Дыбыс. Дыбыс сипаттамалары. Акустикалы? резонанс. Жа??ыры?.

§32. Дыбыс сипаттамалаы
§33. Акустикалық резонанс.
§34.Дыбыстың шағылуы. Жаңғырық.
§35. Ультрадыбыс

резонанс, жаңғырық, ультрадыбыс
тақырыптарын мысалдар арқылы түсіндіріп, білімдерін қалыптастыру
Дамытушылық:

оқушыларға білім беру арқылы ғылыми көзқарасын дамыту
Тәрбиелік: терең ойлауға, ғылымға, білімге деген қызығушылығын арттыра отырып тәрбиелеу
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ жауап, есептер шығару, тест

б. “Ой шақыру”  стратегиясы
II. Мағынаны тану
а) Жаңа тақырыпты игерту
б) Бекіту

тапсырмалары
III.Ой толғау
а) Есептер шығару
ә) Үйге тапсырма

процесі механикалық толқын деп аталады. 2. Бөлшектердің тербелісі толқынның бағытына перпендикуляр

бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.  3. Бойлық толқын – бөлшектердің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқын  4. Толқын ұзындығы – периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық.  5. Толқын жылдамдығы – толқын ұзындығының бөлшектердің периодына қатынасы арқылы анықталатын физикалық шама.  6. Сейсмикалық толқын – жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы.  7. Гравитациялық толқын – ауырлық және беттік керілу күштері әрекетінен туындайтын толқын. 

бір-бірімізбен қарым-қатынас жасап, музыка, радио тыңдайтын толқын түрі бар.
Ол

қалай аталады?
(дыбыс)

күйі өзгереді (қысымы). Ауаның тығыздалуы және қайта сиреуі нәтижесінде адам

құлағының естуін тудыратын дыбыс пайда болады. Сонымен қатар сыртқы ортада тербеліс тудыратын кейбір құбылыстар (жарылыс, жел, найзағай, оқтың ұшуы т.б.) да дыбыс көзі болып табылады.

Адамның есту мүшесіне әсер етіп, дыбысты түйсінуге әкелетін серпімді толқындарды дыбыс толқындары немесе акустикалық толқындар деп атайды.
Адам тербеліс жиілігі 16 – 20 мың Гц аралығын ести алады.

толқындары - инфрадыбыстар деп аталады.

Адам жиілігі 16 Гц -20 000 Гц

аралығындағы диапазондағы дыбысты қабылдай алады.
Инфрадыбыстарды адам құлағы естімейді.
Кейбір тіршілік иелері 20-30 мың Гц-ке (мысалы, жарқанат 21 мың Гц-ке, дельфиндер -28 мың Гц –ке) дейінгі тербелістерді қабылдай алады.

тарала алады.
Ең алғаш ауадағы дыбыс жылдамдығын 1636 ж француз
физигі М.Мерсен

анықтаған.
Неғұрлым орта тығыздығы артқан сайын дыбыстың таралу
жылдамдығы артады. (1 - кесте)

дыбыстар
дыбыстар     
               

                      
 Домбыра      

Теректің  сыбдыры         Қобыз  Машинаның      гүрілі     
 Баян   Құстың сайрауы

өлшем бірлігі – бел (Б).
Дыбыс тоны тербеліс жиілігімен анықталады, яғни

тербеліс жиілігі үлкен болса, тон да биігірек болады

Тембр – адамның дауысына, не аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.

орнына қайта оралған дыбыс толқындары.




Дыбыстың әр түрлі кедергілерден шағылуы

барысында естілу ұзақтығының артуы реверберация деп аталады.

дыбыстар музыкалық деп аталады?
Жаңғырық дегеніміз не?
Ультрадыбыстың қандай ерекшелігі оны эхолокацияда

қолдануға мүмкіндік береді?

таралады. Толқын ұзындығын табыңдар. 
2.Бақылаушы найзағайдың жарқылын көрген мезеті мен күннің

күркіреуін есту арасындағы уақыт 10с болғанын байқады. Найзағай бақылаушыдан қандай қашықтықта жарқылдаған? Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы 343 м/с деп есептеңдер.
  3. Толқын ұзындығы 2м, бөлшектердің толқындағы тербеліс периоды 0,2с. Толқын қандай жылдамдықпен тарайды? 
4.Бөлшектердің толқындағы тербеліс жиілігі 0,6Гц, толқынның таралу жылдамдығы 12м/с. Толқын ұзындығын табыңдар. 

Есептер шығару

инфрадыбыстар

Б) акустикалық дыбыстар  С) ультрадыбыстар Д) толқындық дыбыстар  2. Адамның есту мүшесі қабылдайтын дыбыс толқындарының жоғары жиілігі қандай?  А) 20 000Гц Б) 200 000Гц С) 200Гц Д) 2Гц  3. Дыбыс қаттылығы немен анықталады?  А) осциллограф Б) дыбыс зорайтқыш  С) камертон Д) генератор  4. Дыбыс қаттылығы қандай шамаға тәуелді?  А) тонның биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына  С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамдығына  5. Дыбыс қаттылығының бірлігі қандай?  А) метр Б) герц  С) метр/секунд Д) децибел  6. Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы  А) 330м/с Б) 50м/с  С) 1480м/с Д)5600м/с  7. Ұшақтың көтерілу кезіндегі дыбыс қаттылығы  А) 100дБ Б) 50-60дБ  С) 120дБ Д) 10дБ 

туғызатын серпімді толқындар.
Жиілігі 20Гц-тан жоғары толқындарды адам құлағы естиді.
Найзағай –

табиғи дыбыс көзі.
Акустика –дыбысты зерттейтін физика бөлімі.
Дыбыс қаттылығы тербеліс жиілігімен анықталады.
Дыбыс тоны тербеліс жиілігімен анықталады.
Дыбыстың аудағы жылдамдығы 330 м/с.
Дыбыс қаттылығының өлшем бірлігі – Бел.
Біріңді – бірің тексер!
^-^^-^^^
1 2 3 4 5 6 7 8
Бағалау: 7-8 –”5”
5-6 – “4”
3-4 – “3”

бар ма? Қандай?