??рмалас с?йлем ж?не оны? т?рлері.

мұғалімі:
Абенова А.А.
Құрмалас сөйлем және оның түрлері.

ойын жүйелі, дәлелді жеткізе білу.
Құрмалас сөйлемнің түрлерін ажырата білу ҰБТ-ге

дайындық.

туралы не біледі,сол жайында бір сөйлем,не бір сөз тіркесін айтуы

керек.Бірінің айтқанын бірі қайталамауы тиіс.)

Топты екіге бөлу.

байланысады?
Салаласа байланысқан құрмаластың түрі қандай болады?
Салаласа, сабақтаса байланысуына

қарай құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
Салалас құрмалас сөйлем қалай байланысады?
Салалас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?

Білу I топ

құрмалас сөйлем қандай тыныс белгілері арқылы жасалады?

Сабақтас құрмаластың сөйлемнің

жасалу жолдары қандай болады?

Сабақтас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?

Салалас құрмалас сөйлем қандай тыныс
белгілері арқылы жасалады?

II топ

құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарын түсіндіру.

алты түрге бөлінеді:

Ыңғайлас
салалас
Қарсылықты салалас
Нежность
Талғаулы салалас










Кезектес салалас

Түсіндірмелі салалас

Себеп-салдар салалас

түсіну

алты түрге бөлінеді:

Мақсат бағыныңқы
Мезгіл бағыныңқы
Нежность
Қарсылықты бағыныңқы










Шартты бағыныңқы

Себеп бағыныңқы

Қимыл-сын бағыныңқы

түсіну

білдіреді
Мысалы:Екпей,егін бітпес;үйренбей, білім бітпес. Бір елді бір ел жақсы білсе,

жақсы өнегесін де алар.

білдіретін ой бағыныңқыда айтылған ойға немесе бағыныңқыдағы ой басыңқыдағыы ойға

қарсы қойылатын сабақтастың түрі. Сұрақтары:Қайтсе де? Не етсе де? Қайткенмен ? не еткенмен? Қайтпесе ? Қарсылықты бағыныңқылы сөйлемнің баяндауыштары мынадай тұлғалардан жасалады:

құрмаластың түрін мезгілін білдіретін құрмаластың түрі. Сұрақтары: Қашан? Қашаннан бері?

Қашанға шейін ? Мезгіл бағыныңқылы сөйлемнің баяндауыштары мынадай тұлғалардан жасалады.

сабақтастың түрі. Сұрақтары: қалай? Қайтіп? Не етіп? Қимыл–сын бағыныңқылы сөйлемнің

баяндауыштары мынадай тұлғаларданжасалады. а) – а,-е,-й және –ып,-іп,-п тұлғалы көсемше деген болады.Осынша қуаңшылыққа қарамай, жылан биыл да түлеген. ә) Есімше тұлғаласына – дай,-дей жұрнағы жалғанып жасалалады.Балалары анасынан туғандай, түрлері бір келбетте.

сабақтасытың түрі. Сұрақтары: Не мақсатпен? Не етпек болып? Не үшін?

Неге? а) –мақ, -мек,-бақ,-бек,-пақ,-пек етістікке тіркеледі. Керек болған затты алып шықпақ болып, өзі жалғыз кірді. ә) Тұйық етістік пен үшін шылауының тіркесуінен: Кесе-шәйнекті сындырмай ұстау үшін, жақсы сөре керек. б) Шартты , бұйрық және қалау рай тұлғалы етісітк пен деп көмекші етістік тіркесінен болады. Сол шаң тына қалар ма екен деп, Көпей самауырда есік алдына қойды.

Басыңқы жақ:
са _________________ түсінеді
Айт қан+да _______________ түсінетін еді
па+й (ынша) __________ түсінбейді
II. Бағыныңқы жақ: Басыңқы жақ:
са да _________________ түсінген жоқ
Айт қан+ша _______________ түсінсең еді
қан+мен+де ____________ түсінер емес
қанына қарамастан _____ түсініп алды

Қолдану I топ

жоқ.
Сызбасы: бағыныңқы, басыңқы, басыңқы.
2. Қорған кезінде топырақ араластыра тастан қаланған

екен де, бұл кезде қорғанның үстіне жыңғыл мен шеңгел араласа шығып, өзінше ол да бір сән беріп тұр.
Сызбасы: басыңқы, бағыныңқы, басыңқы. Ақбоз алдыңғы екі аяғын ербитіп, көзі шатынап тұра бергенде, Шолақ құлағын төмен қарай тұқырта басып қалып еді – ат етпетінен түсті.
Сызбасы:
бағыныңқы, бағыныңқы, басыңқы, басыңқы

ұзын сирақ, қанатты көк шегірткені көк шөптен айыру қиын.Ұшпалы сұр

бүлттар көшкен керуен сықылды, тіркесіп оңтүстікке қарай жылжып ұшып, күннің көзі біртіндеп ашыққа шығып, жылы шырай нұрын шаша бастады.

I топ

көзіне қарай баса кигізіп жіберіп, сол сәтте шоқпарға жармасты. Жүмабайдың

басын көтеріп, тымағын түзеуге мұршасы келмеді.Көшеге шығарымызды шығып алып, үй жаққа алаңдап, кү- біжіктеп кідірдік, қазір-қазір Гүлжан соңымыздан жүгіріп шығып, бізді шақырады, жанымызға келеді, ең болмаса жөндеп қоштасармыз-ау деген үмітпен ағаш үй қақпасына телміреміз.

II топ