Слайд 1Nowotwory obszaru głowy i szyi- radioterapia
Ewa Sierko
KLinika Onkologii UMB
Zakłąd
Radioterapii BCO
Слайд 2NOWOTWORY GŁOWY I SZYI - REGION ANATOMICZNY
Слайд 3NOWOTWORY GŁOWY I SZYI - CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA (1)
Region anatomiczny:
podstawa czaszki - górny otwór klatki piersiowej (twarzoczaszka + szyja)
10-15%
wszystkich nowotworów (6. miejsce)
Zachorowalność M/K = 10-3:1
Chorują starsi ludzie > 40 r.ż.
Слайд 4Tytoń i alkohol są najważniejszymi czynnikami ryzyka (po 15-30 latach
ryzyko zachorowania ≈ dla niepalących)
Leukoplakia, erytroplakia i włóknienie podśluzówkowe są
stanami przedrakowymi (samoistnie występują rzadko)
Rozległe rakowacenie błony śluzowej (field cancerisation) towarzyszy rakowi gisz (częste)
Ryzyko powtórnego raka od 3% do 7% rocznie (ogółem ~20%/wyleczonego pacjenta)
Слайд 5NOWOTWORY GŁOWY I SZYI - CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA
Zasadnicze leczenie =
chirurgia (+) radioterapia
Znajomość anatomii regionu gisz nabiera szczególnego znaczenia
dla powodzenia leczenia oboma metodami:
Anatomia prawidłowa
Слайд 6Rak dna jamy ustnej
Rak bocznej części języka
Слайд 8NOWOTWORY GŁOWY I SZYI - ANATOMIA
Слайд 11NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
ANATOMIA RADIOLOGICZNA
Слайд 12symptomatologia
NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA
Слайд 13NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA
Symptomatologia-ból ucha
Слайд 14NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA
Doświadczenie kliniczne
Ca nasopharyngis
T4N3, WHO 3
Слайд 15Długotrwałość etapu miejscowego/regionalnego
Znana i przewidywalna historia naturalna raka gisz
(umiejscowienie
powierzchniowe i podśluzówkowe, szerzenie wzdłuż włókien mięśniowych, powięzi, okostnej, ochrzęstnej,
puste zębodoły, nerwów i naczyń)
Niskie ryzyko rozsiewu uogólnionego (M+)
od 3% (głośnia) do 30% (nosogardło),
od 2% (Io) do 20% (IVo),
od 5% (T1) do 17% (T4) i
od 5% (N0) do 27% (N3),
dla nawrotów raka gisz 2-krotny wzrost, ścisła zależność M+ od niewyleczonych ognisk raka w układzie chłonnym szyi !!!)
Слайд 16Promieniowyleczalność a promieniowrażliwość
Promieniowrażliwość – proporcjonalna do aktywności podziałowej komórek i
odwrotnie proporcjonalna do stopnia ich zróżnicowania
Promieniouleczalność
nie zawsze guz o
wysokiej promieniowrażliwości jest promieniouleczalny
Brak możliwości podania odpowiednio wysokiej dawki promieniowania (tolerancja narządów krytycznych)
Wielkość guza
Слайд 17NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
WSKAZANIA DO LECZENIA
Korzyści z leczenia
chirurgicznego w porównaniu do RT:
Uraz dotyczy mniejszego obszaru tkanek
Leczenie jest
krótsze
Brak odczynów popromiennych
Dostarcza materiał tkankowy do dalszych badań
Brak działania kancerogennego
Слайд 18NOWOTWORY GŁOWY I SZYI –
WSKAZANIA DO LECZENIA
Korzyści z radioterapii
w porównaniu do chirurgii:
Brak ryzyka zgonu śród- i pooperacyjnego
Brak defektu
związanego z ubytkiem masy tkankowej
Możliwość jednoczesnego leczenia dużego obszaru zagrożonego rakiem – napromienianie elektywne
Skuteczność chirurgicznego leczenia ratującego nawrotów jest większa niż RT nawrotów po chirurgii
Możliwość jednoczesnego leczenia wielu osobnych ognisk
Niższy koszt leczenia?
Слайд 19NIEZAAWANSOWANY RAK GŁOWY I SZYI = I-II
Standardem leczenia jest
chirurgia lub RT = wysoka skuteczność miejscowa (75-90% WM, długie
przeżycie)
Chirurgia = dojrzały SQCC, non-SQCC, n.nienabłonkowe, młody wiek
RT = SQCC G2-3 (lymphoepithelioma), lymphoma
Kiedy chirurgia jest konkurencyjna wobec RT?
Krtań: I-II stopień kliniczny
Skóra twarzy/szyi I-II(III?) stopień kliniczny
Warga I-II stopień kliniczny
Policzek I-II stopień kliniczny
Język I stopień kliniczny
Слайд 20ZAAWANSOWANY RAK GŁOWY I SZYI
Jeśli szansa wyleczenia < 70%
standardem jest
skojarzenie Chirurgii + RT = wysoka skuteczność za cenę okaleczenia
Tylko
leczenie oparte o RT daje szansę zaoszczędzenia narządu (RT-CT?, niekonwencjonalne fx?)
Najlepsze wyniki osiąga się przy współpracy zespołowej
RT przedoperacyjna vs RT pooperacyjna
Więcej powikłań pooperacyjnych, możliwość rezygnacji z chir.
Planowanie RT odbywa się bez wiedzy o szeregu negatywnych czynników prognostycznych (np. z pooper. badania hist-pat.)
Mniejsza objętość tkanek jest napromieniana, niższa Dcałk.
Odroczenie RT uzupełniającej zwiększa ryzyko nawrotu
Слайд 21ZAAWANSOWANY RAK GŁOWY I SZYI
Przesłanki dla RT pooperacyjnej:
Konieczność podania wysokiej
dawki promieniowania (>50Gy)
Sytuacje w których chirurgia będzie leczeniem jedno-zabiegowym i
RT rozpocznie się najpóźniej w 3 m-cu (do 6 tyg.) po operacji
Możliwość wykonania zabiegu radykalnego z jednoczesną rekonstrukcją
Jakość chirurgii określa skuteczność radioterapii pooperacyjnej
Слайд 25Rak języka T2N0 - schemat pól RT
Слайд 27Rak języka T2N0 – planowanie rozkładu dawki
Слайд 28Rak policzka, dziąsła - technika RT
Слайд 31Nowotwory gardła górnego - anatomia nosogardła
Слайд 32Nowotwory gardła górnego - tylna droga rozsiewu regionalnego
Węzły chłonne bocznej
ściany gardła
Слайд 33Nowotwory gardła górnego - schemat pól bocznych RT
Слайд 34Nowotwory gardła górnego - portal symulacyjny i weryfikacyjny RT dla
PTV1 (CTV T1-2)
I etap: 40-44Gy
Слайд 35Nowotwory gardła górnego - portal symulacyjny RT dla PTV2 (GTV
T1-2, N+)
II etap: 60- 68Gy, z uzupeł-nieniem PTV1 do 50-54Gy
Слайд 36Nowotwory gardła górnego - portal symulacyjny RT dla PTV3 (GTV)
III
etap: 66-79Gy, 18-22 MV
Слайд 37Nowotwory gardła górnego - pola „węzłowe” dla wiązek fotonowych (Co60,
4-6MV) na I-III etapie RT
Слайд 38Nowotwory gardła górnego - RT dostosowawcza (konformalna) tzn. MLC, IMRT,
stereotaksja
I etap: 50-60Gy
Слайд 39Nowotwory gardła górnego - RT dostosowawcza (konformalna) tzn. MLC, IMRT,
stereotaksja
II etap 60-70Gy
Слайд 4110x częśćiej u mężczyzn niż u kobiet
Najczęstszy nowotwór okolicy głowy
i szyi
5% wszystkich nowotworów u mężczyzn w Polsce
4 m.-ce
pod względem częstości występowania
Ok. 3 000 zachorowań rocznie
Ok.. 1 700 zgonów z powodu tego nowotworu rocznie
Слайд 42
Najczęściej (95%) - rak płaskonabłonkowy G1-G3
Слайд 43Rak ok. nadgłośniowej - ok. 50-60% wszystkich raków krtani
Rak głośni
– ok. 40%
Rak ok. podgłosniowej – poniżej 10 %
Слайд 44Rak ok. nadgłośniowej
Dynamiczny wzrost miejscowy
Wczesne występowanie przerzutów do węzłów chłonnych
szyi (górne i środkowe piętro szyi)
Dominujący objaw kliniczny – uczucie
ciała obcego w gardle i utrudnienie przełykania
Слайд 45Rak głośni
Wolny, wieloletni wzrost
Rzadko i późno daje przerzuty do węzłów
chłonnych
Podstawowy objaw kliniczny – chrypka
Duszność trudności w przełykaniu występują późno
i świadczą o znacznym zaawansowaniu miejscowym
Слайд 46Rak ok. podgłośniowej
Długo wzrost bezobjawowy
Duszność, kaszel, trudności w przełykaniu występują
późno
Często pierwszym objawem są przerzuty do węzłów chłonnych szyi
Слайд 47Drogi szerzenia się raka krtani
przerzuty do węzłów chłonnych - nadgłośnia
Ryzyko
N+ w momencie rozpoznania – ok 55%
T1 – 30%
T2 –
40%
T3 – 60%
T4 – 75%
Przy N+ po str. guza – ryzyko ok. 37% - N+ po str. przeciwnej
Слайд 48TAKTYKA LECZENIA RAKA KRTANI
Wzrost głównie miejscowo-regionalny
Względnie niski odsetek występowania przerzutów
odległych
Doszczętne leczenie chirurgiczne i radioterapia lub radiochemioterapia
Слайд 49Leczenie
okolica nadgłośniowa
T1-2 N0-2
RTH rad. lub RTH-CHT rad. (T, N+,
elektywnie ukł. chłonny szyi)
Gdy przetrwałe zmiany 2 m.-ce po leczeniu
– BAC – MRND
T3-4 N0-2
RTH – CTH rad. lub
Op. + uzup. RTH
T1-4 N3
Indywidualizacja leczenia
Op. +RTH
RTH paliatywna
Слайд 50Leczenie
okolica nadgłośniowa T3-4 N0-2
RTH –CHT rad. – za:
Niewielka objętość guza
Egzofityczny
wzrost nowotworu
Zawód chorego wymagajacy częstych kontaktów z ludżmi
Lokalizacja guza w
obrębie epilarynx
Слайд 51Leczenie
głośnia
T1-2 N0
RTH rad
T2 N1-3
Laryngektomia+MRND+RTH uzup.
RTH-CHT rad.
T3 N0
Indywidualnie
RTH –CHT rad.
Laryngektomia
+/- RTH uzup.
T3 N1-3
Laryngektomia+MRND+RTH uzup.
T4 N0-3
Indywidualnie
Laryngektomia+MRND+RTH uzup.
RTH paliatywna
Слайд 52Leczenie
głośnia
Wyniki leczenia RTH:
T1 – DFS - ponad 80% pacjentów
T2 –
DFS - 70% pacjentów
Tylko u 10-20% z guzem T1
i u 25-30% z guzem T2 występuje wznowa miejscowa wymagająca ratującego leczenia chirurgicznego
T3N0 zależy od doświadczeń ośrodka – DFS – 40-50%
Слайд 53Leczenie
okolica podgłośniowa
Laryngektomia +wycięcia układu chłonnego szyi przy N+ ,+/- RTH
uzup.
RTH-CHT rad.
Слайд 54Wskazania do RTH uzupełniajacej
Duże miejscowe zaawansowanie guza (T3), lub guz
przechodzi poza obręb krtani (T4)
Nieradykalnośc zabiegu operacyjnego
Wysoka złośliwość H-P. (G3)
Szerzenie
się guza w kierunku podgłośni i tchawicy
Wykonanie tracheostomii przedoperacyjnej
Liczne przerzuty w N (N3!!)
Przechodzenie raka poza torebkę węzła
Слайд 65Powikłania popromienne
Powikłania wczesne (ostry odczyn popromienny)
występują w czasie radioterapii, lub
bezpośrednio po jej zakończeniu
mają charakter nieswoistego odczynu zapalnego
Powikłania późne (późny
odczyn popromienny)
występują po ok. 6 m-cach po zakończeniu radioterapii, mogą ujawnić się w różnym czasie
Слайд 66Ostry odczyn popromienny
Skóra:
Intensywność rumienia
Złuszczanie suche (% napromienianego pola)
Złuszczanie wilgotne (%)
Слайд 67Ostry odczyn popromienny
Błona śluzowa:
Intensywność zapalenia błony śluzowej
Brak
Naloty włóknika poniżej 50%
pow.
Naloty włóknika powyżej 50% pow.
Слайд 68Ostry odczyn popromienny
Objawy zależne od OOP:
Ból gardła
Ból przy połykaniu (+konieczność
zmiany diety)
Wymagane stosowanie analgetyków
Слайд 74 Późny odczyn popromienny
Skóra i tkanka podskórna:
Telaangiektazje
Obrzęk tkanki
podskórnej
Zwłóknienie tkanki podskórnej
Слайд 75WŁÓKNIENIE TKANEK PODNABŁONKOWYCH
Слайд 79Późny odczyn popromienny
Odczyn błony śluzowej
Zcieńczenie błony śluzowej
Zmleczenie błony śluzowej
Teleangiektazje
Owrzodzenie błony
śluzowej
Głęboka martwica
Слайд 80Późny odczyn popromienny
Inne uszkodzenia:
Dysfagia
Obrzęk krtani
Zapalenie chrząstek
Martwica chrząstek
Popromienna martwica kości
Suchość w
jamie ustnej
Szczękościsk
Слайд 81Planowane zastosowanie uzupełniajacej
radioterapiai nie może być
usprawiedliwieniem dla nieradykalnego
zabiegu