Походы славян в Азербайджан в 944 г

libasında insanların i br ət
nəzərinə çatdırır.

A.Bakıxanov

xalqının öz torpaqlarını mərdliklə müdafiyə etdiyini göstərmək,şagirdləri öz tarixi keçmişimizi

unutmamağı,Vətənə məhəbbət və onun gələcəyinə məsuliyyət hisslərini tərbiyə etməkdən ibarətdir.

MƏQSƏD:

ticarət və sair əlaqələr hələ çox qədimdən başlamışdır.Kiyev rusu dəniz

və çay yolları ilə qərbdə Bizans, şərqdə Xəzər dənizi vasitəsilə digər ölkələrlə ticarət edirdi”.Digər mənbələrdən məlum olduğu kimi, IX əsrdə ruslar Don və Volqa (İtil) çayları ilə ticarət məqsədilə Xəzər dənizinə gəlmiş,sonrada ticarət mallarını quru yolla dəvə karvanlarında Bağdada aparmışlar.
X əsrdə rusların bu ərazilərə gəlişinin məqsədi və mahiyyəti tamamilə dəyişdi.Əvvəllər 15-20 gəmidən ibarət kiçik dəstələrlə ticarət məqsədilə gəldikləri halda, indi yüzlərlə gəmi ilə səfərə çıxanların niyyəti qarətçilik və istilaçılıq idi.
Slavyanların Xəzəryanı Azərbaycan torpaqlarına IX əsrin ikinci yarısında başlanan basqınları Xəsrin əvvələrində daha da genişlənməyə və aramsız xarakter almağa başladı. 909-cu ildə onlar 16 gəmi ilə Xəzərə daxil oldular. Xəzər dənizinin cənubundakı Abaskun adasını ələ keçirdilər və sahil məntəqələrini qarət etməyə başladılar.Sarı adasındada və sahil məntəaələrində yanğınlar və talanlar törətdilər. Ələ keçirdikləri əsirlər və qənimətlərlə birlikdə Xəzərin Gilan sahillərinə hücum etdilər.Gilan şahın hərbi qüvvələri ilə toqquşmada məğlub oldular. Geri çəkilən slavyanlar bu dəfə Şirvanşahların qoşunları tərəfindən darmadağın edildilər.

SLAVYANLARIN AZƏRBAYCANA

İLK HÜCUMLARI.

baş verdi. Əvvəlkilərdən fərqli olaraq,böyük və nizamlı bir hərbi səfər

xarakteri daşıyan bu hücum zamanı hər birində100 döyüşçü olan 500 gəmi Xəzərə daxil oldu.Xəzər xaqanlığının ərazisindən keçib gəldikləri üçün onlar Xəzər sahillərindən ələ keçiriləcək qənimətin yarısını Xəzər xaqanına vəd etdilər.Beləliklə,dənizdən hərbi təhlükənin baş verəcəyini gözləməyən yerli əhali düşmənin dənizdən qəfil hücumu qarşısında çətin vəziyyətə düşdü.Ruslar Bakı sahillərinə gəlib çıxdılar və sahilə yaxın adalarda düşərgə saldılar.Onlar,adətən Bakı ətrafında və Xəzərin Azərbaycan sahillərində Pirallahı,Sahilan,Zirə,Kiçik Zirə,Böyük Zirə,Zənbilə,Xirə,Zirə,Sarı adalarında möhkəmlənir və buradan sahil məntəqələrinə basqınlar edirdilər.914-cü il yürüşü zamanı slavyanlar dinc əhaliyə divan tuturdular.Qadınları və uşaqları əsir alıb apardılar.Geri qayıdarkən slavyanlar ələ keçirdikləri qənimətin bir hissəsini şərtləşdikləri kimi,Xəzər xaqanına göndərdilər.Lakin Xəzərin şimal sahillərində müsəlman-türk qoşunları ilə qarətdən qayıdan slavyan durjinaları arasında şiddətli döyüş baş verdi.Ərəb tarixçisi Məsudınin məlumatına görə,üç gün davam edən bu döyüşdə ruslar darmadağın edildi,onlardan ancaq beş minə qədərlik kiçik bir dəstə qaçıb canını qurtara bildi. Bu vuruşmadan sonra bir müddət rusların Xəzər sahillərinə -Azərbaycana yürüşləri təkrar olunmadı.

SLAVYANLARIN AZƏRBAYCANA

914-cü il yüryşləri.

Gilan sahilləri

914-cu il
100 döyüşçüsü
Olan 500 gəmi
‘’İzin ver, bu xalqla haqq-hesabı

çürüdək.Onlar bizim müsəlman qardaşlarımızın torpaqlarına basqın etdilər, onların qanını tökdülər, arvadlarını və uşaqlarını əsir aldılar.’’

Nəticə
914-cü il
Ruslar türk-müsəlman qoşunları tərəfindən darmadağın edilmişdi.

909-cu ildə 16 gəmi ilə

Xəzər xaqanlığının əhalisinin xaqana müraciəti:

ələ keçirmək üçün daha böyük qüvvə ilə hücuma keçirdilər 30

illik fasilədən sonra yenə hücuma keçən slavyanlar,bu dəfə Şirvana və Xəzər sahillərinə deyil, Aranın mərkəzi Bərdəyə gəldilər.Slavyanların Bərdəni hədəf seçməsi təsadüfi deyildi. Bərdə haqqında məlumat verən orta əsr müəllifləri və şərqşünaslar iqtisadi,siyasi,mədəni inkişafına,təbii-coğrafi mövqeyinə,və sərvətlərinin zənginliyinə görə Bərdəni IX-X əsrlərdə təkcə Qafqazda deyil,Yaxın və Orta Şərqdə ən çox inkişaf etmiş şəhərlərdən biri hesab edirdilər.Ona görə də Bərdənin zəngin sərvəti rusların diqqətini daha çox cəlb edirdi. Slavyanların məqsədi Bərdəni ələ keçirib, Azərbaycanda möhkəmlənmək idi.
Onlar dənizlə cənuba doğru üzərək Kürün mənsəbinə çatdılar, ordan da çay vasitəsilə keçib Bərdə yaxınlığındakı Mübarəki deyilən kənddə sahilə çıxdılar.Gəmiləri burda saxlayıb, özləri 944-il avqustun 24-də Bərdəni mühasirəyə aldılar. Salari hakiminin Bərdədəki naibi öhdəsində olan 5600 nəfərlə yadelli istilaçılara müqavimət göstərdi. O dövrün silahları olan nizə, qalxan, qılınc, xəncər, əmud və s.ilə silahlanmış çoxminli rus drujinaları döyüşdə qalib gələrək şəhəri tuta bildilər.Əhalini incitməyə və qarət etməyə başladılar.

etdilər.
Mosul hakiminin yürüşü
salmas
xoy
Mərziban ibn Məhəmmədin şəhəri mühasirəyə alması.

adam öldürüldü.Bərdənin ağır günlərində 30 min nəfərlik qoşunla özünü yetirən

Salari
hökmdarı Mərzban ibn Məhəmməd şəhəri mühasirəyə aldı. O, hərbi fənd işlədərək
düşmənin 700 nəfər döyüşçüsünü məhv etsə də,şəhəri azad edə bilmədi.
Şəhərin müqədaratı həll edildiyi bir vaxtda Mosul hakimi ölkənin cənubundakı Xoy və
Səlmas şəhərlərinə hücum etdi.Mərziban ibn Məhəmməd Bərdənin müdafiəsini davam
etdirmək üçün burada 4 min əsgər saxlayıb,özü Səlmasa getdi.
Əhali ruslara qarşı mübarizəni dayandırmadı. Xalqın möhkəm iradəsi düşmənin ümüdlərini sarsıtdı.Bu vaxt şiddətli istilərə dözə bilməyən ruslar arasında misiri (yolxucu)
deyilən xəstəlik başlandı və onların sırasını seyrəltdi.Xəstəliklərdən ölənlərin sayı döyüş
meydanında ölənlərdən çox idi.Ona görə də 944-cü il avqustun 24-də Bərdəyə daxil olmuş istilaçılar ələ keçirdikləri qənimətlə kifayətlənərək 945-ci il avqustun 12-də gündüz
döyüşlərində şəhərin mühasirəsini yara bilməyib gecə ikən qalanı yandırıb, şəhəri tərk
etdilər.944-cü il basqınlarından sonra Bərdə dağıldı və bir daha özünə gələ bilmədi.
Şəhərdə sənətkarlıq və ticarət tənəzzülə uğradı.Məhşur Bərdə bazarı öz əhəmiyyətini
ititdi.Şəhərdə pul kəsilməsi dayandırıldı.Salari hakimi əsas diqqətini dövlətin paytaxtı Ərdəbilə verdiyindən Bərdənin bərpasına qayğı göstərə bilmədi. Digər tərəfdən 944-cü il faciəsindən bir qədər sonra Azərbaycanın şimal torpaqlarında müs təqil dövlət yaradan Şəddadilərin Gəncəni özlərinə paytaxt seçməsi ilə Bərdə diqqətdən və abadlıq işlərindən kənarda qaldı.

etdilər.
Nəticə
Bərdə dağıldı Bərdə bazarı öz əhəmiyyətini itirdi.Pul kəsilməsi dayandırıldı.Bərdə şəhəri

süqut etdi.

Slavyanların Bərdəni
tərk etməsi.

Bərdə şəhərinin slavyanlar tərəfindən yandırılması.

şey qalmamış dolu anbarda,
Xəzinə boşalmış,yoxdur dinar da.
Gördüyün o Bərdə olmuşdur

viran,
O zəngin şəhərdən qalmamış nişan.

Nizami Gəncəvi qədim şəhərlərdən olan Bərdə haqqında
Çox maraqlı məlumatlar verir.O Azərbaycanın Aran vilayətinin
paytaxtı olan Bərdənin gözəlliyini təsvir edir.
Nizami Gəncəvi “İsgəndərnamə” əsərində Bərdənin başına
gələn müsibəti də göstərir.O,slavyanların Bərdəyə hücumunu,
əhalini qırmasını, onun başına gətirdiyı müsibətləri,şəhəri talan
etməsini ürək ağrısı ilə təsvir edir:

Albaniyanın Sasanilərdən aslı vəziyyətə düşməsi.
371-ci il Dzirav döyüşü.
387-ci il Erməni

çarlığının ləğvi.
498-ci il Aquen kilsə məclisinin keçirilməsi.
636-cı il Kadisiyyə döyüşü.
705-ci il Ərəblərin Albaniyanın müstəqilliyinə son qoyması.
725-ci il Ərəblərin Azərbaycanda əhalinin mal-qaranın və torpağın siyahıya alması.
816-cı il Xürrəmilər hərakatına Babəkin rəhbərlik etməsi.
837-ci il Bəzz uğrunda son döyüşlər.
909-cu il Slavyanların Xəzəryanı vilayətlərə qarətkar yürüşü.
910-cu il Slavyanların Xəzəryanı vilayətlərə basqınları.
914-cü il Xəzər dənizi adalarına və sahil məntəqələrinə yürüşü.
944-cü il Slavyanların Bərdə şəhərini işğal etməsi.

227

636

387

498

910

837

914

371

725

816

944

909

725

262

tarixi
Mövzu: Slavyanların Azərbaycana
hücumları.
Müəllif: Mürsəlova Leyla
G O O

G L E. R U

N A R O D. R U

A Z Ə R B A Y C A N .A Z

W W W. O X U Y U R U Q. B İ Z

D İ K. A C A D E M İ C. R U

A N İ M A T İ O N S. C O M


A Z Ə R B A Y C A N T A R İ X İ
(ən qədim zamanlardan XX əsrədək) I cild
Z.M.Bünyadov və Y.B.Yysifov
BAKI – 1994
AZƏRBAYCAN TARİXİ VII sinif BAKI -2008