Слайд 1Дәріс жоспары
1) Токсикологиялық химияға кіріспе (мазмұны, міндеттері)
Токсикологиялық химияның даму
тарихы
Токсикологиялық химияның негізгі бөлімдері.
Слайд 2Кіріспе
Демократиялық қоғамның міндеті – адам құқығын сақтау және қорғау. Оны
1).
ҚР конституциясы - сот-тергеу және басқа құқық қорғау ұжымдары қамтамасыз
етеді.
2). Оған соттық, соттық медицина, санитарлы-химия, экологиялық және басқа да сараптама ұжымдары көмектеседі
Слайд 3ТХ кіріспе
Токсикологиялық химия - улы және жоғары әсерлі заттарды, олардың
өзгерген түрлерін (метаболиттерін) тіннен, ағзадан және жануарлар биологиялық сұйықтарынан, қоршаған
ортадан, әртұрлі заттардан (су, ауа, жер, тағамдық өнімдер, дәрілік заттар, тұрмыстық химия т.б.) химиялық оқшаулау, айғақтау (нақтылау) және сандық анықтау туралы ғылым.
Слайд 4Жалғасы
Токсикология – медициналық ғылым. 1)Адам ағзасына, жануарларға, өсімдіктерге әсер ететін
улы заттар туралы және олармен улану белгілерін, уланудың алдын алу,
емдеу және улы заттардың уыттылығын пайдалы қолдануды іздестіретін ғылым.
2) Химия – табиғи және іргелі ғылым.
Слайд 5Cоттық медицина
Cоттық медицина – құқықтық тәжірибеде туындайтын медициналық және биологиялық
сұрақтарды зерттейді.
Адам ағзасындағы, мехникалық, термиялық, хииялық және т.б. зорлықтан
пайда болған жарақаттарды, өзгерістерді айғақтайды және зерттейді.
Адамның қайтыс болуына және қаншалықты зардапталғанына қорытынды шыығарады.
Слайд 6Өлім себептерін айғақтау
ҚР құқықтық және методологиялық негізде ұйымдастырылған сот-медицина сараптама
қызметін ДСМ Сот-медицина Орталығы ұйымдастырады, жүргізеді және бақылайды.
Сот-медицина Орталығы
қызметін ДСМ 2005 ж «ҚР сот-медицина сараптамасын ұйымдастыру және жүргізу ережесі» реттейді.
Слайд 7Мәйітті оталау
Өлім себептері мен оған жеткізген жағдайларды айғақтайды,
Қылмысты
ашуға немесе ақтауға көмектеседі,
Улану көрсеткіші төмен, яғни ағзаның патолого-анатомиялық
сипаты улануды нақты көрсетпейді,
Улануды ішкі ағзаларды химиялық талдау нәтижелері нақтылай алады.
Слайд 8Улы зат
«Барлығы улы, уытсыз ештеңе жоқ, тек удың мөлшері ғана
уыттылықты білдірмейді.» Парацельс – ятрохимия негізін қалаушы(1493-1541)
«Бүгін жағымды тағам, ертең
у болса да. Науқас ұшін осы у дәрі болар. Что ныне снадобъем слывет, то завтра станет ядом, И что ж? Лекарством этот яд сочтут больные» Рудаки – 860-941 гг.
Слайд 9Токс. химияның даму тарихы.
Соттық химия – сот-химиялық талдау (зерттеу
және сараптау)
Токсикологиялық химия – химия-токсикологиялық талдау (ХТТ) (зерттеу және сараптау).
Алғашқы
зерттеулер Россияда ХУ ғасыр
Аптекарский приказ (Ломоносов М.В. -1748 бірінші хим. зертхана. Нелюбин А.П., Иовский А.А., Драгендорф Г. Және басқалар.
Слайд 10Жалғасы
А.В. Степанов (1873-1946), М.Д. Швайкова. А.Ф Рубцов, В.Ф. Крамаренко
ҚР
– Э.М. Бисенбаев, К.У. Ушбаев, Т. Байзолданов, К. Утежанов, Ф.Д.
Даулетбакова, Ж.Р. Дильбарханова және басқалар.
3)4)
Слайд 11
Токсикологической химияның негізгі бөлімдері
Биохимиялық токсикология, биохимия және фармакология ілімдеріне
негізделген. Ағзадағы улы заттардың токсикокинетика-сын, ксенобиотиктердің және олардың метаболиттерінің токсикодинамикасын
зерттейді (талдайды).
2. Аналитикалық токсикология (ХТТ) Улы заттарды (метаболиттерін) нысаннан оқшаулау, айғақтау және сандық анықтау әдістерін зерттейді.
Слайд 12Токсикологиялық химияның заманауи міндеттері
- улы және жоғары әсерлі заттарды, олардың
өзгерген түрлерін (метаболиттерін) тіннен, ағзадан және жануарлар биологиялық сұйықтарынан, қоршаған
ортадан, әртұрлі заттардан (су, ауа, жер, тағамдық өнімдер, дәрілік заттар, тұрмыстық химия т.б.) химиялық оқшаулау, айғақтау (нақтылау) және сандық анықтау мақсатында жаңа химиялық, физика-химиялық әдістер туындау және қолданыстағы әдістерді жетілдіру.
улы және жоғары әсерлі заттардың метаболитерін мәйіттен және тірі ағзадан оқшаулау, айғақтау және сандық мөлшерін анықтау мұмкіндіктерін зерттеу.
Слайд 1313 Дәріс.2 ХТТ –дың негізгі бағыттары, мақсаты және міндеттері
Химия –токсикологиялық
талдау (ХТТ) – Талдауға берілген нысандарды аналитикалық жүйелі зерттеу
ХТТ
мақсаты - биологиялық нысандардан токсиканттарды нақтылау (идентификация) және олардың концентрациясын анықтау. Соттық химия-сараптамашының (эксперт) әрбір зерттеуі заңды шешімге жатады.
Слайд 14ХТТ нәтижелерінің шынайылығы және сенімділігі
- сынаманы дұрыс алу (майлы-липофильді заттарға,
қан алу, орнын өңдеу, бұзылмаған бұлшық ет т.б.),
- сынаманы сақтау
(температура, герметикті, консервантты т.б.),
- Аспаптардың жұмысын үздіксіз бақылау (калибрлеу, метрология және аттестация т.б.),
- реагенттердің тазалығы – ХТ, СХТ т.б.
- Қолданыстағы әдістердің сезімталдығы және талғамдылығы (специфичность) ,
- улы заттардың табиғатын және метаболизмін білу
Слайд 15Соттық – химия талдауы (СХТ).
ҚР қылмыстық-процессуалды кодексінен (ҚПК).
«Айғақты заттар –
қылмысты орындауға қолданылған қару немесе қылмыстың белгілері қалтырылған немесе қылмысты
істің нысаны болған, сонымен қатар қылмысты жолмен алынған табыстар –ақша немесе басқа бағалы заттар және барлық басқа қылмысты және қылмыскерді әшкерелеуге немесе жауапқа тартылушыны ақтауға, айыбын жеңілдетуге қатысты, шынайы іс мәнісін анықтауға көмектесетін заттар, құжаттар.
Слайд 16Сот-химия талдау реті ҚР Қылмыстық процессуалды Кодексінде нұсқалған.
Тергеу
ұжымдары экспертті кез-келген уақытта СХТ араластыра алады.
Сот-тергеу ұжымдарының шақыруына себепсіз
келмеген жағдайда, жалған ақпарат (сараптама қорытындысы) бергенде эксперт қылмысты істер кодексі бойынша жауапқа твртылады.
Сот-медициналық сараптама жүргізу реті ҚР ДСМ 2005 ж. «Сот-медициналық сараптама ұйымдастыру және жүргізу Ережесі» бойынша орындалады
Слайд 17Мақсаты: өлім немесе өмірге қауіп төндіру себептерін нақтылау.
Талдаудың міндеттері:
улануға себепші заттарды нақтылау, тектілеу - идентификация және сандық анықтау.
Улануға сот-құқықтық баға беруге негіз беру.
Слайд 18Талдау ерекшеліктері:
- бионысандар сипатының және токсиканттардың көптүрлігі;
- токсиканттардың ағза және
жасуша бойынша әртүрлі таралуы;
- кедергі келтіретін агенттердің болуы;
- өлік материалдың
ыдырау дәрежесі
(екіншілік метаболизм).
Слайд 19Клиника-токсикологиялық талдау (КТТ)
Мақсаты: Емдеу әдісін таңдау үшін диагноз қою.
Талдаудың міндеттері:
Улануды тудыратын заттарды сапалық және идентификациялық анықтау.
Талдаудың ерекшеліктері:
- экспресс-талдау;
-
терапевтік және токсикалық мөлшер арасында корреляция.
Слайд 20Наркотикалық заттарды талдау (НЗТ)
Мақсаты : Адам биосубстратында есірткілік (наркотиктік) заттар
бар болуын анықтау, ҚР заңына сәйкес токсиканттарды сапалық анықтау (Талдаудың
міндеттері: Наркотикалық масайтуды тудыратын заттарды (барлық уақытта емес) сапалық және идентификациялық анықтау.
Талдаудың ерекшеліктері:
- Есірткілік заттарға үнемі бақылау жүргізу олардың қолдану фактін азайтатын мүмкіндік ;
- бірнеше есірткілік немесе масайту заттарын бір мезгілде қолдану (токсиканттардың синергизм және антагонизмінің байқалуы)
Слайд 21Денсаулық сақтау ұжымдарында және наркологиялық диспансерлерде өткізіледі.
Зерттеу объектісі - адам
ағзасындағы биологиялық сұйықтықтар болады (қан, зәр, сілекей, мойыномыртқа сұйықтығы және
т.б.), сондай-ақ, дәрілік және химиялық заттардың қалдықтары, ыдыс, азық-түлік өнімдері, өсімдіктер және т.б.
Слайд 22Допинг-талдау
Мақсаты: Спортсмендердің биосубстраттарында Дүниежүзілік допингке қарсы ұжымның (WADA) қолдануға
рұқсат етілмеген заттарын анықтау немесе оларды қолданғанын куәландыру.
Талдаудың міндеттері
: рұқсат етілмеген заттардың және олардың метаболиттерін айғақтау және сандық анықтау.
Талдаудың ерекшеліктері:
- рұқсат етілмеген заттардың қолданылғанын жасыру мүмкіндіігі;
- рұқсат етілмеген заттардың бірнешеуін қолдану мүмкіншілігі;
- допингті зат ретінде қолдану мүмкіншілігі бар заттардың әртүрлігі;
- терапевтік доза;
- талдау әдістерінің жоғарғы сезімталдығы.
Слайд 231. Бағытталған ХТТ
Құрамы белгілі нысандарды талдау. мысалы, клиникада белгілі улы
заттың ағзадан шығуын (клиренс) бақылау және болған оқиғаның белгілі болуы.
Слайд 24 2. Қосымша ақпараттардың болуы
Уланудың себептерін ашушы ақпарат;
Науқастың, жәбірленушінің
клиникалық сипаты негізінде улы заттың химиялық табиғаты туралы, болжамдар;
Мәйіттің
патологоанатомиялық отаудағы сипаты бағытталған ХТТ толықтыра түседі.
Слайд 253. «Бағытталмаған» ХТТ
Улы заттардың табиғаты, болған оқиға туралы ақпараттың болмауы.
ССРО № 1021 бұйрығын жетекшілікке алу:7 барбитурат туындылары, ноксирон, 14
алкалоидты қосылыстар, 13 ауыр металдар, 7 пестицидтер және эксперт-химиктің өзіндік болжаулары.
Слайд 26 Токсикологиялық химияның басқа пәндермен байзанысы
- Медициналық пәндер (токсикология, фармакология,
сот медицинасы, патология)
- биологиялық пәндер (биохимия, фармакогнозия)
- Химиялық
пәндер (аналитикалық, органикалық, физикалы және коллоидты, фармацевтикалық химия).
Слайд 27Қысқа тарихи анықтама
В 1714 ж. Петр I «Воинский устав
– Әскерлік жарғы» шығарды. «Зорлықпен өлген адамдардың өлу себебін анықтау
міндеті» туралы. Осы мерзім соттық химияның басталуы деп есептелінеді.
Слайд 28ХТТ дамуына келеңді үлес қосқан ғалым-профессорлар
Александр Алексеевич Иовский (1796 –
1857) –Москва университетінің профессоры.
40 жұмыстың авторы, оның ішінде:
1834
ж. «Руководство к распознанию ядов, противоядий и важнейшему определению первых как в организме, так и вне оного посредством химических средств, названных реактивами».
Слайд 29Александр Петрович Нелюбин (1785-1858) - С. – Петербург медицина-хирургиялық
академиясының фармация кафедрасының кафедрасының меңгерушісі. 1824 ж. «Правила для руководства
судебного врача при исследовании отравления» бірінші рет металлдық уларды зерттегенде минерализация жүргізу керектігін негіздеген Мышьякты анықтаудың теория жүзінде негіздеген.
Слайд 30Александр Павлович Дианин (1851-1918) – С. – Петербург медицина-хирургиялық академиясының
профессоры. 30 жылда 5000 талдаулар жүргізген.
1904 ж. басшы соттық-химия
эксперті атағын алған.
Слайд 31 Драгендорф Г. –Дерпт (Тарту) университетінің проф. (1836-1898). Драгендорф «Судебно-химическое открытие
ядов» авторы. Алкалоидтарды талдаудың бірнеше әдістерін дайындаған.
Неміс тілінде Россияда
фармацевтикалық журнал шығартқан.
Слайд 321917 ж. соттық-химия бөлімшесі бар соттық-медицина зертханалары, 20-шы жылдары Москва
мемлекеттік университеті және Петроград химия-фармацевтикалық институтында сот-химиясы кафедралары құрылды
1924 ж. Москвада Орталық сот-медициналық зертхана ұйымдастырылды. 1932 ж. ССРО ДСМ Мемлекеттік ғылыми-зерттеу Кәзір РФ ДСМ сот-медицина сара\птама Орталығы
Слайд 33 1934 ж. «Айғақты заттардың сот-химиялыық зерттеу Ережесі» бекітілген. 1937
ж. ССРО СМЭ және СХЭ басшы сот-медицина қызметі бекітілген.
ТХ
дамуына және сот-химиясы сараптамасының жетілуіне советтік ғалымдар зор үлес қосты.
Слайд 34 1951 ж., сот медицина ҒЗИ қатар МЗ РСФСР ДСМ
бағынышты Республикалық бюролар құрылды..
1995 ж бастап ТМД –да
көп өзгерістер болды, мысалы ҚР, Беларусь республикасы т.б.
2005 ж. СМЭРО Федералды мемлекеттік ұжым «Ресейлік сот-медицина сараптамасының орталығы» аталады».
Слайд 35Проф. Степанов Александр Васильевич (1872-1946), б.ғ.д., РСФСР еңбегі сіңген ғылым
қайраткері. 2-ші Москва мемуниверситетінің соттыық-химиясын ұйымдастырушылар қатарында.
Создатель и руководитель
одной из первых кафедр судебной химии 100 шақты еңбегі ішінде 3 оқулық бар.
Слайд 36проф. Мария Дмитриевна Швайкова, 1946 ж. – профессор, РСФСР еңбегі
сіңген ғылым қайраткері.
1946 . Москва фармацевтикалыыық институтыында соттық
химия кафедрасын 30 жыл басқардыы. 130 ғылыми еңбегі бар. 39 кандидаттыық және 6 докторлық диссертацияға жетекшілік еткен.
«Судебная химия» және «Токсикологиялық химия» оқулықтарының авторы.
Слайд 37Василий Филиппович Крамаренко (1916-1998 жж.) – профессор, Львов медицина институты,
аналитикалық және токсикологиялық химия
кафедрасының меңгерушісі. Биологиялық нысандардан лкалоидтарды, олардың синтетикалық
аналогтарын, барбитураттарды сорындылаудың, оқшаулаудың оптималды тәсілдерін зерттеген.
Химиялық, физикалық және физика-химиялық әдістерді ХТТ қолдануға арналған. (фотоколориметрия, спектрофотометрия, сорбенттің жұқа қабатты хроматография, гель-хроматография, газ-свұйықтыық хроматография т.б.) 200 ғылыми еңбектердің авторы
ТХ бойынша оқулықтардың, практикумдардың авторы.
Слайд 38Лекция 4. Яды. Отравления.
Ядом в ТХ называют такое химическое
вещество, будучи введенным в организм в малых количествах и действия
на него химически или физически при определенных условиях способно привести к болезни или смерти.
Отравление – нарушение в организме под влиянием ядовитого вещества, что приводит к нарушению здоровья или смерти.
Слайд 39Классификация отравлений
1. Случайные
2. Преднамеренные
- медицинские - криминальные
бытовые - суицидальные
профессиональные (производственные)