Эпосты? а?ыздар мен а?ын - жыраулар

атты ұраны.
Бабалардың қасиетін бойыңа,
Ұлт тағлымы ұғындырып тұрады.

Үй тапсырмасын сұрау:

мәні қандай?
2. Қазақ халқы төрт түлік мал өсірген

және малдың піріне сиынған соларды ата?
3. Діни наным сенімдерге байланысты қандай өлең-жырлар бар? Соның ішінде бәдік айту туралы не білесің?
4. Жарапазан қай кезде айтылады? Одан үзінді айт.
5. Кісі өліміне байланысты қандай жоралғыларды білесіңдер?
6. Ғашықтар жырында не бейнеленеді және қандай ғашықтарды білесіңдер?
7. «Мұңлық Зарлық» дастаны мен домбырада қандай байланыс бар?
8. Бақсылардың зікір салып, ауру адамды айналып шығуы мен қазақтың баланы жақсы көріп, еркелетіп айтатын «айналайын» сөзінің арасында қандай байланыс бар?
9. Жар-жар қай кезде айтылады?
10. Нәресте дүниеге келгенде қандай той болады?

Қызығушылығын ояту

(алтын бесік)
2. Ел – елдің

бәрі жақсы....
(Өз елің бәрінен де жақсы)
3. Туған жердің ....
(түтіні ыстық)
4. Ер жігіт ел үшін туады....
(ел үшін өледі)
5. Ел ағасыз болмас....
(тон жағасыз болмас)
6. Басшысы жоқ ел жетім....
(балығы жоқ көл жетім)
7. Жүк ауырын нар көтереді....
(ел ауырын ер көтереді)
8. ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені...
(еменнің иілгені сынғаны)
9. Ақыл азбайды....
(білім тозбайды)
10.Баланың бас ұстазы...
(ата-ана)

(Аспан мен жер)
2. Отқа

жанбас, суға батпас
(Мұз)
3. Кішкентай ғана бойы бар, айналдырып киген тоны бар
(Қой)
4. Жағалай-жағалай тас қойдым, жирен атты бос қойдым
(тіс пен тіл)
5. Отырғанда – аттан биік, тұрғанда – аласа.
Ойлап көріңіз, бұл не деген тамаша
(ер тоқым)

(көз)
7. Екеуі елеңдеп келеді, төрттеуі төбелесіп келеді

(аттың 2 құлағы мен 4 аяғы)
8. Тіріден өлі туады, өліден тірі туады
(жұмыртқа)
9. Екі кісі қарауыл қарайды, бір кісі шөпшек тереді
(түйенің өркеші, ерні)
10. Отбасында құмған, екі көзін жұмған
(Мысық)

жыраулар
Сабақтың мақсаты: Қазақ халқының эпостық аңыздары мен
ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы ақын-
жырауларына түсінік беру
Дамытушылық: Әр түрлі сұрақтар қою арқылы
оқушылардың ой-өрісін дамыту
Тәрбиелік: Оқушыларды елін, жерін, Отанын,
сүюге, қорғауға тәрбиелеу

аттарының
шығуы
Мағынаны ашу

Мысалы: “Қобыланды батыр” эпостық жырында:

Қараша емес, қауысты,
Қоңыраулатып дауысты,
Жақын қылды алысты,
Берсін кімге намысты.
Күн төбеден аумай-ақ,
Түзеді бурыл шабысты.
немесе
Қыстың басы қауысты,
Артық туған Қобыланды
Ерегіскен дұшпанның
Басын қоймай тауысты.

Ол түркі тілдес ру-тайпалардан шыққан. Қазақ пен ноғайға ортақ тұлға.

Жырау есімі ел қамын жеген қамқоршы ақсақал ретінде “Ер Тарғын”, “Едіге” жырларында кездеседі.

Сыпыра жырау

Жерұйықты іздеп, Жетісуда болған кезінде: “Жетісудың ағашының басы жеміс екен”,

Шуға барғанда “Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты, мына ну қамысың еліңді ешбір жұртқа бере қоймас”-депті.

құрмағандығын кінәлап, былай депті:
Қырында киік жайлаған,
Суында балық ойнаған.
...................................
Жемде кеңес қылмадың,
Ойылдан

елді көшірдің.
....................................
Нәлет біздің жүріске,
Еділ менен Жайықтың
Бірін жазға жайласаң
Бірін қысқа қыстасаң,
Ал қолыңды маларсың,
Алтын менен күміске! -

ғасырда өмір сүрген.

Жыраудың бізге жеткен 3 жыры бар. Соның ішінде “Алаң да

алаң, алаң жұрт” деген жырында Еділ мен Жайықты мақтап елге, малға жайлылығын суреттейді.

Қайран да менің Еділім,
Мен салмадым, сен салдың.
Қайырлы болсын сендерге
Менен бір қалған мынау Еділ жұрт.

Азау қаласында дүниеге келген. Доспамбеттің: “Айнала бұлақ басы жоқ”, “Тоғай,

тоғай, тоғай су”, “Азау, азау дегенің”, “Арғымаққа оқ тиді”, “Айналайын Ақ Жайық” деген жырлары бар.

ноғай әміршісі Темір бидің жанында көбірек болған. Жырау әскери жорықтар

мен Кавказ, Қырым, Дон бойларын аралап шыққан.

ХҮІІ ғ өмір сүрген. Ол Есім ханның әскербасы қызыметінде және

кеңесшісі болған. Бірақ кейін хан мен екеуінің арасында қайшылықтар пайда болып, ханның қаһарына ілініп аудауда болады.сол жерде қайтыс болады.

Марғасқа жырау ХҮІІ ғ өмір сүрген. Есім ханның ең жақын жорық жырауы болған. Есім ханға арнаған “Еңселі бойлы Ер Есім” атты 7 мың жолдық тарихи жыры белгілі.

дүниеге келген.Жырау 93 жасында Семей өңіріндегі Жүректі деген жерде қайтыс

болған.

Күлдір де күлдір кісінетіп,
Күреңді мінер мекенбіз?!
Күдіреден бау тағып,
Ақ кіреуке киер ме екенбіз!
Жағасы алтын, жеңі жез,
Шығыршығы торғай көз
Сауыт киер ме екенбіз?!- жерін жаудан азат етуді аңсап, халқын ұрысқа жігерлендірген.

Тәтіқара ақын
Қостанай обылысы Сарыкөл маңында туып өскен.
Жыраудың өзіне тән ерекшелігі-ол өзінің жырларында Қазақ батырларының қай ру-тайпадан екендігін хабарлап отырған.Мысалы:”Қамыстың басы майда, түсі сайда” атты жырында дулат руынан Бөкей, Сағыр, қыпшақтан Деріпсәлі, Маңдай, уақтан Сары мен Баян, т. б. батырларды атайды.

келген. Жырау батырларды мадақтап, елге танытып отырған.Мысалы: “Ей Ақтамберді, Қабанбай”,

“Бекболат биге” немесе “Бөгенбай өліміне” деген жырларының тарихи танымдық жағы басым.

шыққан. Мемлекет істеріне араласып, Абылайға ақыл-кеңес беріп отырған. Бұқар Баянауыл

ауданының Далба тауының етегінде жерленген.

...,
Қаз дауысты ....,
Қу дауысты ....,
Қанжығалы .... ,

Абылай сенің тұсыңда
Сол бесеуі болыпты-ай!
Кені батыр,кені би,
Тәңірім берген сондай сый
Ұмыттың ба, соны....

Жәнібек

Қазыбек

Құттыбай

Бөгенбай

Абылай

"Есімді тап"

кеңесшісі болған жырау?
Бұқар жырау
Ақтамберді жырау қай

жерде дүниеге келген?
Оңтүстік Қазақстандағы Қаратау бойында
3. Абылайдың ұнатқан ақыны кім?
Тәтіқара жырау
4. Эпостық жырлардағы батырларды ата?
Қобыланды батыр, Алпамыс, Ер Төстік т.б.
5. ХҮ-ХҮІ ғғ ақын-жыраулардан кімдерді білесіңдер?
Сыпыра, Асан қайғы, Қодан тайшы, Қазтуған т.б.
6. ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ қазақ жырауларын ата?
Жиембет, Марғасқа, Ақтамберді, Бұқар, Тәтіқара ақын, т.б.

жыраулар
Ақын-жыраулар туралы рефераттар жазу