Гельминтоздардың жалпы эпидемиологиялық сипаттамасы және жіктелуі

гельминтоздары. Эпидемиологиялық қадағалаудың қағидалары.
Дәріскер: эпидемология кафедрасының
м.ғ.д., Әміреев С.Ә.

паразитарлы аурулар, паразит-гельминтпен иесінің арасында пайда болған күрделі қатынас арқылы

туады. Бұл ауруларды кейде құрттар тудыратын глистік инвазия деп атайды.
Адам организмінде құрттардың 300 түрі ауру тудыра алады, олардың шамамен 70 түрі кең таралған. ТМД 30 шақты құрт түрлерінің ареалдары бар, олар жеке аймақтарда немесе жалпылама кездеседі.
Гельминтоздар тропиктің, субтропиктік Азия, Африка және Америка елдерінде кездеседі. Олардың кейбіреуі нақты аймақтарда эндемиялы, ал кейбіреуі елімізге сырттан әкелінеді.

2 - некатор; 3 - безгек масасы және плазмодиумы; 4

- шошқа цепені, финнасы; 5 - трихинелла; 6 - токсоплазма; 7 - ланцет сорғыш құрты; 8 - фасциолла (бауыр сорғыш құрт); 9 - шошқа цепені; 10 - трихомонада; 11 - сібір сорғыш құрты; 12 - шошқа цепені, бунағы; 13 - ергежейлі цепені; 14 - бәкене шыбын; 15 - бит; 16 - қандала; 17 - бүрге; 18 - күйдіргі шыбыны; 19 - дермацентор кенесі; 20 - иксод кенесі; 21 - аргас кенесі; 22 - қылбас құрт; 23 - ришта; 24 - қотыр кенесі; 25 - анкилостома; 26 - аскарида; 27 - острица (үшкір ақ құрт); 28 - дизентериялық амеба; 29 - балантидий; 30 - енді таспа құрт; 31 - лямблия; 32 - лейшмания.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

31

30

32

(Nemathelmintes) құрттар.

немесе сорғыш құрттар (Trematoda)
- цестодтар немесе лента тәрізді құрттар

(Cestoda).
Жұмыр құрттар нематодалар (Nematoda) деп аталады.
Тудыратын аурулары: трематодоздар,
цестодоздар
нематодоздар.

даму орнына қарай екі топқа бөлінеді:
- биогельминттер (биогельминтоздар)

геогельминттер (геогельминтоздар), ал жұқпалылық қабілетіне және кең таралуы бойынша – контагиозды (контактілік) гельминтоздар болып бөлінеді.

Гельминтоздардың жіктелуі

сорғыштар Trematoda (трематодалар)
Жалпақ (Plathelminthes)
жұмыр құрттар
Cestoda (цистода)
1. Биологиялық

домалақ (Nemathelminthes)
Nematoda (нематодалар)
домалақ құрттар

Биогельминтоздар ( даму циклі бойынша)

2. Экологиялық Геогельминтоздар

жанасу гельминтоздар

3. Эпидемиологиялық (берілу жолдары бойынша)

жұмыртқа  дернәсіл  ересек паразит.
Жиі жағдайда әрбір даму

сатысында олар әртүрлі экологиялық жағдайда өмір сүреді:
сыртқы ортада,
бір немесе әртүрлі жануарлар организмінде.
Оларда өзінің әртүрлі даму сатылары кезекпен өтеді.

дефинитивті ие деп атайды.
Соңғы (ақырғы) ие инвазия қоздырғышының көзі

болып саналады.
Көптеген гельминттердің соңғы иесі және инвазия көзі болып адам саналады. Кейбір гельминттерде адаммен қоса соңғы инвазия қоздырғышының көзі болып жануарлар да бола алады, ал кейбір гельминт түрлерінде – тек қана жануар болады (мысалы, эхинококк – ит).
 
 
 
 
 
 

сатылылығы (жұмыртқадан - дернәсіл арқылы ересегіне дейін).
Дамуы үшін әртүрлі экологиялық

талаптар (мысалы, аскарида жұмыртқасының дамуына оттегі қажет, ал ересек дарасы оттегіден өледі).

жұғу болмаса, адам организмінде жыныстық жетіскен даралар саны өспейді.
Адам

организміндегі гельминттің өмір сүру ұзақтығы.
Гельминттің иесіне бейімделушілігі антропоноздық гельминтоздарда субклиникалық және паразит тасымалдаушылық түрлерде өтеді, бірақ адам организмінде бейімделуі қаншалықты нашар болса (зооноздар), соғұрлым инвазияның өту ағымы ауыр болады.

сүреді. Гельминттің нәжіспен бөлінген жұмыртқасында дернәсілі (личинкасы) болады, оның инвазивтік

сатыға дейін дамуы басым жағдайда сыртқы ортада өтеді (топырақта). Адамға жұғу инвазивтік жұмыртқаны не дернәсілді су немесе тағамды (көкөніс, жеміс-жидек) жұтқанда іске асады.

дамиды, иелері біреу немесе бірнеше болуы мүмкін. Көптеген биогельминттердің ақырғы

иесі болып адам саналады, ал кейбір жағдайда (мыс., эхинококкта) адам организмі эпидемиологиялық тұйық болады және ол инвазияның көзі бола алмайды.

оның иесіне әсерлері де көп қырлы білінеді:
 ие тініне

механикалық әсер етуі;
 аллергиялық реакциялардың дамуын ширықтыруы,  
  микрофлораға әсері;
 иммундық - депрессиялық әсері;
 зат алмасу процесінің бұзылуы
уландырулық әсері;
 паразиттің антиферменттік әсері
нерв-рефлекторлық әсері
қатерлі ісіктердің пайда болуын стимуляциялайды

макроорганизмнің жағдайы айтарлықтай төмендеуі;
Организмдегі ересек гельминттердің саны өзгермеуі.
Гельминттердің троптық қасиеті,

яғни ағзаларының белгілі бөлігінде орналасуы;
Жергілікті және жалпы аллергиялық реакциялар тудыруы. Ол сенсибилизациялық инфильтрат, тін некроздары, дене қызуының көтерілуі (қалтырау), қан эозинофилиясы кейде анафилактикалық шокқа әкелуі;
Тікелей улау;
Қан тамырлары мен тіндердің механикалық зардаптануға шалдығуы, жарақаттануы;
Қоректік заттардың азаюы (авитаминоз), қанның азаюы (анемия), алмасу процесінің бұзылуы;

жағдай гельминттердің қан капиллярларына еніп тарағанда, теріге енгенде, қан тамырлары

арқылы өкпеге енгенде іске асады;
Дисбактериоз;
Иммундық тапшылық тудыруы, сондықтан қосымша бактериялық, вирустық инфекциялардың болуы (шартты патогенді микроорганизмдердің белсенділігінің өсуі). Мұндай жағдай негізгі инфекцияның ауыр, созылмалы түрде өтуіне, немесе бактериятасымалдаушылыққа әкеліп соғады, емдеудің нәтижелігін төмендетеді;
Иммунитеттің өте әлсіз болуы, ол гельминттердің биологиялық қасиетіне, өсіп-өну стадиясымен, антигендік және иммуногендік қасиеттің әртүрлігімен сипатталады. Әртүрлі даму сатыларында гельминттің антигендік қасиеттеріде өзгеріп отырады, сондықтан олардың бәріне иммундық жауап толық жете алмайды.Сондықтан да спецификалық иммундық жауап (сақтандыру қабілеті) қажетті деңгейге дейін көтеріле алмайды. Сондықтан гельминтті жұқтырған адам қайталап тағы да жұқтыруы (ауруы) байқалады.Иммунитеттің клеткалық түрі де толық жетілмеген;

А- Трематодтар 1-нанофиет; 2-описторх; 3-4-декроцелий; 5-клонорх; 6-парагоним; 7-метагоним; 8-фасциола; 9-жапон шистосомасы; 10-қан шистосомасы; 11-Мансона шистосомасы; 12-фасциолопс Б- Цестодтар 1-2-тениидтер (жұмыртқа және онкосфера); 3-ергежейлі цепень; 4-тышқан цепені; 5- енді таспа құрт; 6-7-таспа құрттардың жұмыртқалары мен пілләсі; В- Нематодтар 1-аскарида; 1-ұрықтанған ақ қабықты жұмыртқа; 2-ұрықтанбаған қабықсыз; 3-4 – ұрықтанбаған қабықты; 6- ұрықтанбаған қабықсыз; 5-токсакара; 7-қылбас; 8-гепатикола; 9-токсаскара; 10-томинкс; 11-анкилостомиттер; 12-14- үшкір құрт личинкалары; 3-трихостронгилид

қайтып оралуы

Ішек венасы

личинканың ішекті жарып шығуы

Иенің ішегінде жыныстық жетілуі

8-сызба. Аскариданың миграциясы

трахея

аузы

денешігі; 4-сары уызы; 5-қынабы; 6-тұқым жолы; 7-тұқымы; 8-экскреторлы каналы

Б- Сиыр цепені. Гермафродитті бунақ 1-жатыры; 2-екі жапырақшалы жұмыртқасы; 3-мелис денешігі; 4-сары уызы; 5-қынабы; 6-тұқым жолы; 7-тұқымы; 8-экскреторлы каналы

А

Б

Тениоз бен цистоцеркоз шошқа шаруашылығы бар жерлерде таралған

Жыныстық жетілгені лавроциста

ЖАС БУНАҚ

СКОЛЕКС

ЕРЕСЕК БУНАҚ

Тениаринхоз ірі-қара шаруашылығы бар жерлерде таралған

ПАРАЗИТ АДАМ ІШЕГІНДЕ ОРНАЛА-САДЫ

СКОЛЕКС

ЖАС БУНАҚ

Г

ALVEOCOCCUS
MULTILOCULARIS

ECHINOCOCCUS
GRANULOSUSS

1

2

3

а

б

в

а

б

в

1

2

Б

В

В- Эхинококк. 1-басы; 2-гермафродитті бунақ; 3-ересек бунақ; а-қармақшалары; б-ілмектері; в-лавроциста. Г-Альвеококк. 1-басы; 2- гермафродитті бунақ; 3- шар тәрізді ересек бунақ; а-қармақшалары; б-ілмектері; в-лавроциста. Д-Ергежейлі цепень; 1-жетілген бунақ; 2-бас бөлімі; 3-құрттың жалпы көрнісі

3

а

б

в

Д

1

2

3

1987ж.)
Ақырғы иесінің инвазиялық кезеңі
Бірінші аралық иесі
Екінші аралық иесі
Иелерін

ауыстырып Аралық иесінде Личинкалық Партеногенетикалық дамуы (моллюскада) дамуы көбеюі дамуы

Церкарийдің тері арқылы белсенді енуі

Цистаға айналуы

Аралық иеге метацеркаридің өтуі

Жыныстық жетілген дара (марита) – ақырғы иеде

Адолексарияның сумен немесе көкөнісіпен жұтылуы

жұмыртқа

мирацидий

спорациста

редия

Церкарий

Адолексарий
сыртқы ортада

Метацеркарий
2-ші аралық
иесінде

Сорғыштың
ақырғы иесі
адам

Взрослая особь

Larvae
Сканирующий электронный микроскоп
Trihuris trichiura - взрослые особи
Trihuris trichiura – отрезок

кишечника
* выражен отек, возможно кровотечение

Trihuris trichiura - яйцо

НЕМАТОДОЗ
Сканирующий электронный микроскоп
Яйцо - Ancylostoma duodenale

формалин, фекалии
Яйцо: Strongiloides Westeri

vermicularis: взрослая особь
Яйца Enterobius vermicularis

свиней
Trihinella spiralis в свином мясе

Ришта
НЕМАТОДОЗЫ
Dracunculus medinensis, Larvae
Путь передачи - вода
Клинические проявления дракункулёза

сканирующий
электронный микроскоп
Троглодит
Яйцо Taeniarhynchus saginatus
Proglottides: зрелые и незрелые

цепня – Taenia solium
Яйцо свиного цепня – Taenia solium

Гименолепидоз
Hymenolepis nana – карликовый цепень

Цестодоз

Длина взрослой особи 15-30 мм

Сколекс Hymenolepis nana -
сканирующий электронный микроскоп

Яйцо Hymenolepis nana

Яйцо Hymenolepis diminuta

кармином
Яйца Diphyllobotrium latum
Три смежных членика Diphyllobotrium latum
Окраска гематоксилином
Diphyllobotrium latum сколекс
Источник:

мясо рыбы

эхинококкоз печени
MRT – цисты в полости сердца
Рентгенография –
эхинококкоз легких

образование Ø 4 см

MRT – цисты в полости сердца

в мазке крови, Алматы, KZ
Окраска Giemsa, увеличение 1000 раз (масляная

иммерсия)

Wuchereria bancrofti, окраска по Giemsa

Hematoxylin
Микрофилярия Loa loai
Микрофилярия Brugia malayi

них – в Африке, где инфицировано 99% населения
Onchocerca volvulus -
живородящий

гельминт

Пути передачи –черная муха: simulium spp.

Larvae называется
микрофилярия

Симптомы: подкожный узел

Onchocerca volvulus – подкожные узлы

ол мыналарды қамтиды:
1) науқастарды анықтау және есепке алу;
2) мемлекеттік

санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау объектілерінде паразиттік аурулар қоздырғыштарына санитариялық-эпидемиологиялық мониторинг жүргізу;
3) Қазақстан Республикасының аумағына паразиттік аурулардың сырттан әкелінуінің алдын алу;
4) халықты гигиеналық оқыту.

медициналық көмекті үйде көрсету, байланыста болғандарды ошақта медициналық бақылау; үйлерді

(пәтерлерді) аралау жүргізу; профилактикалық жоспарлы, алдын ала, мерзімдік медициналық тексеру жүргізу; меншіктің кез келген нысанындағы клиникалық-диагностикалық зертханаларда тексеру кезінде жүзеге асырылады;

қызметкерлері жүргізеді;3) паразиттік аурулардың (тасымалдаушылық) әр жағдайы анықталған жері бойынша

ведомстволық тиесілілігіне және меншік нысанына қарамастан медициналық, білім беру, сауықтыру және басқа да ұйымдарда тіркелуге және есепке алуға жатады.

Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Міндетті медициналық тексеріп-қараулар жүргізу қағидаларына сәйкес

жүргізіледі.
10. Паразиттік ауруларға зерттеу үшін материал жинауды медицина қызметкерлері жүргізеді.
11. Декреттелген контингенттің ішінен анықталған паразиттік науқастарды жұмыстан шеттету емдеу кезеңінде, контагиозды гельминтоз, қышыма, дерматомикоздарда – емдеу кезеңінде және емдеуден кейін зертханалық тексерулер кезінде жүргізіледі немесе инвазияланған қызметкерлер эпидемиологиялық қауіп төндірмейтін жұмысқа ауыстырылады

санитариялық-эпидемиологиялық қызмет ұйымдары (бұдан әрі – санэпидқызмет ұйымдары) жүргізеді. 13.

Клиникалық диагностикалау ауру анамнезі, эпидемиологиялық анамнезі, шағым, белгілер, аурудың жойылған, қалыптан тыс нысандары ескеріліп тексеру деректері негізінде жүргізіледі.14. Эпидемиологиялық анамнез жинау кезінде науқаспен немесе тасымалдаушымен байланыстың болуы, қайнатылмаған суды, күдікті тамақ өнімдерін пайдалануы, ауру жануармен байланыста болуы немесе жануарлардан алынған шикізатты пайдалануы (орны және уақыты көрсетіле отырып) анықталады.

үшін медициналық ұйым зерттелетін материалды және зерттеу нәтижелерін аумақтық санэпидқызмет

ұйымына жібереді.16. Медициналық ұйымдар науқастарды және паразит тасымалдаушыларды анықтау нәтижелері бойынша мәліметтерді мемсанэпидқызмет органдарына жібереді.17. Паразиттік ауру ошағында инвазия көзін, факторларын және берілу жолдарын анықтау үшін зертханалық әдістерді қолдану арқылы эпидемиологиялық зерттеу жүргізіледі.18. Эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша (ошақтарда) халықты гельминтоздарға тексеруді санэпидқызмет ұйымдарының мамандары жүргізеді. 19. Ошақта жүргізілген эпидемиологиялық тексеруден кейін Паразиттік ауру ошағын эпидемиологиялық тексеру картасы толтырылады.
20. Барлық анықталған науқастар мен паразиттік ауру қоздырғыштарын тасымалдаушылар медициналық ұйымдарда емделуі және диспансерлік бақылаудан өтуі қажет.

беру ұйымдарына баратын балалар – қабылдау алдында және басқа топқа

ауысу кезінде, кейіннен жылына бір рет тексеріледі;
2) білім беру ұйымдарының персоналы;
3) білім беру ұйымдарының 1-4-сыныптарының оқушылары – жыл сайын жазғы демалыстардан кейін, сыныптардың құрылуы кезінде тексеріледі;
4) диспансерлеу және медициналық тексеру кезінде халықтың декреттелген топтары;
5) білім беру ұйымдарына, сәбилер үйлеріне, балалар үйлеріне, санаторий-курорттық емделуге, сауықтыру лагеріне бару алдында балалар және жасөспірімдер;

ересек адамдар емханаларындағы және ауруханалардағы амбулаториялық және стационарлық науқастар клиникалық

айғақтар болғанда;
стационарлық емделіп жатқан балаларға күтім жасайтын адамдар;
патогенді ішек қарапайымдыларына этиологиясы анықталмаған жіті ішек инфекцияларымен ауыратын науқастар;
науқаспен (паразит тасымалдаушымен) байланыста болған адамдар;
судағы спорт түрі бойынша спорттық топтарына баратын адамдар спорттық секцияларға баруы кезінде және одан әрі жылына бір рет.

жағдай гельминттердің қан капиллярларына еніп тарағанда, теріге енгенде, қан тамырлары

арқылы өкпеге енгенде іске асады;
Ди23. Амбулаториялық және стационарлық емделуге келіп түсетін пациенттерді жұқпалы-тері ауруларына тексеру нәтижелерін пациенттің амбулаториялық карталарында тіркейді. Ұзақ уақыт бойы стационарлық емделу жағдайында пациенттерді тексеруді медицина персоналы 10 күнде 1 реттен сиретпей жүргізеді.
24. Халықтың декреттелген тобынан паразиттік аурулармен ауыратын науқастар емдеуден өту кезеңінде және емделуден кейінгі қорытынды тексерудің нәтижелері теріс болғанда жұмыстан шеттетіледі немесе басқа жұмысқа ауыстырылады.
 сбактериоз;
Иммундық тапшылық тудыруы, сондықтан қосымша бактериялық, вирустық инфекциялардың болуы (шартты патогенді микроорганизмдердің белсенділігінің өсуі). Мұндай жағдай негізгі инфекцияның ауыр, созылмалы түрде өтуіне, немесе бактериятасымалдаушылыққа әкеліп соғады, емдеудің нәтижелігін төмендетеді;
Иммунитеттің өте әлсіз болуы, ол гельминттердің биологиялық қасиетіне, өсіп-өну стадиясымен, антигендік және иммуногендік қасиеттің әртүрлігімен сипатталады. Әртүрлі даму сатыларында гельминттің антигендік қасиеттеріде өзгеріп отырады, сондықтан олардың бәріне иммундық жауап толық жете алмайды.Сондықтан да спецификалық иммундық жауап (сақтандыру қабілеті) қажетті деңгейге дейін көтеріле алмайды. Сондықтан гельминтті жұқтырған адам қайталап тағы да жұқтыруы (ауруы) байқалады.Иммунитеттің клеткалық түрі де толық жетілмеген;