Электрические ток в газах

va mustaqil razryad.
2.Mustaqil razryad turlari: miltillama, yoy, uchqun, toj

razryadlari.
3. Yashin. Plazma haqida tushuncha.
4.Vakuumda elektr toki. Elektron emissiya va uning turlari.
5.Vakuumda elektr tokini hosil qilish.

sababi ularda erkin harakatlanuvchi elelktronning yo’qligidir. Gaz orqali elektr toki

o’tish hodisasi gaz razradi deyiladi.

Gazlardan tok o’tishi uchun gaz atomlari ionlashish – isitish yoki nurlanish tasiri natijasida neytral atomlarning musbat ion va elektronga ajralishi lozim.

Ionizatsiya hosil qilishi mumkin :
kuchli isistish
tashqi nurlanish
(rentgen nuri, radioaktiv nurlar)
kuchli elektr maydon

Nurlantirish orqali ionlashish

musbat ion

erkin elektron

+

-

Е

Gazlardagi elektr toki erkin elektronlar hamda musbat ionlarning tartibli harakatidan iborat.

), unda teskari jarayon bo’ladi, ya’ni elektron va ion qayta

birlashib neytral atomni hosil qiladi.
Bu jarayonga rekombinatsiya deyiladi.

Rekombinatsiya jarayonida gaz yana dielektrik xususiyatini namoyon qiladi.

Shunday qilib gazlardagi elektr toki tasiri tashqi tasirlar natijasida ionlashtiruvchi omillarning tasiriga bog’liq ekan.

razryad deyiladi ( tashqi tasir to’xtashi bilan tok ham to’xtaydi).
Gaz

bilan to’ldiriligan, elektrod trubkalari orasidagi kuchlanish ortishi davomida, harakatlanayotgan elektron va ionlarning energiyasi ortadi va o’z yo’lida uchragan atomlarni ionlashtiradi. Natijada gazning butun hajmi bo’ylab elektronlar va ionlar soni keskin ortib ionlar va elektronlar “ko’chkisi” (“quyuni”) hosil bo’ladi, bu o’z navbatida tokning keskin oshib ketishiga olib keladi.

I

U

Bunday razryad ionizator tasiriga muhtoj bo’lmaydi, kuchli elektr maydonda gazda zarb bilan ionlashish hisobiga o’zidan o’zi ionlashish boshlanadi va bunga mustaqil razryad deyiladi.

Bu turdagi razryadda tokni cheklash lozim. Buning uchun zanjirdagi o’zgaruvchan tok uchun drossel (induktiv qarshilik) ishlatiladi

mustaqil razryadda nurlanish hosil bo’ladi. musbat ion katod sirtiga urilib,

ikkilamchi elektron emissiyani hosil qiladi. Musbat ustun bir xil miqdordagi musbat va manfiy zaryad tashuvchilardan iborat va kvazineytraldir (plazma). Rekombinatsiya natijasida yorug’lik nurlanishi kuzatiladi.

Hozirgi vaqtda miltillama razryad turli gaz – yorug’lik naylarida yorug;lik manbayi sifatida keng qo’llaniladi. Kunduzgi yorug’lik lampalarida razryad simob bug’larida bo’ladi. Gaz – yorug’lik naylaridan, shuningdek , reklama va dekoratsiya maqsadlarida ham foydalaniladi.

qatlami tomonidan yutiladi . Yutilgan yorug’lik tasirida lyuminoforlar yorug’lik socha

boshlaydi va moddani tanlash yo’li nurlanayotgan yorug’lik tarkibini kunduzgi yorug’lik tarkibiga yaqin keltirish mumkin.

Др

razryadni tabiatda kuzatishimiz mumkin. Uchqun razryaddan qattiq qotishmalarga ishlov berishda

foydalaniladi. Metallarda ishlov berishga uchqundan kesgich va parma sifatida foydalaniladi.

Uchqun razryad hosil bo’lishida gazning elektron zarbidan ionlashishi bilan bir qatorda, gazning uchqun nuri tasiridan ionlashishi ham muhim rol o’ynaydi.

jihatdan juda muhim bo’lgani elektr yoyidir. Elektr yoyini hosil qilish

uchun ikkita ko’mir sterjen olib, ularning uchlari bir biriga yaqin joylashtiriladi. Elektrodlarga 40 – 50 Vkuchlanish berib avval ularning uchlari bir biriga tekkiziladi, bundaa ularning orasiga birdaniga ko’zni qamashtiruvchi darajada ravshan yarqirash ro’y beradi. Elektrodlarni bir biridan sal uzoqlashtirib, tokning elektrodlar uchlari orasida issiqlikning, yorug’likning, ultrabinafsha nurlanishning manbaii bo’lgan - yoy razryadni ko’rish mumkin.

- Ajralib chiqqan issiqlik miqdori detallarni qayta ishlashda, payvandlashda va eritishda ishlatladi
- Ajralib chiqqan yorug’lik, projektorlarda, kinoproyeksion apparatlarda , mayoqlarda qo’llaniladi.

prinsipini tushuntiring!

bo’lmagan elektr maydonida bo’lgan gazda elektrodlar o’tkir qismining yaqinida och

binafsha rangda nurlanish bo’lib, zaif shipillash bilan boradi. Agar kuchlanish ortib borsa bu razryad uchqun yoki yoy razryadga o’tadi.

Yuqori kuchlanish simlari yaqinida, machtalarning daraxtlarning o’tkir uchlarida va boshqa o’tkir uchli predmetlar yaqinida hosil bo’ladi.

Yuqori kuchlanishli qurilmlmalarda, asosanyuqori kuchlanishlili uzatish liniyalarida hosil bo’ladi (100 кV dan yuqori ).

Qanday qilib toj razryadi sababli tokning isrof bo’lishini oldini olsa bo’ladi ?

hosil bo’lsa va ikkita parallel yassi elektrodlarning har birining yuzi

100 sm2 dan, hamda ular orasidagi masofa 5 sm bo’lsa mustaqil gaz razryadida to’yinish tokining kuchi qanday bo’ladi?

qanday bo’ladi?
2.

uzunligi 5 mkm bo’lganda maydon kuchlanganligi havoda mustaqil razryad boshlanadi?

Molekulaning to’qnashish paytidagi tezligi qancha?

3.

Agar mustaqil razryad 600 V kuchlanish bo’lsa, elektronlarning erkin yugurish

yo’li uzunligi qancha bo’ladi?