Слайд 21.Эмоция туралы түсінік. Эмоцияның физиологиялық механизмі.
2. Эмоцияның ішкі және сыртқы
белгілері. Эмоцияның ауруға әсерлігі.
3. Эмоцияның түрлері: жоғарғы және төменгі, жағымды
және жағымсыз, стеникалық және астеникалық.
4. Сезім. Эмоция мен сезімнің айырмашылығы. Сезімнің амбиваленттілігі.
5. Стресс және фрустрация
Слайд 3Эмоция латын тілінен аударғанда ‘emoveo’, яғни қобалжу деген мағынаны білдіреді.
Эмоция – бұл адамның айналадағы өмір шындығына және өз басына
деген өзіндік қарым-қатынасы.
Эмоция - адамның мінез-құлқына, іс-әрекетіне, пікіріне қанағаттануы немесе қанағаттанбауынан көрінеді.
Слайд 4
Эмоция физиологиялық қызметі жағынан үлкен ми жарты шарының қыртысымен байланысты.
Ал қарапайым эмоциялар лимби жүйесінің қызметі болып табылады. Эмоциялардың туындауына
ми қыртысы астындағы гипоталамустың қызметі зор.
Слайд 5
Эмоциняның негізгі көрінісіне келесілерді жатқызуға болады:
жест (сөйлеу кезінде қолды қозғалту),
мимика (бет бұлшық еттерінің қозғалуы),
пантомимика (барлық дененің
қозғалуы),
тілдің эмоционалды компоненттері (дауыс қаттылығы, тембр, сөйлеу кезіндегі
интонация ),
вегетативті өзгерулер (бетінің қызаруы, түссіздену, терлеу).
Слайд 6
Эмоционалды уайымның әсерінен адамның ағзасында және мінезінде өзгерістер бола ма?
Слайд 7Ия, әрине көп өзгерістер болады.
Кейде тіпті күштілігі сондай бір психолог
оны «вегетативті дауыл» деп атаған.
Ол ішкі ағзалардың барлық қызметі
мен ағзаның өмірлік көрсеткіштерінің бірден немесе жылдам өзгеруінен көрінеді.
Өзгереді:
Слайд 8
жүрек соғысының жиілігі;
Қан айналым мен қан қысмы(бозару, қызару)
Тыныс алу (
тұншығу, демігу);
Бұлшық ет өзгерісі (моториканың бұзылуы);
пиломоторлы реакция («гусиная кожа»);
Ас қорыту және зәр шығару (асқазан мен ішектердің қозғалысы күшейуі);
Слайд 9қарашық реакциясы (тарылу немесе кеңею
Қан құрамы (қанттың көп мөлшерде болуы,
адреналин, холестерин және т.б.);
ішкі секреция (сілекей безі, тері безі т.б.)
Мидың
электрлік қызметі (бета-ритмдер)
Слайд 10Осы әсерлермен бір уақытта сыртқы өзгерістерде байқалады (күлкі, тіс қайрау
– айқын мимкалық көрністер).
Пантомимикалық өзгерістер – аяғымен тепкілену, жұдырық түю,
шайқалақтау, басын шайқау.
Айқын ерекше дыбыстар– интонация, күрсіну, күлу т.б.
Әрекет – қашу, шабуылдау, сақ қимыл жасау.
Слайд 11Эмоцияның ішкі белгілері
Эмоциялардың пайда болуында гуморальді-эндокриндік факторлардың да әсері мол.
Мысалы, эмоция кезінде гипофиз бен бүйрек үсті безі гипоталамус әсерін
күшейтеді, сол себептен адреналиннің бөлінуі көбейіп, жүрек пен бұлшық еттердің қызметі арта түседі. Қанда ми қызметі мен бұлшық ет жиырылуына қажетті глюкоза мөлшері көбейеді.
Слайд 12
Қарапайым эмоцияларда адреналин жылдам бөлінеді. Ұзаққа созылған ұнамсыз
эмоциялар кезінде қанда адреналин жинақталып, күретамыр қысымы жоғарлайды, тамыр соғысы
жиілейді. Сөйтіп, қан тамырларының тарылуы жүректе стенокардия, не миокард инфаркті тудыруы мүмкін.
Слайд 14Эмоцияның түрлері
Жағымды, жағымсыз
Жоғарғы, төменгі
Астеникалық, стеникалық
Қарапайым, күрделі
Аффект, стресс, фрустрация
Слайд 15Аффект- қысқа уақыт аралығында бұрқ етіп көрінетін күшті эмоция.
Слайд 16Физиологиялық аффект
Адамның жасаған әрекеті күшті бола тұра сана бақылауынан шықпайды.
Слайд 17Патологиялық аффект -
Ми қабығы мен қабық асты орталықтарының байланысы бұзылғандықтан,
екінші сигнал жүйесінің реттеушілік рөлі кемігендіктен болады.
Слайд 18Эмоция мен сезімнің айырмашылығы. Сезімнің амбиваленттілігі
Сезім — адамдардың бір-бірімен қатынас
жасау қажеттігінен туындайтын және біртіндеп дамып қалыптасып отыратын жан қуаты.
Мәселен, достық, адалдық сезімдері, адамда бірден қалыптаса қоймайтын белгілер. Ал, эмоция болса, адамның түрлі органикалық қажеттіліктеріне байланысты оқтын-оқтын туып отыратын, кейде шағын, кейде күрделі, ситуациялы көріністері.
Слайд 19 Сезімдерде мәнерлі қозғалыстар (мимика, пантомимика) жөнді байқалмайды, тұрақты терең әсерлі
сезім адам психологиясындағы басты белгілердің бірі, ал эмоция болса мәнерлі
қозғалыстарға бай келеді, мұнда адам өзін тек организм тұрғысынан көрсете алады. Адамның жоғары сезімдері — имандылық, интеллектілік, эстетикалық. Жоғары сезімдердің қалыптасуына, адамның өскен ортасы, отбасы, ұжымы елеулі әсер етеді. Осы тұрғыдан алғанда, сезім ми қабығының жұмысынан, ондағы динамикалық стереотип жасалып отыратындығынан тәуелді.
Слайд 20 Сезімдердің амбивалентілігі (гр. амбі - жұрнақ, екіжақтықты білдіреді, лат. валентіа
- күиі) - тұлғаның кұрделі күйі, сезімдердің және эмоциялардың бір
уақытта қарсыласуынан туады; тұлғаның ішкі конфликтсінің көрінуі.Көбінесе жасөспірімдерде өзінің құрбыларымен, ата-аналарымен, мұғалімдерімен қатынасқа түскенде байқалады.
Слайд 21Амбиваленттілік — бойында қарама-қарсы сезімдер (қуаныш-қайғы, махаббат-жеккөру т.б.) туғызатын жағдайды
білдіретін психологиялық ұғым. Амбиваленттілік адамның қоршаған ортаға қарым-қатынасының күрделілігін, екіұштылығын
және құндылықтар жүйесінің қайшылығын білдіреді. Амбиваленттілік терминін алғаш швейцарлық психолог Э. Блейлеф ұсынған.
Слайд 22Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер адамда көбінесе қолайсыз эмоциялар туғызады. Кісі
ұдайы қинала беретін болса, оның діңкесі құрып, берекесі кетеді. Адамның
осылайша шамадан тыс зорлануын психологияда стресс деп атайды.
Слайд 24
“Cтресс” атауын медицина ғылымында ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында Канаданың ғалымы
Ганс Селье енгізді. Ол ағылшын тілінде “ауыртпалық”, “зорлану” деген ұғымдарды
білдіреді.
Слайд 25Адамның жеке ерекшеліктеріне, мінезіне, жоғарғы жүйке әрекетінің типтеріне орай стресстің
бірнеше түрлері байқалады.
Стресс үш кезеңнен тұрады:
Слайд 261)Үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың алғашқы
кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;
Слайд 272)Төзімділік- жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған төзу реакциясы туады.
Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жүйесінің ықпалымен бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері
қанда тез мөлшерде көбейіп кетеді;
Слайд 28
Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы жылдамданады, тыныс алу
ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу қабілеті күшейеді.
Слайд 293) Әлсіреу – бейімделу қорының мүмкіндігі азайып, таусылады, сондықтан психологияда
дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады. Стрестің көпке созылған ауыр
түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.
Слайд 30Стресс адамның психологиялық та, физикалық та денсаулығына теріс әсерін тигізеді.
Стресс
мінез- құлқын өзгертіп, қорқыныш сезімі, депрессия, невроздар, эмоционалды тұрақсыздық, көңіл- күйдің түсуі, есте сақтаудың нашарлауы, ұйқысыздық, селқостық сияқты психоэмоционалды бұзылыстарға алып келеді.
Слайд 31Фрустрация
Қажеттіліктер мен тілектердің қанағаттандырылмау салдарынан болған эмоционалды қалып.
Мақсатқа жету жолында немесе күрделі тапсырмаларды орындауда қажеттілікті қанағаттандыру қандайда
бір қиыншылыққа, кедергіге тап болғанда туындайды.
ФРУСТРАЦИЯ СЫРТТАЙ ЖАҒЫМСЫЗ ЭМОЦИЯЛАРДЫҢ ӘРТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫНДА КӨРІНУДІ.
Бұл жолы
болмаушылық
барысындағы уайым.
