"Say sisteml?ri"

İnformatika müəllimi
Mütəllim Mütəllimov

bir məna daşımır.
Bu günədək qorunmuş mövqesiz say sisteminə hələ

2.5 min il bundan əvvəl qədim Romada istifadə olunan Rum rəqəm sistemini misal göstərmək olar:
CXXVIII=100+10+10+5+1+1+1=128
XCIX=-10+100-1+10=99

I-bir(bir barmaq)
V- beş (açıq əl)
X-on(iki əl)
L-əlli
C-yüz
D- beş yüz
M-min

cox simvol daxil etmək lazım gəlir.
Kəsr və mənfi ədədləri təsvir

etmək mümkün deyil.
Hesab əməllərini yerinə yetirmək çətinlik törədir,çünki müvafiq alqoritm mövcud deyil.

ədədlərin olduqca vacib rolunu vurgulayırdılar.
Say sistemi-əşyaları saymaq və onları işarə

etmək üçün istifadə olunan üsul və vasitələr
toplusudur.
Say sisteminin əlifbası-ədədləri təsvir etmək üçün müxtəlif simvol və işarələr toplusudur.
Rəqəm-say sisteminin əlifbasına daxil olan
simvol və ya işarədir.

konkret məna daşıyır(məsələn,333 ədədində 1-ci 3-yüzlük mərtəbəni, 2-ci 3-onluq mərtəbəni,3-cü

3 təklik mərtəbəni göstərir).
10-luq say sistemi ən çox istifadə olunan mövqeli say sistemidir : {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}
Mövqeli say sistemləri üçün “Say sisteminin əsası” anlayışı xarakterikdir ki,bu sistemin əlifbasına daxil olan ədədlərin sayını təyin edir:
2 {0,1} 8 {0,1,2,3,4,5,6,7} 16 {0,1,2,3,4,5,
6,7,8,9,A(10),B(11),C(12),D(13),E(14),F(16) }

2, 3 , 4, 5, 6, 7.
İkilik say sisteminin (BINary)

əsası ikidir (q=2). Bu say sistemində istənilən ədəd 0 və 1-lərlə ifadə olunur.
Əsas: q = 2.
Əlifba: 0, 1.

Onluq say sisteminin (DECimal) əsası ondur, yəni burada ədədlərin yazılışı üçün on rəqəmdən (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9) istifadə olunur.
Əsas: q = 10.
Əlifba: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.

16-lıq say sistemi (HEXadecimal). Kompyuter üçün məqbul olan 2-lik say sistemi bir tərəfdən ədədlərin yazılışının uzun olmasına görə, digər tərəfdən istifadə vərdişi olmadığından insan üçün əlverişli deyil. Odur ki, 2-lik və 10-luq say sistemləri arasında əlaqə yaratmaq məqsədilə kompyuter texnikasında 8-lik və 16-lıq say sistemlərindən istifadə olunur. Müasir kompyuterlərdə əsasən 16-lıq say sistemi tətbiq olunur.
Onaltılıq say sisteminin əsası 16-dır. 16-lıq say sisteminin 0-dan 9-a qədər rəqəmi onluq say sistemindən götürülmüş, qalan 6 rəqəm kimi (10-dan 15-ə qədər) latın əlifbasını A-dan F-ə qədər hərfləri qəbul olunmuşdur.
Əsas: q = 16.
Əlifba: 0, 1, 2, 3 , 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F.

keçirilməsi
Istənilən A ədədinin n əsaslı say sistemində yazılışını almaq üçün

:
1.Verilmiş ədədi qismətdə keçiləcək say sisteminin əsasından kiçik ədəd alınana kimi ardıcıl olaraq say sisteminin əsasına bölməli.
2.Alınmış sonuncu qisməti və qalıqları bölmənin əksi istiqamətdə olmaqla yazmalı.

MCMXVIII=1000+1000-100+10+5+1+1+1=1918

MCMXCI=1000+1000-100+100-10+1=1991

CDXI=?

CDXI=500-100+10+1=411

IV-I=III
VII+III=X

355=
2) 650=
3) 55=
1011000112
10100010102
1101112

8-lik say sisteminə keçmə qaydası

say sistemindən 16- lıq say sisteminə keçirilməsi:

54108 =
5 4

1 0
101 100 001 000

Ədədin 16-lıq say sistemindən 2-lik say sisteminə keçirilməsi:
80316=
8 0 3
1000 0000 0011

1011000010002

1000000000112

2)012345; 054321; 0222.22

3)0x12345; 0x54321; 0x222.22
4)0111 0010; 0011 0001

Yazılış formasına görə bunlardan hansı ikilik, hansı səkkizlik, hansı onluq, hansı onaltılıq say sisteminə aiddir?

+1x2 +0x2 =8+2=10

15+10=25

3

2

1

0

3

2

1

0

Sinifdə 11112 qız və 10102 oğlan var. Sinifdə cəmi neçə şagird var?

Kalkulyator proqramını açmaq üçün Start-Programs-Accessoires-Calculator seçmək lazımdır.

9810=?16

2010=?8 5810=?2 12510=?16
2510=?8 3010=?2 7210=?16

348=?2 A7916=?2
628=?2 C5316=?2
1100012=?8 11100012=?16
1001102=?8 100011012=?16