Микроэволюция. Элементарлы эволюциялы? факторлар.

университеті
Биология- география факультеті

жүретін әрі сол популяциялардың гендік қорының өзгеруіне және жаңа түрлердің пайда болуына

алып келетін эволюциялық процестердің жиынтығы. 
Микроэволюция- түрдің ішінде жүретін және гендік қорын өзгертуге әкелетін эволюциялық процестің ең бастапқы сатысы.

Микроэволюция.

Жылқының эволюциясы

асады. 
Н.В. Тимофеев-Ресовский

Микроэволюция тұтастай алғандағы биологиялық түрдің бүкіл гендік қорының өзгеруіне немесе кейбір популяцияның оқшаулануы кезінде ата-аналарынан өзгеше

жаңа бір түрдің пайда болуына алып келеді. Микроэволюциялық зерттеулер С. С. Четвериков, Дж. Холдейн, Р. Фишер, С. Райт, Н. В. Тимофева-Ресовский, Е. Форда, Ф. Г. Добжанского, Э. Майр, Д. Г Симпсон, И. И. Шмальгаузен микроэволюция дамуына еңбек сіңірген ғалымдар.

С. С. Четвериков

Дж. Холдейн

Рональд Фишер

Сьюалл Райт

бөлігінде  тіршілік етіп, өз алдына дербес генетикалық жүйе құра алатын,

еркін шағылысып, өсімтал ұрпақ беретін бір  түр дараларының шағын тобы.

Популяция ішінде жүретін эволюциялық процесс –  микроэволюция деп аталады. Популяция ішінде жүретін табиғи сұрыпталу нәтижесінде ең алдымен түршелер –  одан ары қарай белгілердің ажырауы кезінде жаңа туған  түрлер дамуы мүмкін.

Әрбір популяция белгілі бір  жағдайда тіршілік етеді. Кез келген популяция табиғи сұрыпталудың  нәтижесінде  өзі  тіршілік еткен ортаға бейімделетін болады.

Популяцияның экологиялық сипаттамалары:
Популяция өлшемі;
Популяцияның жастық және жыныстық құрылымы;
Популяция динамикасы;

даралардың жас ерекшеліктері (жаңа туғандарынан бастап ересектеріне дейін) әр түрлі.

Популяцияның ең негізгі ерекшеліктері- ондағы даралардың генотиптерінің ұқсастығы. Түрлердің барлық қасиеттері мен белгілері өте ұқсас, сондықтан популяцияның ішінде еркін шағылысу жиі және жеңіл болады. Түр түзілу- түр тармағы арқылы жүзеге асатынын кезінде Ч.Дарвин анықтап берді.

4. Таралу аймағының ішіндегі бастапқы түрден түр түзіледі.

Түр түзілу

С. С. Четвериков 1905 жылы тіршілік толқындары деп

атауды ұсынған. Популяциялық толқындар- эволюциялық процестің қарапайым факторы.

С. С. Четвериков

генотип пен фенотиптің таралу жиілігін анықтайтын формула ұсынды. Ол кейіннен

Харди—Вайнберг заңы деп аталды. Бұл формула бойынша гетерозиготалы организмдегі доминантты А аллелінің мөлшері Р деп, ал рецессивті а-ның мөлшері q деп белгіленеді. Осыдан келіп олардың ұрпақтарындағы ара қатынас мынандай болады:
Бұл алынғандарды жинақтағанда Харди—Вайнберг формуласы шығады: Р2АА + 2РqАа + q2аа.

Харди- Вайнберг
заңы.

баланың 210-ында рецессивті белгі ауру бар делік.Оның генетипі аа болады.

Харди-Вайнберг заңы осы мәліметтерді пайдаланып,қалада тұратын адамдар популяция генетикалық талдау жасауға көмектеседі. Популяцияда генотипі аа ауру  баланың саны 210. Ол q2- қа тең.  q =210:84 000=0,0025  q= q 2= 0.0025=0,05  РА+ qа=1 РА=1- qа. РА=1-0,05=0.95  АА= Р2 =0.952 =0,9025; Аа=2рq=2 0,95 0,05 =0,095  аа=2q2=0,0025 

Харди- Вайнберг
заңы.

өзгеруіне байланысты кездейсоқ пайда болатын, тұқым қуалайтын өзгергіштік. Бұл ұғымды ең

алғаш голландиялық ботаник Х. Де Фриз қалыптастырды. Ол есекшөп (энотера) өсімдігінің кейбір белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитынын және олардың тұқым қуалайтындығын байқады. Осы зерттеулерінің негізінде 1901 жылы өзінің "Мутациялық теория” деп аталатын еңбегін жариялады.

Н.Л.Тимофеев-Ресовскийдiң тәжiрибелерi көрсеткендей, бiр мутацияның тiршiлiкке қабiлеттiлiгi басқа гендердiң қандай аллелдерiмен комбинацияға түсетiнiне тәуелдi. Гендiк ортаға тәуелдi («генотиптiк орта») бiр мутацияның тiршiлiкке қабiлеттiлiгi өзгеруi мүмкiн.

Сонымен, мутациялық процесс жаңа эволюциялық өзгерiстер үшiн материал дайындайды, яғни қарапайым эволюциялық материалды жасауда негiзгi рөл атқарады. Өздiгiнен, эволюцияның басқа факторлары, ең алдымен табиғи сұрыптауының қатысуынсыз мутациялық процесс популяция генофондысының бағытты өзгеруiне әкеп соқтырмайды.

болады. Айталық, бір қолайлы жағдайда пайда болған тұқым қуалайтын өзгеріс

тиімді болса, онда сұрыптау белгілі бір бағытта жүреді. Бұл фенотиптің бірте-бірте өзгеруіне және өзгергіштіктің реакция нормасының бір бағытқа қарай ауысуына апарып соғады. Сұрыптаудың мұндай түрін қозғаушы сұрыптау дейді. Мысалы, ірі өндіріс орталықтарында түтін мен ыс көп болғандықтан, сол маңда өсетін ақ қайыңның діңгегі қоңырқай-күңгірт болып өзгереді. Соған байланысты қайыңда тіршілік ететін ақшыл көбелектердің арасында кейде күңгірт  түсті мутанттар пайда болады.

популяциялар көлемінің азырақтау болуынан популяциядағы гендер немесе аллельдер жиілігінің өзгеруі.
Гендер

дрейфі немесе генетикалық автоматты процестер де популяциядағы аллельдер жиілігіне әсер етеді. Бұл қыбылысты 1931 жылы бір- біріне байланыссыз түрде Н.П.Дубинин мен Д.Д.Ромашов және Англияда С.Райт анықтады. Гендердің дрейфі дегеніміз- кездейсоқ себептерден, мысалы популяция санының азаюына байланысты болатын келесі ұрпақтарда қайталанып отыратын аллельдер жиілігінің өзгерісін айтамыз.

Оның мәні популяция мөлшерінің генотиптік құрылымына әсер ете алатындығында, популяцияның саны күрт өзгерген жағдайында. Бұл процеске математикалық талдау жүргізі нәтижесінде гендер дрейфінің салдарынан популяциядағы гетерезиготалылардың жиілігі бір буынның өзінде- ақ бір мөлшерге кемитіндігін көрсетті.