А. Байтұрсынұлының қазақ тілі морфологиясына қатысты тұжырымдары

дейінгі кезең: Н.Ильминский, М.Терентьев, П.Мелиоранский, И.Лаптев, Н.Созонтов еңбектері (1860-1912 ж.)
ІІ

кезең – ұлттық тіл білімінің қалыптаса бастаған кезеңі: А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедұлы, Т.Шонанов, Қ.Кемеңгерұлы, Е.Омаров, Ж.Аймауытов (1912-1930 ж.);
ІІІ кезең – ұлт зиялыларының қудалануына байланысты еңбектерін оқытуға тыйым салынып, тіл білімінде еуропоцентристік бағыттың белең алуы (1930-1988 ж.);
ІV кезең – репрессия құрбандарының ақталып, олардың еңбектерін пайдалануға жол ашылуы (1988 жылдан бергі кезең).

та емес, мың жылдап саналады. Сондай ұзақ өмірінің ішінде һәр

халықтың дағдылы тұтынып келе жатқан сөздері, ол сөздерінің біріне-бірі жалғасып тізілетін дағдылы жолы, жүйесі, қисыны болады. Һәр жұрттың түрінде, тұтынған жолында, мінезінде қандай басқалық болса, тілінде һәм сондай басқалық болады. Біздің жасынан орысша я ноғайша оқыған бауырларымыз сөздің жүйесін, қисынын нағыз қазақша келтіріп жаза алмайды, я жазса да қиындықпен жазады. Себебі жасынан қазақша жазып дағдыланбағандық. Орысша оқығандар орыс сөзінің жүйесіне дағдыланып үйренген. Ноғайша оқығандар ноғай сөзінің жүйесіне дағдыланып үйренген. Қазақ сөздерін алып, орыс я ноғай сөзінің жүйесімен тізсе, ол нағыз қазақша болып шықпайды.

көзге көрінетін, құлаққа естілетін, мұрынға иіскелетін, тілге татылатын, денеге сезілетін

деректі заттар, екіншілері – көзге көрінбейтін, құлаққа естілмейтін, мұрынға иіс келмейтін, тілге татылмайтын, денеге сезілмейтін, адам ақылмен ғана білетін дерексіз заттар. Сол деректі һәм дерексіз заттардың атын көрсететін сөздерді зат есім дейміз.

—
ІІ жақ сен келдің сендер келдіңдер
ІІІ жақ ол келді олар келді

Сыпайы жіктеу:
І жақ біз келдік біздер келдік
ІІ жақ сіз келдіңіз сіздер келдіңіздер
ІІІ жақ ол кісі келді ол кісілер келді

—
ІІ

жақ етістік түбірі -ңдар/-ңдер
ІІІ жақ -сын /-сін -сын /-сін
Сыпайы жіктеу:
І жақ -йық/ -йік -лық/-лік
ІІ жақ -ңыз/-ңіз -ңыздар/-ңіздер
ІІІ жақ -сын/-сін -сын/-сін

Личные Личные
Сілтеу Указательные Указательные
Сұрау Вопросительные Вопросительные
Шектеу – Определительные
Танықтау – Неопределенные
– Возвратные –
– Притяжательные –

Жіктеу Жіктеу
Сілтеу Сілтеу Сілтеу
– Сұрау Сұрау
Болымсыз Болымсыздық Болымсыздық
Белгісіз Белгісіздік Белгісіздік
Алалау – –
– Тәуелдеу (өз) Өздік
Жалпылық Жалпылау

Сілтеу
Сұрау

Сұрау
Шектеу Өздік, жалпылау
Танықтау Болымсыздық, белгісіздік

-с, салт, сабақты, беделді: -дыр, өзгелік: -ғыз, шығыс: -стыр, өсіңкі:

-қыла, дүркінді: -ңқыра.