9 сынып. Математикалы? ж?не серіппелі маятниктерді? тербелісі

формуласын жаз
2. Тербеліс жиілігі дегеніміз не?Өлшем бірлігі, формуласы жаз
3 Тербеліс

амплитудасы дегеніміз не?
4 Өшетін тербеліс дегеніміз не?Мысал келтір
5. Тербеліс дегеніміх не? Тербелістің түрлері.
6.Тербеліп тұрған дененің толық механикалық энергиясы неге тең?
Ә)Графикалық есептер шығару

Конфуций.

бетінің әр түрлі нүктелеріндегі еркін түсу үдеуін
дәл өлшеу үшін

пайдаланылады. Мұндай құралдардың негізгі тетігі маят-
ник болғандықтан, оларды маятникті құралдар деп атайды. Жер бетінің
қажет аймағындағы еркін түсу үдеуін өлшеу үшін сол жерге маятникті
құралдарды орнатады да, маятниктің Т тербеліс периодын өлшейді.
Периодтың алынған мәні мен маятниктің белгілі ұзындығы бойынша сол
жердегі еркін түсу үдеуі есептеледі. Еркін түсу үдеуін есептеу нәтижелері
бойынша пайдалы қазба байлықтар қоры жатқан аймақты анықтауға
болады.

тәуелді болмайтындығын 1583 ж. итальян-
дық ұлы физик әрі астроном Галилео

Галилей ашқан болатын. Бұл жаңалық де-
нелердің механикалық тербелістерінің ал-
ғашқы негізгі заңдарының бірі болып табы-
лады. Аңыз бойынша Галилей бұл жаңа-
лықты шіркеудегі шырақтың шайқалуын
бақылай отырып ашқан екен. Галилей ма-
ятниктің тербеліс периодының оның
амплитудасына тәуелді болмайтынын
тәжірибе жүзінде дәлелдей отырып, маят-
никтерді уақыт өлшеуіші ретінде сағат-
тарда пайдалануды ұсынды. Алайда тек
70 жылдан астам уақыт өткенде, 1656 ж.
X. Гюйгенс осы идеяны жүзеге асырып, ал-
ғаш рет маятникті сағат құрастырып
шығарды.

тұрғанда жүк АВ доғасының бойымен Ғқ кері қайтарушы, яғни қорытқы

күштің әрекетінен үдеумен қозғалады. Бұл күштің шамасы қозғалыс кезінде өзгеріп отырады. Дененің тұрақсыз күштің әрекетінен қозғалысын есептеу өте күрделі.
Сондықтан есепті жеңілдету үшін маятникті бір жазықтықта тербелтпей, жүк шеңбер бойымен қозғалатындай етіп, оны конус сызуға мәжбүр етеміз.
Маятниктің айналу периоды оның тербеліс периодына тең болады. Тайн.=Ттер=Т.
Конустық маятниктің айналу периоды жүк сызатын шеңбердің ұзындығын сызықтық жылдамдыққа бөлгенге тең:

болғанда, қорытқы күш шеңбердің ВС радиусы бойымен бағытталады деп есептеуге

болады. Бұл жағдайда қорытқы күш центрге тартқыш күшке тең:

ОВС және ВDE үшбұрыштарының ұқсастығынан:
ВЕ:ВD = СВ:ОС немесе Ғ:mg = R:l, бұдан

Ғ күшінің осы екі өрнегін теңестіре отырып алатынымыз:

немесе

Осыны Т периодтың өрнегіне қойып, мынаны аламыз:

жиілігін мына
өрнек арқылы шығара аламыз:

серіппелі маятник деп атайды.
Егер серіппе l ұзындыққа созылса немесе сығылса,

онда денені тепе-теңдік күйіне қайтаратын Ғ күші туындайды. Ұзару шамасы азғантай болған кезде бұл күш серіппенің ұзаруына пропорционал болады, яғни Гук заңы бойынша:

Ньютонның 2-ші заңын пайдалансақ, дененің қозғалыс теңдеуін мына түрде жазуға болады:

бұдан,

Гармоникалық тербелістердің жиілігі 1с ішіндегі тербелістер санын көрсетсе, циклдік жиілік секундтағы тербелістер санына тең болады, яғни:

тәуелді болады.
Серіппелі маятниктің жиілігін мына өрнек арқылы шығара аламыз:

коэффи-
циенті мына формуламен анықталады:
Серіппелі маятникке ілінген жүктің
массасы мына өрнек

арқылы есептеледі:

периодын есептеп шығарыңдар.

ІІ топ. 2 Периоды 1с-қа тең болу үшін

математикалық маятниктің ұзындығы қандай болуы керек?

ІІІ топ. 3 Математикалық маятниктің тербеліс периодын 2 есе азайту үшін оның ұзындығын неше есе қысқарту керек.

периодын есептеп шығарыңдар.
Бер: l=1м

Ш: =2π=2c
т/к: Т=?

ІІ топ 2 Периоды 1с-қа тең болу үшін математикалық маятниктің ұзындығы қандай болуы керек?
Бер: Т=1с Ш: =2π =0,25м
т/к: l=?

ІІІ топ 3 Математикалық маятниктің тербеліс периодын 2 есе азайту үшін оның ұзындығын неше есе қысқарту керек.

бірдей математикалық
маятниктің қайсысы бірдей уақыт ішінде көп тербеліс жасайды?

Себебін түсіндір.
2) Эксперименттік сұрақ: Ұзындықтары әр түрлі екі математикалық маятник берілген.
Қай маянтиктің бірлік уақыт ішінде тербеліс периоды көп? Себебін түсіндір. Соңынан жауабын эксперимент түрінде көрсету.
3.Егер әткеншекке бір адамның орнына екі адам мінетін болса, онда әткеншектің периоды қалай өзгереді? Әткеншікті математикалық маятник деп есептеу керек.

тең?
А) 2 с В) 0,2 с С) 0,5 с

2 .Математикалық маятниктің еркін түсу үдеуі 4 есе кемісе, тербеліс
периоды қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді В) 2 есе артады С) өзгермейді
3 . Тербеліс периоды 500мс. Тербеліс жиілігі неге тең?
А) 2 Гц В)1 Гц С) 0,5 Гц
4 . Серіппелі маятниктегі жүк массасын 9 есе арттырсақ, тербеліс жиілігі қалай өзгереді?
А) 3 есе артады В) 3 есе кемиді С) өзгермейді
5 . Математикалық маяниктің тербеліс периоды 4есе артуы үшін, оның
ұзындығы қалай өзгеру керек?
А) 2 есе артады В) 16 есе кемиді С) 16 есе артады
6 . Серіппелі маяниктің тербеліс периоды 5 есе артуы үшін оның массасы неше есе өзгеру керек?
А) 25 есе кемиді В) 25 есе артады С) 10 есе артады
7 . Математикалық маятниктің амплитудасын 2 есе арттырсақ, оның
тербеліс периоды қалай өзгереді?
А) өзгермейді В) 4 есе артады С) 4 есе кемиді

А) 2 с В) 0,2 с С) 0,5 с
2

.Математикалық маятниктің еркін түсу үдеуі 4 есе кемісе, тербеліс
периоды қалай өзгереді?
А) 2 есе кемиді В) 2 есе артады С) өзгермейді
3 . Тербеліс периоды 500мс. Тербеліс жиілігі неге тең?
А) 2 Гц В)1 Гц С) 0,5 Гц
4 . Серіппелі маятниктегі жүк массасын 9 есе арттырсақ, тербеліс жиілігі қалай өзгереді?
А) 3 есе артады В) 3 есе кемиді С) өзгермейді
5 . Математикалық маяниктің тербеліс периоды 4есе артуы үшін, оның
ұзындығы қалай өзгеру керек?
А) 2 есе артады В) 16 есе кемиді С) 16 есе артады
6 . Серіппелі маяниктің тербеліс периоды 5 есе артуы үшін оның массасы неше есе өзгеру керек?
А) 25 есе кемиді В) 25 есе артады С) 10 есе артады
7 . Математикалық маятниктің амплитудасын 2 есе арттырсақ, оның
тербеліс периоды қалай өзгереді?
А) өзгермейді В) 4 есе артады С) 4 есе кемиді

арқылы математикалық маятник жібінің
ұзындығын есепте. Шыққан нәтижені жіптің сызғыш

арқылы
өлшенген мәнімен салыстыр.
Б) Ғаламтордан математикалық және серіппелі маятниктердің
тербелістерін сипаттайтын анимациялар іздеу.