Саба?ты? та?ырыбы: "Есімше" 7 сынып

туралы түсінік беру.
 
Тәрбиелік: Оқушылар бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, танымдық

белсенділігін арттыру.
 
Дамытушылық: Сауаттылыққа баулу, алған білімі негізінде ойлау қабілетін дамыту.

көрнекілігі: Слайд, қималар, тест жұмысы

ә) оқушылардың сабаққа қатысуы;
б) оқушылардың көңілін сабаққа аудару.

табының күрделісі, қиыны.
Сабақты, салт, есімше, көсемше боп,
Шақ, рай, етіс те

боп жиылдың.
 
Балалар, осы төрт шумақ арқылы қай сөз табын айтып тұрмын?
Тақтада етістіктің мағыналық топтары жазылған, «мағыналы белдеулер» сызбасы ілінеді.
Е _________________ болымды, болымсыз
Т
І ____________________ салт, сабақты
С
Т____________________ етіс
І
К____________________ есімше, көсемше
тұйық етістік

– етіс. Стрелка етісті көрсетіп тұр. Бұл тақырыпты оның түрлерімен

толық танысып шыққан болатынбыз. Өткен материалды еске түсіру үшін мына қимларадағы сұрақтарға жауап берулерің керек.

нені білдіреді және қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
Өзгелік етіс нені білдіреді

және қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
Ырықсыз етіс нені білдіреді және қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
Ортақ етіс нені білдіреді және қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
Бір түбірге бірнеше етіс жұрнағы қалай жалғанады, мысал келтір.

тақырыпта нені білуіміз керек?
- Есімшенің ережесін.
- Есімшенің жасалу жолдарын.
- Есімшенің

сөйлемдегі қызметін.
Бүгінгі тақырыпта нені үйренуіміз керек?
- Есімшені етістіктің басқа түрлерінен ажырата білу.
- Қай сөйлем мүшесі бола алады.
Есімше – етістіктің ерекше түрі. Түбірі етістіктен болған, бірде етістер, бірде есімдер қызметін атқаратын етістіктің түрі есімше деп аталады. Мысалы: Жүгірген жетпес, бұйырған кетпес. Естіген құлақта жазық жоқ. Асық ойнаған азар, доп ойнаған тозар.
Осы мақал-мәтелдердегі етістіктерді тауып, оның түбірін, мағыналық түрлерін оқушылармен бірге анықтаймыз.

етістіктің негізгі эәне туынды түбіріне етіс және болымсыз етістіктің тұлғаларына

төмендегідей жұрнақтар қосылу арқылы жасалады.
– ған, ген, қан, кен – өткен шақ. Мыс: айтқан, жазған, көрген, кеткен
– ар, ер, р, с – болжалды келер шақ. Мыс: айтар, жазар, көрер, көрмес
– мақ, мек, бақ, бек, пақ, пек – мақсатты келер шақ. Мыс: айтпақ, жазбақ, көрмек, сезбек
– атын, етін, йтын, йтін – ауыспалы келер шақ. Мыс: баратын, келетін, қарайтын, сөйлейтін.
Есімшенің өзіне тән ерекшеліктері.
Есімше заттың қимылдық белгісін білдіреді. Мыс: оқыған кітап.
Есімше етістік түбірден жасалса да септеледі, көптеледі, тәуелденеді.
Сын есім сияқты зат есімнің алдынан келеді. Мыс: орылған егін.

мәтіннің мазмұнын айтады
ІІ қатар. Есімшелерді табады.

ІІІ қатар. Есімшелерді түбір мен қосымшаға ажыратады.

қоңырау
Ақындар айтысты – айтысқан ақындар
Шалғын жайқалды – жайқалған шалғын
Тас қаланды

– қаланған тас
Шам сөнді – сөнген шам

олардың мағынасын түсіндіріңдер.
Үлгі: есімше – түсінгенге: түбірі

– түсін, - ген – есімшенің жұрнағы, өткен шақты білдіреді, - ге – барыс септігінің жалғауы.
Түсінгенге сөздерім
Құлағына хат болар.
Түсінбейтін жаманға,
Мал қимайтын сараңға,
Айтқаның мен айтпаған
Бәрі бірдей сап болар.
Қалағандарың сөз болса,
Мен жырлауға дайынмын.
Кәріліктің белгісі –
Көңілдің қошы келмеген.
Жалғыздықтың белгісі -
Өзіне өзі сенбеген.
Сақилықтың белгісі –
Халықтың қамын көздеген.
(Ақтан Керейұлы)

өрге озар,
  Өнерсіз жігіт жер соғар.
 2.Білекті бірді жығар,

  Білімді мыңды жығар.
 3.Сөз тапқанға қолқа жоқ.
 4.Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі.
 5.Көз жетпеген жерге сөз жетеді.
 6.Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені,
  Еменнің иілгені – сынғаны.
 7. Айтылған сөз – атылған оқ.
 8. Қарға сұңқар болмас, есек тұлпар болмас.
9. Сырын білмеген аттың сыртынан жүрме.

Музыка өнері
 
Музыка мәдени тәрбиелік роль атқарады. Адам сезімін, ойын дыбыс арқылы суреттейді. Қазақтың көне музыка өнерінің өкілдері - Әбу-Насыр-Әл–Фараби, Қорқыт, Қазтуған, Асан қайғы. Қазақтың 50-ден астам музыкалық аспабы болған. Оның ішінде домбыра, шаңқобыз, сырнай,сыбызғы аспаптары кең тараған. Бүгінгі күнде әр үйдің төрінен орын алатын қазақтың қара домбырасы әлемге әйгілі аспап болып танылған.

айтарым осы.
Айтатыным жоқ.
2.Баяндауыш
Жауын жауар, көк шығар.

Ол саған айтатын.
3.Анықтауыш
Домбыраны қолға алсам, Ағылған жыр мен күй көрем. (Ж..) Өсер малда өлім жоқ.
Айтар сөзім осы.
Айтатын адамды іздеу керек.
4. Толықтауыш
Ұялғанды, жауап айтпағанды кешірмейтін әке мінезі Абайға мәлім. (М.Әуезов)
5. Пысықтауыш
Осыны сезген сайын Абай тоқтаусыз жыр тереді. (М.Әуезов)

жоқ)
Оқ жарасы бітер, сөз жарасы (бітпес)
Сахналық көрініс (есімше мен көсемше)
 
Х.

Бекіту:
Біз бүгін нені үйрендік, білім қорымызға қандай мәліметтер қосылды?
 

бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастырыңдар. Есімшелерге тұлғалық талдау жасаңдар.
2-тапсырма.

Құрамында есімше сөз бар мақал-мәтел тауып жазыңдар. Есімшелердің мағынасын түсіндіріңдер.
 
ХІІ. Оқушыларды бағалау