Та?ырыбы: "Атмосфера ж?не оны? ??рамы" 10-СЫНЫП

білім бөлімінің» КММ әдістемелік кабинеті



Аудандық география пәні мұғалімдеріне арналған оқу-консультациялық

пунк материалдары

Тақырыбы: Атмосфера және оның құрамы





Өткізген: №26 Жамбыл Жабаев атындағы орта мектептің
география пәні мұғалімі Кожанова У.А.

Қордай ауылы
2014-2015 оқу жылы

қабықтары ішіндегі ерекшелігі туралы ұғым қалыптастыру. Атмосфера қабаттарының ерекшеліктерін, оның

маңыздылығын айта отырып, оны зерттеу мәселелеріне тоқталу
Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.
Тәрбиелік: Атмосфераны зерттеу тәсілдерімен таныстыра отырып, оны қорғау мәселелерін қарастыру

– дәріс, проблемалық сұрақтар, топтық жұмыс, мәтінмен жұмыс, тест.
Сабақтың көрнекілігі:

Қосымша деректер, оқулық, дүниежүзі картасы, слайд, арнайы плакаттар, т. б.

сүріп жүрмейсің
(Ауа)

көрінбейді Түссіз Дәмсіз Иіссіз Сығылады Жылуды сақтайды Отты жағады

қышқыл газы-0,03%

т.б.) өзгереді

ойлап тапты. Оның ұсынған тәжірибесін 1643 ж. Г. Галилейдің шәкірті В. Вивиани жүзеге

асырды. Бұл тәжірибеде бір ұшы бекітілген ұзындығы 1м-ге жуық шыны түтік қолданылды. Оны сынаппен толтырып саусақпен жауып, (сынап төгілмеу үшін) төңкеріп сынабы бар ыдысқа саламыз. Түтіктен саусақты алсақ, біраз сынап бөлігі ағып, жоғары жағында ауасыз кеңістік — “торичелли бостығы” пайда болады.  Мұндағы сынап бағанының биіктігі (ыдыстағы сынап деңгейі) 760 мм еді. Егер бұл қысымдар тең болмаса, сынап тепе-теңдікте болмас еді. pсынап>pатм болғанда сынап түтікшеден табаққа төгілер еді, ал pатм>pсынап болғанда түтікше бойымен жоғары көтеріледі.Сондықтан ауа қысымын сынап бағанының сәйкес биіктігімен (әдетте мм арқылы берілген) өлшеуге болады. Мысалы, егер қандай да бір Жерде атмосфералық қысымы 760 мм сын. бағ тең десе, онда бұл жердің ауа қысымы биіктігі 760 мм вертикаль сынап бағаны түсіретін қысымына сәйкес келеді. Сынап бағанының биіктігі үлкен болса атмосфералық қысым үлкен, ал биіктігі аз болса қысым да аз болады.

Мәтінмен жұмыс
1 топ

қысымды өлшеу құралы — сынап барометрі (грек сөзі “барос” —

ауырлық) пайда болады. 1648 ж. Паскальдың тапсырмасымен, Ф. Перье Пюи-де-Дом тауының етегі мен төбесіндегі барометрдің сынап бағанының биіктігін өлшеп, Паскальдің атмосфералық қысым биіктікке байланысты деген болжамын дәлелдеді: тау төбесіндегі сынап бағаны84,4 мм аз болып шықты. Жер бетінен биіктеген сайын атмосфералық қысымның азаятынына ешқандай күмән қалмас үшін Паскаль тағы да бірнеше тәжірибелерін, бұл жолы Парижде, Нотр-Дам соборының етегі мен төбесінде, Сен-Жак мұнарасында, сондай-ақ 90 баспалдақты биік үйде жасады. Өзінің нәтижелерін ол “сұйықтардың тепе-теңдігінің ұлы тәжірибесі туралы” еңбегінде жариялады.

Мәтінмен жұмыс
2 топ

тапқан сұйық барометрлер (негізінен сынапты) қолданылды. 1844 ж. Л. Види жаңа сұйықсыз

барометр жасап шығарды, ол барометр-анероид  деп аталды (“анерос” — грек сөзі — сұйықсыз). Сынапты барометрлермен салыстырғанда барометр-анероидтар аса берік, сенімді емес, өйткені ондағы серіппе мен мембранасы уақыт өтуімен өзінің серпімділігін өзгертеді. Дегенмен, ол әрі портативті және сұйығы жоқ, қолдануға ыңғайлы болғандықтан іс жүзінде жиі пайдаланады. Барометрлер метерологиялық зерттеулерде ең қажетті құралдар болып саналады, өйткені атмосфралық қысымды білу, жақын күндердегі ауа райын болжауға қажет.

ұғайық.

- Сергіту сәтінде дыбыс неге дұрыс шықпады? - Ауа аузымыз арқылы

ғана шыққандықтан дыбысымыз өзгерді.

4/5 бөлігі шоғырланған. Тропосфераның жоғарғы шекарасы географиялық ендіктер мен жыл

мезгілдері бойынша әр түрлі биіктікте орналасуы мүмкін.Орташа есеппен тропосфера полюстер үстінде полюстер үстінде 9 км-ге қоңыржай ендіктерде 10-12 км-ге ал экватор үстінде 15-17 км-ге дейін созылады.Бұл қабатта атмосфера құрамындағы су буының барлығы шоғырланған, мұнда бұлттар мен тұмандар пайда болып, ауа райы қалыптасады.

Тропосфера

бастап, 50 км биіктікте максимум шамасына жетеді. Шамамен 15-70 км

биіктікте оттектің біраз бөлігі ультракүлгін сәулелер әсерінен атомдарға ыдырайды. Озон негізі-нен 25-30 км биітікте шоғырланған, бұл қабатты озон қабаты деп те атайды. Стратосфераның үстінде мезосфера жатыр.

ауаның тығыздығы жер бетімен салыстырғанда 200 есе төмен болады, ал

температура қайтадан биіктеген сайын төмендейді. Мезосфераның жоғарғы шекарасында ауа температурасы 90°С шамасында болады, мұнда мұз кристалдарынан тұратын айрықша күміс бұллтар байқалады.

Мезосфера

бұл қабатты темросфера деп атайды. Термосфера өз кезегінде зарядталған бөлшектерден

(иондар) тұратын ионосфера мен “сыртқы атмосфера” деп аталатын экзосфераға жіктеледі. Қазіргі заманғы ғарыштық зерттеулер экзосферадан шашыраған сутек Жердің айналасында шамамен 20 000км биіктікке дейін созылатын жер тәжі деп аталатын түзілісті құрайтыны анықталып отыр.

Термосфера

ойлап тапты. Оның ұсынған тәжірибесін 1643 ж. Г. Галилейдің шәкірті В. Вивиани жүзеге

асырды.

ыдыраған күйінде болады.
1000 км –ден биіктікте сиреген
атмосфера негізінен гелий мен
сутектен

тұрады, сутек зарядталған
атомдар күйінде таралған.

қабатын не қоршап тұр?(атмосфера) 4.Торричелли тәжірибесінде шынының ішінде не құяды?(сынап) 5.Атмосфералық қысымды

өлшеуге арналған құрылғы?(барометр)

электр станцияларының жыл бойы өндіретін энергиясына парапар болады. Күн радиациясының

тура, шашыранды түрлері болатынын және олардың жиынтық радиацияны құрайды. Атмосферада Күннен келетін радиацияның 15-20% жұтылады.

Атмосфераның жылынуы

жауған қар Күн радиациясының 90% жуығын шағылдырса, құм 35-40% өсімдік

жамылғысы 10-25%, ал ылғал топырақ 5% ғана кері қайтарады.
Атмосфера құрамында жалпы көлемі 13 000 км³ болатын су буы бар, оның атмосферадағы үлесі ұдайы өзгеріп отырады. Ауа ылғалдылығы экватор маңында ең жоғары көрсеткішке жетеді, мұнда салыстырмалы ылғалдылық жыл бойы 85% шамасында болады.

жоғары ендіктерде орналасқан аудандарында ауа өте ылғалды болады. Ауаның ылғалды

Сахара, Арабия және Мексикадағы шөлдерде Оңтүстік Америка, Аустралиядағы, Оңтүстік Африкадағы шөлді аудандарда Монғолияда өте төмен (50% дан кем).

B) Қабат
C) Шарбы
2.Ауаның жер бетіне түсіретін салмағы

А) Ауа температурасы.
В) Атмосфералық жауын-шашын.
С) Атмосфералық қысым.
3. Атмосфераның төменгі қабаты
А) Тропосфера.
В) Стратосфера.
С) Мезосфера.
4. Тәулік ішіндегі ез жоғарғы және ез төменгі температура арасындағы айырмашылық
А) Тәуліктік орташа температура.
В) Температураның тәуліктік амплитудасы.
С) Ауа-райыныз өзгерісі.
5. Ауаның құрамындағыең көп кездесетін газ.:
A) оттегі
B) азот
C) көмір қышқыл газ.
6.Белгілі бір жағдайда су буларының сұйық күйге айналуы:
A) Ылғадылық
B) Конденсация
C) Амплитуда

ортаға қандай зиян келтіреді? 2.Өнеркәсіп орындарының табиғатқа әкелетін залалы қандай? 3.Ерте кездегі

адамдар табиғаттты қалай пайдаланды? 4.Не себепті қала мен орманда ауаның құрамы біркелкі емес? 5.Ауа қандай жағдайлардан ластанады?