Татар әдипләре - сәяси репрессия корбаннары

чәчәк куйганнар.
Шагыйрь егет балта астына яткан
Кылыч үтмәс җыры хакына;
Газиз җанын

өзеп утка аткан,
Нуры төшсен диеп халкына.

эшемнең максаты: миллионнарча корбаннарның аерым бер өлеше- татар зыялылары, әдәбият,

фән эшлеклеләренең фаҗигасе турында белем туплау,аларның саф исемнәрен аклау һәм аларның батырлыкларына дан җырлау . Чөнки сталинизм чорының канлы тәгәрмәче аларны беренче чиратта изгән, хәтта милли мәдәни үсешне озак елларга имгәтеп калдырган, берничә мең кешедән торган иҗади һәм фәнни каймагы зур зыян күргән. Һәм мин үземнең эшемдә түбәндәге бурычларны куйдым:
1.Сталинизм чорына кыскача характеристика бирү;
2. ТАССР Совет язучылары берлеге һәм” зур террор” тәгәрмәче астында калган әдипләр язмышын барлау ; тоталитар режимның ил өчен афәт икәнен исбат итү.

төбәкне дә, бер генә халыкны, бер генә милләтне дә читләтеп

узмаган. Татар халкының да бик күп асыл затларын юк иткән. Никадәр җәмәгать-дәүләт эшлеклеләре, хуҗалык җитәкчеләре, мәдәният әһелләре, галим, язучы, мөгаллим, рәссамнар һәм башкалар башын салган анда...
Репрессия, иң беренче чиратта, халыкның иҗатчыларына, иҗтимагый,мәдәни хәрәкәттә әһәмиятле роль уйнаган алдынгы карашлы катламына юнәлтелә. Бигрәк тә 1937-1938 елдагы “олуг террор”халыкка зур афәт-миллионлаган корбаннар китерә.
Уйдырма гаепләүләр, нахакка рәнҗетүләр, “фаш итүләр”, өркетүләр, физик һәм рухи яктан сындырулар.

заманнарга...”
(М.Әгъләмов)

тора, аның күренекле шәхесләрен яки үтергәннәр, яки алар көрәштә һәлак

булганнар, яки алар зинданнарда черетелгәннәр. М.Солтангалиев, Һ.Атласи, Г.Гобәйдуллин, Г.Нигъмәти, Җ.Вәлиди, М.Галәү, К.Тинчурин, Г.Гали, Г.Толымбай, Г.Ибраһимов, Ш.Усманов, М.Мутин, Ф.Бурнаш, Л.Гыйльми, С.Сүнчәләйләр Совет зинданнарында җәзалап үтерелде. Г.Хәсәнәт, М.Шабай, Г.Исмәгыйлев, К.Җаманаклы, К.Нәҗми, Н.Исәнбәт, Б.Урманче, М.Әмир, Х.Туфан, А.Гыйләҗев, А.Тимергалин, С.Рәфыйков, Г.Ильясов, Г.Талин Совет зинданнарында җәзаланды.

иясе, язучы, тәнкыйтьче Рафаэль Мостафинның "Репрессияләнгән татар әдипләре” дигән китабы

дөнья күрде. "Халыкның әле дә Сталинга мөкиббән китүе йөрәгемә тия”, дип белдерә ул .

интеллигенция вәкилләре, галимнәр, идарәчеләр троцкизм һәм милләтчелектә гаепләнә.

Шул карар нигезендә

меңнәрчә гаепсез кешеләрне 3 кешедән торган ябык трибуналларда җәзага хөкем итәләр. Атылганнарның, 15-20 елга каторгага җибәрелгәннәрнең чиге юк.Менә алар халык өчен, туган ил һәм туган тел өчен бәхет өчен сугышкан. Һәм тынычлык урнашканнан соң, Советларның дошманы дип, юеш, таш идәнгә атылганнан соң нәрсә уйладылар икән алар?

кайда?
Кайда ялган?
Үткәннәргә

күз төшерсәк,
Анык түгел хаклык һаман.

күпләрнең...
...Һәм сизмәде беркем Исхакыйның
Туган җирне күктән үпкәнен...(Л.Лерон)

үлем баржасыннан
Бозлы суга төшә сикереп”(Х.Әюп)
(1909 - 1945)

(Н.Әхмәдиев)
(1900 - 1981)

- 1969)

“ (Г.Морат) (1898 – 1942)

безгә Кави Нәҗми. (Х.Әюп) (1901 - 1957)

җиңен сызганмаган.”
(Л.Шәех)
(1900 - 1938)

1954)

Лерон) (1887 - 1938)

иң алдан чапкан баһадир. Ул бит инде бәхет өчен сугышкан.

Һәм тынычлык урнашканнан соң, Советларның ата дошманы дип, таш идәнгә ташлана.

(1898 - 1937)

ябылган.” (1911 - 1998)
(Н.Әхмәдиев)

террорчылыкта гаепләнә һәм 1938нче елда атыла. (1888 - 1937)

саны кырыкка җитә. Коточкыч шартларда да рухи ныклыгын саклап кала

алган, киләчәккә якты ышанычларын югалтмаган батырлар сокландыра. Һәм без әлеге шәхесләрне өйрәнүне дәвам итеп, алар белән сокланып, аларны хөрмәтләп, тарихтагы фаҗигане булдырмаслык итеп ,туган илебезнең лаеклы гражданнары булсак иде дигән теләктә калам.
Хәзерге хәбәрдарлык чорында шәхес культы корбаннары турында тарихи дөреслекне торгызу, нахакка гаепләнгән язучыларны халыкка кайтару, аларның исемнәренә кайчандыр ягылган кара тапларны юып төшерү-җәмгыятебез алдындагы зур бурычларның берсе. Һәм әлеге бөек эштә үз өлешемне кертә алуыма мин чиксез шатмын.