Алматы облысы, Кербұлақ ауданы, Қарашоқы ауылында өсірілетін арпаның гельминтоспориоз және ринхоспориоз ауруларымен күресу шаралары

және ринхоспориоз ауруларынан сақтану шаралары

мектебінің

10 а сынып оқушылары Ысқақов Мағжан «Алматы облысы, Кербұлақ ауданы, Қарашоқы ауылында өсірілетін арпаның гельминтоспориоз және ринхоспориоз ауруларымен күресу шаралары»
тақырыбына жасаған ғылыми жұмысына
РЕЦЕНЗИЯ

...Қазақстан 2050... бағдарламасының басымдық бағыштырының
бірі әлеуметтік мәселелерге арналған. Жұмыс барысында оқушы ауылдық жердегі арпаның гельминтоспориоз және ринхоспориоз ауруларымен күресу шараларын зерттеп, нәтижесін нақты мәліметтермен дәлелдеп берді. Сонымен қатар осы жұмыс қорытындысы ретінде әдістемелік нұсқаулық дайындап, оны ЖШҚ мен ауыл тұрғындарына ұсынып отыр.
Осы жұмыспен айналысу барысында оқушылар биология, химия, географиядан алған білімдерін агрохимиямен ұштастырып, болашақта өзіне мамандық таңдау үшін де маңызы бар мәселелерге көңіл бөлген.

үшін арпа аса бағалы дақыл. Дәнді дақылдардың ішінде түсімділігі жөнінен

бидайдан кейін ол екінші орын алады, бүкіл әлем бойынша төртінші орынға ие.
Республика жағдайында арпаның қара күйе және тамыр шірігі аурулары бойынша терең және жан-жақты зерттеу жұмыстары жүргізілген. Арпа дақылының гельминтоспориоз (торлы, жолақты, қара-қоңыр дақтар) ауруларына келсек, өкінішке орай олар жайлы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары өте аз.
Республиканың солтүстік аймағында олардың таралуы мен зияндылығын, ауру қоздырғыштарының биологиялық ерекшеліктерін, дамуын тежеуде агротехникалық және химиялық шаралардың тиімділігін анықтау бағытында зерттеу жүргізген.
ТМД-нің көптеген елдерінде арпаның гельминтоспориоз және ринхоспориоз ауруларының кең таралып, айтарлықтай зиян келтіретінін ескере отырып, Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарында олардың терең зерттелмеуі, осы бағытта арнайы жұмыстар жүргізуге себепші болды.

Негізгі бөлім

ЗЕРТТЕУДІҢ БАҒДАРЛАМАСЫ, ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІ

Зерттеу жұмыстары 2013-2015 жылдар Алматы облысының Кербұлақ ауданы Қарашоқы ауылында орналасқан табиғи аймақтарда жүргізілді.
Арпа дақылында кездесетін аурулардың таралу ерекшеліктері мен динамикасын, олардың қоздырғыштарының түр құрамын анықтау үшін биология мен фитопатология салалары бойынша ұсынылған әдістемелер қолданылды.
Аурулардың даму динамикасы 2-3 тұрақты нүктелерде арпаның: түптену (25), масақтану (51-59) және сүттеніп-балауызданып пісуде кезеңдерінде анықталды. Зертхана жағдайында өсімдіктер мұқият тексеріліп, аурудың таралуы мен даму қарқыны анықталды.

2014

2015

Кербұлақ сорт-сынау учаскесінің арпа егістерінде қара-қоңыр дақтың таралуы мен даму дәрежесі ( 2013-2015 жж.)

Гельминтоспориоз ауруларының таралу ерекшеліктері мен даму динамикасы
Аурулардың таралу ерекшеліктері

бүрку
Арпаның ауа толқындары арқылы таралатын ауруларына қарсы фунгицидтердің биологиялық

тиімділігі (2013-2015 жж.)

ауруларына қара-қоңыр дақ және тамыр шірігі (қоздырғышы: Bipolaris sorokiniana Sacc.,

Sorok.), жолақты (Drechslera graminea Rab.), торлы (Drechslera teres Sacc.) және жиектелген дақ (Rhynchosporium secalis Heins) аурулары жатады.
Қара-қоңыр дақ жыл сайын 25-50%-дан 75-100% дәрежеге дейін, ал жолақты дақ – төмен дәрежеден (5-10%) орташаға (25-30%) дейін таралады. Жиектелген дақ ауруы арпа сорттарының биологиялық ерекшеліктеріне байланысты 10,0%-дан 64,0% дейін дамиды.
Жолақты дақ ауруына арпа қатты шалдыққанда оның түсімділігі 28,6%, ал орташа залалданғандарда – 14,3% төмендейді.

инфекциясы тұқым арқылы таралатын аурулардан (қаракүйе түрлері, жолақты және қара-қоңыр

дақтардан) айықтыру үшін:
- тұқымды провакс (1,3 л/т), премис 200 (0,150-0,2 л/т) және раксил (0,4 л/т) препараттарының бірімен себер алдында немесе алдынала дәрілеу ұсынылады.
- арпаның ауа толқындары мен тамшы-ылғал арқылы таралатын жапырақтың гельминтоспориозды дақтары, сары тат, ақ ұнтақ ауруларының дамуын тежеп, зияндылығын төмендету мақсатында өсімдіктің масақтану кезеңінде егістерді фоликур (0,7 л/га), рекс С (0,5-0,75 л/га) және менара (0,5 л/га) фунгицидтерінің бірін қолдану.
- арпаның жаңа сорттарының гельминтоспориоз ауруларына беркітігін анықтау үшін тұқымды қолдан залалдап танапқа егу, немесе зертханада бензимидазол әдісін қолданып сынау.

// Жаршы. - Алматы. - Бастау. - 2002. - №1.

- 15-16 б.
2 Әлмұратов Н.Н.Арпаның қара күйе аурулары.- Алматы: Қайнар, 1975.
3 Киреев А.Қ., Тыныбаев Н.Қ., Жүсіпбеков Е.Қ. Қазақстанның оңтүстік-шығыс тәлімі жерінде топыраққа тікелей себу әдісінің тиімділігін анықтайтын факторлар // Жаршы. – Алматы: Бастау, 2007. - №6. – 15-16 б.
4 Жүсіпбеков Е:Қ., Киреев А.Қ. Жартылай қуаң тәлімі жердегі арпа егістігінің арамшөппен ластануына сүдігерді өңдеу тәсілдерінің әсері // Өсімдік қорғау және карантиннің өзекті мәселелері I Халықаралық жас ғалымдар мен аспиранттардың ғылыми конференциясы. – Алматы, 2006. – 74 б.
5 Жиенбаев Д. Дәнді дақылдардың аурулары. – Алматы: Қайнар,1974.
6 Қойшыбаев М. Дәнді дақылдардың аурулары және олармен күресу шаралары. Егіншілікте өнім сапасын арттыру. – Алматы: Қайнар, 1980. Б. 75-85.
7 Қожабаев Ж.І. Ауыспалы егістегі тәлімі арпаның фитосанитарлық ахуалы.// Жаршы.-Алматы: Бастау, 2003.-№7.- 17-20 б.
8 Сагитов А.О., Джаймурзина А.А., Туленгутова К.Н., Карбозова Р.Д. – Ауыл шаруашылық фитопатологиясы. - Алматы, 2000. - 215 б.
9 Қойшыбаев М. Микроорганизм және егін өнімі. - Алматы. - Қайнар.- 1984.
10 Шварцман С.Р. Флора споровых растений Казахстана. Головневые грибы. Алма-Ата, 1960.-Т. II7- 359 c.
11 Котова В.В. Методические указания по изучению вредоносности корневой гнили яровой пшеницы и ячменя и методы расчета потерь от болезни. // Л.: ВИЗР, 1979. – 20 с.