Слайд 2Қазақ тілі – 4-сынып
Махмутжанова Г.
Слайд 3
Негізгі
Дара
Күрделі
Туынды
Үстеу
әрең
сөйтіп
емін-еркін
келе сала
бұрын
ақырын
балаша
шалқасынан
Слайд 4Қазіргі қазақ тіліндегі үстеулер – қимылдың, іс - әрекеттің әр
түрлі белгісін, жүзеге асу амал – тәсілін, мекенін, себебін, мезгілін,
жай – күйін білдіретін және грамматикалық тұлғалармен түрленбейтін сөздер.
(Қазақ грамматикасы)
Үстеу сөздер заттың әр қилы қимылы мен ісінің әр түрлі сындық, бейнелік, мекендік, мезгілдік, шарттық, мөлшерлік күй – жайларын және сынның белгісін білдіреді.
Үстеу сөздер деп морфологиялық жағынан түрленбейтін, лексика – семантикалық жағынан өз алдына топ болып қалыптасып, сөйлемде пысықтауыш қызметінде жұмсалатын сөздерді айтамыз.
(А. Ысқақов)
Слайд 5Мезгіл үстеуі
Қазіргі қазақ тіліндегі мезгіл үстеулері қимыл, іс - әрекеттің
жүзеге асу уақыты, мезгіл, мерзімін білдіріп, қашан? қашаннан? деген сұрақтарға
жауап береді. Мезгіл үстеулері мыналар: бүгін, биыл, қазір, ала жаздай, енді, ертең, таңертең, кешке, күндіз, қыстыгүні, әуел – баста, қыстай, жаздай, кеш, әлі, т.б.
Слайд 62. Мекен үстеулері
Қазіргі қазақ тіліндегі мекен үстеулері қимыл, іс -
әрекет, амалдардың мекенін, орнын, бағытын білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақтарға
жауап береді. Олар: төмен, жоғары, әрі, бері, ілгері, артта, тысқары, осында, мұнда, жолшыбай, әрмен, т.б.
Слайд 73. Мөлшер үстеуі
Қазіргі қазақ тіліндегі мөлшер үстеулері қимыл, іс -
әрекет, амалдың немесе сынның көлемдік дәрежесін, мөлшерін, шама – шарқын
білдіріп, қанша?қаншалық?қаншама?қалай? деген сұрақтарға жауап береді. Олар: сонша, осыншама, мұнша, сондайлық, анағұрлым, бірен – саран, бірталай, бірқыдыру, т.б.
Слайд 84. Сын – қимыл үстеулері
Қазіргі қазақ тіліндегі сын – қимыл
үстеулері қимыл, іс - әрекеттің жасалу амал – тәсілін, сынын,
бейнесін білдіріп, қалай?қайтіп?қалайша?кімше? деген сұрақтарға жауап береді. Олар: ақырын, оқыс, тез, үнемі, ретімен, жасырын, бірден, т.б.
Слайд 95. Күшейтпелі үстеулер
Қазіргі қазақ тіліндегі күшейткіш үстеулер заттың сындық қасиетін,
қимыл, іс - әрекеттің белгі, сапасын, мөлшер, көлемін күшейтіп не
солғындатып көрсету үшін қолданылады. Олар: ең, тым, өте, аса, орасан, нағыз, әбден, дәл, керемет, т.б.
Слайд 106. Мақсат үстеулері
Қимыл, іс -әрекеттің болу мақсатын білдіріп, не мақсатпен?
деген сұраққа жауап береді. Олар: әдейі, жорта, қасақана, әдейілеп.
Слайд 117. Себеп – салдар үстеулері
Қимыл, іс - әрекет, амалдың болу,
болмау себебін немесе салдарын білдіріп, не себепті?неге?деген сұрақтарға жауап береді.
Олар:
босқа, амалсыздан, бекерге, лажсыздан, шарасыздан, т.б.
Слайд 128. Топтау үстеулері
Қимыл, іс- әрекеттің жасалуының топтық сипатын білдіреді, нешеден?қаншадан?деген
сұрақтарға жауап береді. Олар: біреуден, екеулеп, топ – тобымен, көптеп,
қос – қостап,т.б.