Физика білгірлері сыныптан тыс іс-шара

2.Дамытушылық: Логикалық ойлау қабілетін дамыту.Тез шешім қабылдауға, тапқырлыққа баулу

3.Тәрбиелік: Ұйымшылдыққа тәрбиелеу
Түрі: Интеллектуалдық шоу
Көрнекілігі: слайдтар, әріптер, сөздер жазылған үлестірмелер

жүйесінің 1-ші ең кіші ғаламшары. Күнді 88 тәулік ішінде айналып

шығады. Болпанның бір тәулігі Жердің 176 тәулігіне сәйкес. Болпанды бақылау өте қиын. Бетіндегі температура күндіз +300 дәреже болса, түнде -200 дәрежеге төмендейді. Болпанның үстінде бұлттар жоқ, соңдықтан ғаламшарда жуан атмосфера жоқ. Аспаны қараңғы, жұлдыздар Болпаннан жарық көрінеді, Болпанды әлемде "Меркурий" деп атайды, бұл атау көне юнанның Гермес құдайының мадағына берілген. Күннен орташа қашықты 58 млн. км, орташа диам. 4878 км, массасы 3,3*1023 кг.

Меркурий

сұйық және қатты заттарда)
2. Көктайғақта жолға неге құм себеді? (Үйкеліс

күшін арттыру үшін)
3. Жылу берілуі кезінде дененің алған немесе жоғалтқан энергиясы (жылу мөлшері)
4. Жерді қоршап тұрған ауа қабаты? (атмосфера)
5. Массасы 10 кг дененің салмағы қанша Н тең? (98Н)
6. Қай физикалық шама массаның көлемге қатынасына тең? (тығыздық)
7. Қандай екі физикалық шаманың өлшем бірліктері бірдей? (Жұмыс және энергия)
8. Х. Ж қатаңдықтың өлшем бірлігі? (Н/м)
9. Динамометр нені өлшейтін құрал? (күшті)
10. Заттың қатты күйден сұйыққа өтуі. (балқу)
11. Атмосфералық қысымды анықтаған ғалым. (Торричелли)
12. Бір температурада қайнаған су мен шикі судың қайсысы тез қайнайды? (шикі су)
13. Рычаг ережесін тағайындаған кім? (Архимед)
14. Желсіз ауада гүлдер мен шөптердің хош иісінің таралуы қандай физикалық құбылыспен түсіндіріледі. (Диффузия)
15. Су мен күнбағыс майы неге араласпайды? (тығыздықтары әртүрлі)

бірдей күш түсіре отырып ұштасақ екеуіне бірдей қысым түсірдік деп

айта аламыз ба?
(Өтпейтін пышақпен көбірек)
2. Материяның ажырамас қасиеті – (қозғалыс)
3 Денеге басқа денелер әсер етпеген кезде жылдамдығын сақтау құбылысы. (инерция)
4. Зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы (ток)
5. Бір дененің екінші дене молекулаларымен өздігінен араласу құбылысы қалай деп аталады. (диффузия)
6. Сұйықтың буға айналу құбылысы. (кебу)
7. Бірлік ауданға түсірілетін күш. (қысым)
8. Электр заряды жоқ бөлшек. (нейтрон)
9. Қозғалыстың шапшаңдығын және бағытын сипаттайтын физикалық шама. (жылдамдық)
10. Уақыт өтуіне қарай дененің басқа денелерге қатысты кеңістікте орын өзгертуі. (механикалық қозғалыс)
11. Ньютонның 1867 ж. бүкіләлемдік тартылыс заңын ашуына себеп болған не? (Алма)
12. Тұзды суда жұмыртқа бата ма? (жоқ)
13. Дененің инерттілігін сипаттайтын физикалық шама. (масса)
14. «Инерция»-ның қазақша баламасы не? (әрекетсіздік)
15. Жерді айнала қозғалған жасанды серіктерге жердің тартылу күші әсер ете ме? (иә)

берілудің қатты заттардағы түрі (жылу өткізгіштік)
3. Балқу кезінде ішкі энергия

қалай өзгереді. (артады)
4. Денеге әсер етуші күш дене массасы мен үдеуінің көбейтіндісіне тең кімнің заңы? – (Ньютонның II заңы)
5. Дене пішінінің, V көлемінің өзгеруі. (деформация)
6. Жылудың ауа және сұйық ағыны арқылы берілуі. (конвекция)
7. Дененің өзі алатын үдеуіне ықпал ететін қасиеті. (инерттілік)
8. Денені құрайтын бөлшектердің қозғалыс энергиясы мен олардың өзара әсерлесу энергиясы (ішкі энергия)
9. Молекулалар арасындағы өзара әсерлесу, елеусіз аз болатын газ. (идеал газ)
10. Өткізгіштерді тізбектей қосқанда барлық өткізгіштерге қандай шама бірдей болады? (Тоқ күші I)
11.Тоқ күші кернеуге тура пропорционал, кедергіге кері пропорционал кімнің заңы – (Ом заңы)
12.Идеал газ күйінің теңдеуін ашқан ғалым кім? ( Менделeeв)
13. Ауаның ылғалдығын өлшейтін құрал (психрометр)
14. Электр шамының сымы неден жасалған (вольфрам)
15. Алғаш Нобель сыйлығын алған физик ғалым. (Рентген)

жуық болғандықтан, ерте кезден-ақ ғалымдардың назарын өзіне аударған. Алайда, оны

тұтасқан ақ бұлт қабаты қоршап жатқандықтан, бұл ғаламшардың табиғаты мен қозғалысын оптикалық бақылаулар арқылы анықтау қиындық келтіруде. Дегенмен, радиобақылаулар нәтижесі күтпеген мәліметке қол жеткізді. Шолпан (Уранды есептемегенде) барлық ғаламшарлар айналатын жаққа кері бағытта, яғни өзінің Күнді айнала қозғалатын бағытына өз осі төңірегіндегі қарсы айналатын болып шықты. Ондағы күндік тәулік шамамен Жердегі 118 тәулікке тең. Оның Күннен орташа арақашықтығы 108 млн. км. Шолпан планетасы атмосферасының құрамы 97,3% көмір қышқыл газынан, 2%-дан кем азоттан, 0,1%-дан кем оттектен және 1%-дан кем су буынан тұратындығы анықталды

Шолпан

ететін бесігі. Жер эллипстік (дөңгелекке жуық) орбита бойымен 29,765 км/с

жылдамдықпен 149,6 млн. км орташа қашықтықта 365,24 орташа күн тәулігі ішінде Күнді бір рет айналып шығады. Оның табиғи серігі – Ай. Ай Жерді 384000 км орташа қашықтықта айналады. Жердің өз осінен айналуы себебінен Жерде күн мен түн ауысса, ал оның осінің орбита жазықтығына көлбеулігі мен Күнді айналуы салдарынан Жерде жыл мезгілдері өзгеріп отырады. Жердің жасы шамамен 4,5 млрд. жыл деп есептеледі. Жер Күнді айналып жүрген 9 планетаның ішінде мөлшері мен массасы бойынша 5 орында. Жер туралы қысқаша мәліметтер
Күннен қашықтығы — 150 млн км.
Орбитадағы айналу жылдамдығы — 29,8 км/с.
Орташа тығыздығы — 5,5 • 103 кг/м3.
Күнді айналу ұзақтығы — 365 тәул. 6 caғ.
Табиғи серігі — Ай.
Массасы — 6 • 1024 т.
Радиусының орташа ұзындығы — 6371 км.
Экваторының ұзындығы — 40075,7 км.
Меридианының ұзындығы — 40008,5 км.
Жер бетінің жалпы ауданы — 510 млн км2.

Жер

4-ғаламшары; Жер тобындағы планеталар қатарына жатады. Орташа диаметрі 6800 км.

Марс Күнді эллипстік орбита бойымен 24,2 км/с жылдамдықпен айналады, Күннен орташа қашықтығы 228 млн км. Марс бетінде шартты түрде құрлық деп аталатын қызыл сары түсті дақтар көрінеді. Құрлыққа қарағанда теңіздер жарықты аз шағылыстырады, сондықтан ол қоңырлау болып көрінеді. Марстың Фобос және Деймос деген екі серігі бар. Марстағы жыл мезгілдерінің ауысуы және климаттық белдеуге (полюстік, қоңыржай, тропиктік) бөлінуі Жерге ұқсас. Бірақ Марстағы әрбір жыл мезгілі Жердегіден гөрі 1,9 есе ұзақ болады

Марс

Есекқырған Күннен 773 млн. шақырым қашықтығында орналасқан. Есекқырған Күн жүйесінің

ең үлкен ғаламшары. Диаметр бойынша ол 11 есе Жерден үлкен, салмағы бойынша ше 300 есе үлкен.
Есеккқырғанның бір жылы Жердегі 11 жылына сәйкес, яки Есекқырған Күнді 11 жылда бір айналады. Бірақ Есенқырғанда Жердегідей жыл мезгілдері жоқ, өйткені ғаламшардың белі оның орбитасының жазықтығына перпендикуляр болып тұр. Есекқырғанның, Жермен сәйкестегенде, жылы ұзақ болса, тәулігі өте қысқа.Есекқырғанның бір тәулігі 9 сағат 50 минутқа сәйкес. Ол бар үлкен ғаламшарлар секілді өте жылдам өз белін айналады.Ғаламшар бетіндегі орта шама температурасы −138 °C. Есекқырғанның табиғи серіктері — Еуропа(серік), Каллипсо, Ио, Ганимед.

Юпитер

Күн жүйесіндегі екінші ғаламшар.Қоңырқай Күннен 1429 млн км (9,58 а.б.)

қашықтықта орналасқан. Күннен айналу уақыты - 29,46 жыл.Қоңырқайдың шамамен 60 серігі бар және ең күрделі сақиналар құрылысы бар ғаламшар. Қоңырқай газды ғаламшарлардың қатарына жатады: ол газдардан тұрғандықтан қатты беті жоқ. Өз осінен Сатурн 10 сағат 39 минутта айналып өтеді. Сатурн - Күн жүйесіндегі көзге Жерден көрінетін бес ғаламшарлардың бірі. Шарықтау шегінде Сатурнның жарығы бірінші жұлдыздық шама асады.

Сатурн

ашқан. Грек (юнан) уақыттың құдайы Кроностың мадағына аталған. Уран -

бұл Кроностың латын атауы. Уранның өз осінен айналу бағыты өзге планеталардың айналу бағытына қарама-қарсы . Күнді 84 жылында бір рет айналады. Уран - күннен алыс жатқан планета. Ол газдан және қатты ядродан тұрады. Оның беткі қабатын көгілдір тұман жауып жатады. Оны тастар мен мұз кесектерінен тұратын 11 жұқа сақина, 15 серігі қоршап жатады. Ежелгі жұлдызшыларға бұл планета белгісіз болды. Планетаны ағылшынның ұлы астрономы В. Гершель телескоптың көмегімен ашқан. Оның Күнді айналу ұзақтығы 84 жердегі жылға тең.

Уран

орналасқан ғаламшар. Диаметрі жөнінен ең үлкені, салмағы бойынша үшінші ғаламшар.

Нептун Жер 17 есе ауыр, Жерден 15 есе ауыр Уран ғаламшарынан сәл ауыр. Ғаламшар Римдік теңіз құдайының атымен аталған. Нептунның сегіз серігі бар. Оның Тритон деп аталатын серігі мұз жамылғысына оранған. Нептунның бетінде Күн Жүйесінде тіркелген ең қатты желдер болады, олардың жылдамдығы 2100 км/сағат. 1846 жылдың 23 қыркүйегінде ашылған Нептун ғаламшары математикалық есептердің көмегімен ашылған алғашқы ғаламшар болды.

Нептун

арасындағы қашықтық 7 миллиард 307 миллион шақырымға сәйкес. Күннен алыс

болғаннан Плутонның бетіндегі температура -270 дәрежеге Цельсий бойынща сәйкес.Плутон Күнді 248 жылда бір рет айналады яки Плутонның жылы ұзақ.Плутон жоғарғы ғаламшарларының тобына кіреді, ал оның физиологиялық ерекшелері бойынша оны Жер тобы ғаламшарларының бірі деуге болады. Плутонның диаметрі небәрі 3000 шақырым. Күшті телескопқа қарап фотосурет түсіргенде, Плутон сол суреттерінде кішкентай жұлдыз сияқты көрінеді. Ғаламшардың атауы көне гректердің "өлім әміршісі" Аидтың атына сәкес, латын тілінде Аидты "Плутон" деп атаған.

Плутон