы 3-5 метр.
Слайд 21Барлық тропиктік және субтропиктік теңiздерде және мұхиттарда, таяз суларда 100-150
метр тереңдiкте мекендейдi. Ғалымдар 2007 жылда «Антарктикалық сегiзаяқты» тапты.
Слайд 22 Бұлшықетті сегізаяқ. Кәдiмгi жағдайда түсі қызыл қоңыр. Егер ызаландырса,
онда қызарады, ал қорықса - онда ағарады.
Тіршілік ету ұзақтығы әдетте
4 жыл, орташа - 1-2 жыл.
Слайд 23 Қарапайым сегізаяқ. Кәдімгі ересектерінің ұзындығы 1-2 метр, салмағы
20-25 кг . Қармалауыштарында екі қатар
сорғыштары орналасқан.
Әр қармалауышында 250-300 сорғыштары бар.
Слайд 25 Көзі үлкен емес,бірақ өте ақылды. Сегiзаяқтарды тапқырлығы мен ақылдылығына
байланысты моллюскалар арасында жиi «теңіз приматтары» деп атайды .Жауынан сиялы
сұйықтығын шашып,құтылып кетеді.
Сияны шашатын және сақтайтын арнайы мүшесі-сиялы қапшығы.
( тік ішек ). Сия 6 рет бүркуге жетеді.
Слайд 27. Бір қызығы сегізаяқты «сиқырлап» ұйықтатуға болады. Ол үшін сегізаяқтың
аузын жоғары қаратып, қармалауыштарын төмен салбыратса болды, ол дереу ұйқыға
батады. Енді оған не жасаса да сезбей, ұйықтай береді.
Слайд 282.Жапония сегізаяғы( улы жәндік)
Көк сақиналы сегізаяқтың уы улы және жанды
денені үш минутта өлтіреді.
Слайд 29Кальмар — он аяқты моллюскілер отрядының жеуге жарайтын бір тармағы. Ұзындығы
— 0,25—0,5 м, кейде 18 м жететін омыртқалы жануарлар арасындағы
ірі моллюскілер. Денесі екі бүйірінен қысыңқы, жүзу жарғақтары бар. Кальмардың дене пішіні цилиндр тәрізді, екі жағында жүзбеқанаттары болады. Кальмардың қармалуыштарының сегізі қысқа, екеуі ұзын, қол сияқты төмен қарай иіліп тұрады.
Слайд 30 Кальмарларда қармалауыштары сорғыштарға айналған.
Сорғыштарының айналасын мүйізденген шеңбер қоршайды.
Слайд 31Бастың екі жағында үлкен көздері бар.Оның құрылысы адам көзіне ұқсас.Бір
қызығы:көздерінің біреуі бір затты,екіншісі екінші затты жеке-жеке көреді.
Слайд 32Фотофор – суда тіршілік ететін басаяқты ұлулардың жарық шығаратын мүшесі.
Судың терең қабатын мекендейтін кальмарлардың денесінде 200-ге жуық фотофорлары болатынын
ғалымдар анықтаған.
Слайд 33
Кальмарлар су тереңінде сағатына 50шақырым,кейде 70-90 шақырым жылдамдықпен жүзіп,қорегін
аулайды.
Слайд 34Командор кальмары.(Камчатка түбегі )
Слайд 35Кальмар Гумбольдт
Қатыгез,адамға қауіпті кальмар.Оны қызыл құбыжық деп атайды.
Слайд 37 2. Алып кальмар -Колоссал . (ұзындығы 14 метр)
Колоссальдің
еті өте дәмді.қытайлықтар жейді .
Слайд 40Каракатицаның басы да, тұлғасы да жалпақ, тұлғасының екі бүйірінде тұтас
жүзбеқанаттары
болады.Бақалшағы тақташа түрінде болады.
Слайд 4130 түрі белгілі,теңіз жануарларының ішіндегі ең ақылдысы .Оның миы жақсы
дамыған.
Слайд 42Каракатицаның қармалуыштарының сегізі қысқа, екеуі ұзын, қол сияқты төмен қарай
иіліп тұрады.
Слайд 43Алып австрали́ялық карака́тица - ұзындығы 50 см салмағы 10,5 кг ,дүние жүзіндегі
ең ірі каракатица.
Слайд 44Дәрілік каракатица-ұзындығы 20-30 см. Атлант мұхитында кездеседі.Қармалауыштарында 4 қатар сорғыштары
орналасқан.
Слайд 45Жемін аулау үшін құмға бас бөлігіндегі ойыстан
су атқылатады.Құм жан-жаққа
ұшып,асшаян көрініп қалады.
Слайд 46Ұлулардың маңызы.
1. Ұлулардың небары 2 түрі ғана бағалы інжу жасай
алады. Теңізде кездесетін меруертті устрица мен тұщы суда тіршілік ететін
мидия.
Слайд 47Қыздарға қойылатын Маргарита есімі грек тілінен аударғанда “інжу” деген мағына
берсе, қазақ халқында қыздарына әдемі Меруерт, Інжу деген аттар қойылады.
Слайд 482.Кейбір елдер ұлуларды тағамға қолданады.
Каракатицадан жасалған тағамдар
Слайд 513.Көптеген елдерде каракатица мен кальмарды кәсіптік мақсатта аулайды.
Слайд 524.Басаяқты ұлуларды киттер қорегіне жаратады.
Слайд 535.Ұлудың жер астынан алынған қалдықтары құрылыста пайдаланады.
Бейнеу
ауданымызда ұлу тас шығару карьерлері бар.
«Ақтас»
ЖШС Оразбаев Е
«Сүйіндік»ЖШС Амандықов Б
«Рәббім-құрылыс» ЖШС Борашов Р
Слайд 54Ұлулардың зияны.
1.Бау-бақшаға жүзім ұлуы мен жалаңаш шырыш зиян келтіреді.
2.Кемеқұрт кеменің
түбін теседі.
3.Басаяқтылар жыртқыш болғандықтан, балық,шаян,өзге ұлуларды жейді.
Слайд 59“Сәйкестігін тап”
1.Қармалауыштар саны 10
2.Сиқырлап ұйықтатуға болады.
3.Бастың екі жағында үлкен көздері
бар.
4.Басы да,тұлғасы да жалпақ .
5.Сағатына 50 шақырым жылдамдықпен жүзеді.
6.Сиялы сұйықтық
шашады.
7.Ұлулардың ішіндегі ең жыртқышы.
8.Жемін аулау үшін су атқылайды.
9.Улы түрлері де бар.
Слайд 62Суретте бейнеленген басаяқтылардың аттарын ата.
1
2
3
4
5
6
8
7
9
Слайд 63Жауабы:
1 –сегізаяқтан жасалған тағам
2- кальмар
3-каракатица
4-кальмардан жасалған тағам
5-улы сегізаяқ
6-кальмар торай
7-каракатицадан жасалған
тағам
8- ірі каракатица
9-сегізаяқ
Слайд 66Үйге тапсырма
§ 45.Ұлулар типі.
Басаяқтылар класы.