Дәріс: Ауыз қуысы шырышты қабатының анатомо-гистологиялық құрылым

жүйесі. Зақымдаушы бөрткендер. АҚШҚ орын алатын патологиялық үдерістер.
Доцент Абдикаримов С.Ж.

үдерістер.
Дәрістің жоспары

көптеген ерекшеліктері бар. Шырышты қабық термиялық, физикалық, химиялық тітіркендіргіштерге төзімді

болып келеді және инфекцияның енуіне жол бермейді, сонымен қатар қандай да бір жағдайда тез қалпына келу қасиеті жоғары. Бұл қасиеттер оның анатомо-топографиялық ерекшеліктеріне, қоршаған ортаға және морфофункциональды ерекшеліктеріне тікелей байланысты.

Тақырыптың өзектілігі

нағыз кілегей қабық пластинасы
кілегей қабықасты қабаттары.

құрылысы бірдей емес. Еріндерде, ұрттарда, жұмсақ таңдайда және ауыз табанында

(түбінде) қалыпты жағдайда мүйізгектенбейді және базальді (өскін) қабатпен тікенекті қабаттан тұрады.
Қатты таңдайда және қызылиекте қалыпты жағдайда эпителий мүйізгектенуге ұшырайды. Осыған байланысты мұнда аталған қабаттармен қатар түйіршікті (дәнді) және мүйізгекті қабаттар бар. Эпителийдің мүйізгектенуін оның әртүрлі тітіркендіруші ықпалдарға олардың ішінде механикалық тітіркеніске жауабы деп санайды.

Эпителий қабаты

эпителий қабатымен жабылған және эпителиймен шекарада эпителийге әртүрлі тереңдікке енетін

көптеген өсінділер немесе бүртіктер құрайды. Дәнекер тін талшықты құрылымдардан (коллагенді және ретикулярлы талшықтар) және жасушалық элементтерден – фибробластар, толықша және плазматикалық жасушалар, сегментядролы лейкоциттерден тұрады.
Ұрттар мен еріндердің нағыз дәнекертін пластинасы жасушалық элементтерге бай.

Нағыз кілегей қабық пластинасы

— дәнді; 3 —тікенекті; 4 — базальді;5— өзіндік шырышты қабат

пластинкасы.

— тікенекті; 3 — базальді; 4 — өзіндік шырышты қабат

пластинкасы.

сезімталдық
сіңіру.

Кілегей қабықтың қызметтері

оларды төмендегідей етіп топтастырды.
I. Зақымдық жарақаттар (механикалық факторлар,төменгі температуралар,сәулелер,химиялық

заттар,ауа райының тиімсіз әсерінен дамыған (еріннің метеорологиялық қабынуы,еріндер тіліктері).
II. Жұқпалы аурулар

АҚКҚ ауруларының жүйесі

кілегей қабық реакциясы(қызыл жалпақ теміреткі).
YI.Экзогендік уыттану кезіндеауыз кілегей қабығының өзгеруі.
YII.Организмнің

әр түрлі ағзалары және жүйелері аурулары мен зат алмасу үрдістері бұзылған кездеауыз кілегей қабығы мен еріндер жиегінде болатын өзгерістер:

невустар, Стердж-Вебер синдромын қоса,сүйелді және пигменттік невустар,эпидермоидты киста(жылауық),Фордайс ауруы, ақ

кеуекті невус, (жұмсақ лейкоплакия,ұртты тістелеу және т.б),тұқым қуалайтын қатерсіз эпителиішілік дискератоз;
Қатпарлы тіл және тілдің ромбыға ұқсас қабынуы;
Еріннің гландулярлы қабынуы;
Ауыз кілегей қабығы мен еріндерді жарақаттайтын дерматоздар,буллезді эпидермолиз,терінің атопиялық қабынуы (еріннің қабынуы) ,псориаз,ихтиоз,Дарье ауруы,Пейтц –Егерс-Турен синдромы,туа дамыған паронихия,ангидрозды эпителиальды дисплазия.

IX.Обыралды аурулар,қатерсіз және қатерлі құрылымдар;

тұратыны және оларды бірнеше топқа біріктіруге болатыны анықталды.
1) шырышты

қабықтың түсінің өзгеруі
2) беткей рельефінің өзгеруі
3) шектелген сұйықтықтың жиналуы
4) қыбық бетіне жабынды пайда болуы
5) шырышты қабық ақаулары
Барлық зақымдаушы бөртпелерді шартты түрде біріншілік (өзгермеген шырышты қабықта пайда болатын) және екіншілік (біріншілік бөртпелердің тасымалдану нәтижесінде немесе алғаш рет зақымдаушы).

Зақымдаушы бөрткендер

ал әртүрлі бөртпелерді полиморфты деп қарау керек. Бөртпелерді білу шырышты

қабатта пайда болатын көптеген ауруларды анықтай білуге мүмкіндік береді. Ал сонымен қатар оның клиникалық көрінісін, жалпы организмдегі өзгерістерді сыртқы фактордың әсерімен байланыстыра білу ауцруға толық диагноз қоюға бірден бір дәлел болып табылады.
Біріншілік бөртпелерге дақ,түйін,күлбіреуік, көпіршік,төмпешік, іріңдік, киста -жылауық жатады.
Екіншілк бөртелерге –қабыршық, қабық, эрозия- беткей жара, ойық жара-язва, тілік, афта, тыртық және т.б жатады.

Бөрткендер

ерін жиегінің шағын аймақта түсінің өзгеруімен сипатталатын бөрткен.
Дақтың бір

ерекшелігі сипап тексергенде сезілмейді (кілегей қабықтың рельефі өзгермейді). Дақты бөрткендердің түсі әртүрлі болуы мүмкін.
Даму ерекшеліктеріне қарай дақтар қабынбалық (воспалительное пятно) және қабынбалық емес (невоспалительное пятно) болып бөлінеді

Біріншілік зақымдаушы бөртпелер

кеңеюі (артериальная, венозная гиперемия) нәтижесінде дамиды және түстері қан тамырларының

түстеріне сай шымқай қызыл немесе көкшіл-қызыл түсті болады.
Эритема —көлемді қабыну дағы эритема (қызарма) деп аталады.
Розеола — Диаметрі 1,5 см-ге дейін домалақ пішінді қабыну дағы .Розеола көптеген инфекциялық аурулар кезінде кездеседі (корь, скарлатина, тиф, мерез).
Геморрагия —Кілегейлі қабық және тері қан тамырларының өзгеріске ұшырауы (өткізгіштігінің жоғарылауы және қабырғаларының бүтіндігінің бұзылуы) нәтижесінде тіндерде қан құйылу ошақтарының пайда болуынан дамитын дақтар геморрагиялық дақтар
Телеангиэктазии —Беткей орналасқан қан тамырлары қабырғаларының салданып кеңеюінен дамыған дақтар

Қан тамырлар әсерінен туындайтын дақтар

кеңейуі.

- эпителий,
2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы;
3 —

эпителийдің өсіндісі.

—өзіндік шырышты қабық пластинкасы;
3 — тіннің өсуі.

2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы
3 — инфильтрат.

— өзіндік шырышты қабық пластинкасы ; 3 – эпителий ішінде

орналасқан қуыс

эпителий; 2 — өзіндік шырышты қабық пластинкасы; 3 — эпителий

астындағы қуыс.

— өзіндік шырышты қабық пластинкасы; 3 —іріңді жалқыққа толған қуыс.

(б). 1 — қуыс; 2 — эпителий жабындысы.

қабық пен терінің жабынды эпителий қабатының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болатын

екіншілік бөрткен, тыртықтанбай жазылады, көлемі әр түрлі болады.

болған, қалыпты түлеу үрдісінің бұзылуы құрылысы
нәтижесінде астындағы тіндерден толық ажырамаған

құрғақ мүйізгекті эпителий пластинасы

Төменгі ерін жиегіндегі қабыршақтар және олардың схемалық
1- жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3- қабыршақтар

қабықтың механикалық, әсіресе тістің өткір қарларымен немесе протездер мен пломбалық

материалдық өткір қараының зақымдануы нәтижесінде немесе байқаусызда тістеп алу нәтижесінде туындайды.

пен терінің жабынды эпителий қабатының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болатын екіншілік

бөрткен, тыртықтанбай жазылады, көлемі әр түрлі болады.

Тілдің бүйір бетінің кілегейлі қабығындағы жұқа жара-эрозия және оның схемалық құрылысы.
1- жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3- эпителийдің бүтіндігі бұзылуынан пайда болған беткей ақау

кілегей қабық пен терінің барлық қабаттарының бүтіндігінің бұзылуынан пайда болған

ақау (10- сурет).

Тілдің бүйір бетінің кілегейлі қабығындағы ойық жара және оның схемалық құрылысы.
1-жабынды эпителий,
2- нағыз кілегейлі қабық қабаты,
3-жабынды эпителий және нағыз кілегейлі қабық қабатының бүтіндігінің бұзылуы нәтижесінде пайда болған терең ақау.

бөрткен
Жоғарғы ерін жиегіндегі сарысулы қабықшалар және оның схемалық құрылысы.
1-

жабынды эпителий, 2- нағыз кілегейлі қабық қабаты, 3- қабықшалар

терінің созылымталдық қасиеті (эластичность) төмендеуінен түзу жыртылуы нәтижесінде пайда болатын

тереңдігі әртүрлі сызатқа ұқсас ақа

Тілік және оның схемалық құрылысы.
1-жабынды эпителий,
2-нағыз кілегейлі қабық қабаты,
з-эпителий қабатының түзу жыртылуы.

ол үшін бұл сөздің мағанасы грек сөзінен алғанда aphtein, «сжечь»

күйдіру деген мағана білдірген және бұл кеңінен тарағандықтан бүгін де сол терминді қолданады.

үрдісін бұзады
Олар: акантоз, паракератоз, гиперкератоз, акантолиз, спонгиоз, вакуольді дистрофия, және

т.б

Ауыз қуысы шырышты қабық та кездесетін патологиялық үрдістер

патологиялық үрдіс. Бұл кезде кератогиалин және элейдиннің түзілу фазасы жойылады,

сондықтан дәнді және жылтыр қабық болмайды. Мүйізді қабат жасушаларынан жабысқақ –кератин жоғалады. Осының нәтижесінде эпидермисте жақсы дамыған түлеу байқалады. Пайда болған қабыршақтар тез оңай алынады. Осы ратологиялық үрдіске әсер ететін аурулар:
А, С, В гипо- и авитаминоздар;
Қызыл жалпақ теміреткі;
эксфолиативті хейлиттің құрғақ түрі;
атопиялық хейлит;
Қызыл жегі.

Паракератоз

жасушалар кез келген эпителийдің терең қабаттарында (көбінесе тікенекті қабатта) жарық

жасушалар түрінде (Дарье жасушалары-светлые клетки Дарье) кездеседі.

Дискератоз кәрілік,обырлы Боуэн ауруы, жалпақ жасушалы обыр ауруы кезінде байқалады.

Дискератоз

мүйізгектену үрдісі. Кератоздану-мүйізгектенбейтін аймақта мүйізгекті қабаттың пайда болуымен сипатталатын патогистологиялық

үрдіс. Бұл үрдіс келес і аурулар кезінде орын алады:
сухую форму эксфолиативті хейлиттің құрғақ түрінде;
лейкоплакия;
Қызыл жалпақ теміреткі;
Сынап, қорғасын, висмут, алюминий, мырыш және т.б уыттану.;
Қызыл жегі;
актиномикоз.

Гиперкератоз

қабат жасушаларының ішінде сұйықтықтың жиналуы нәтижесінде олардың бұзылысқа ұшырауымен сипатталатын

патогистологиялық үрдіс
Причиной вакуольді дистрофияның пайда болуы –эпителиальді жасуша цитоплазмасындағы дегенеративті өзгерістер деп саналады. Бұл үрдістің пайда болуымен сипатталатын аурулар.
Тұрпайы күлбіреуікше;
Қарапайым герпес;
Қазал жегі;
Эндокриндік жүйелер әсерінен шырышты қабықтағы өзгерістер (жүктілік кезіндегі қызыл иек қабынуы, синдром Иценко—Кушинг және т.б..).

Вакуольді дистрофия

арасында сұйықтықтың жиналып, жасушааралық кеңістіктерді керіп кеңейтуі.
Үрдістің нәтижесі –домбықпа,

күлбіреуік, көпіршіктің пайда болуы.
Спонгиоз келесі аурулар кезінде жүреді:
Қарапайым герпес;
Түрпайы күлбіреуікше;
Қызыл жалпақ теміреткі(буллезді түрі);
Көптүрлі жалқықты эритема;
Созылмалы қайталамалы афтозды стоматит; экзема.

Спонгиоз- кеуектену

40-қа дейін), дәнекер тін бүртіктері аралық эпителий өсінділерінің дәнекер тінге

қарай ұзаруымен сипатталатын
патологиялық
үрдіс.

Акантоз

жиналуынан олар домалақ шар пішіндес болып үлкейеді және жасушааралық байланыстың үзілуі әсерінен жиналған жасушааралық сұйықтықта жүзіп жүреді.
Жасушалар көлемі ұлғаяды (шар, баллон) және олар сұйықтықта қалқып жүреді.
Бұл патологиялық үрдіс қарапайым герпес, көптүрлі жалқықты эритема, қызыл жалпақ теміреткі кезінде кездеседі.

ұшырауы нәтижесінде олардың бір-бірімен байланысы үзіліп, араларында жалқыққа толған кеңістіктің

пайда болуы

Акантолиз