"Зат есімні? жасалуы"

Сабақтың тақырыбы:
Туынды зат есімнің жасалуы

таныстыру, зат есімдердің жасалу жолдарымен таныстыру; ә) дамытушылық: оқушылардың өздеріне ережелерді

шығарту арқылы ойлау қабілетін арттыру, өз бетінше жұмыс істеуге баулу; б) тәрбиелік: құрбы - құрдастарымен тату болуға, достастыққа, сыйластыққа тәрбиелеу.

дегеніміз не? Қандай сұрақтарға жауап береді? 2. Жалқы есім және жалпы

есімдерге мысал келтіріңдер.

Аға. Ән. Күй. Бала. Дәптер. Жел. Ауа.
2. Қойшы. Айлық. Білім.

Күрек. Аялдама. Бастық.
3. Өнеркәсіп. Көкшетау. Ыдыс - аяқ. Қант қызылшасы.

Ешбір қосымшасыз негізгі түбір күйінде жұмсалған зат есімдер негізгі

зат есім деп аталады. Мысалы: кітап, дәптер, адам. Басқа сөздерден жұрнақ арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім дейміз. Зат есім тудыратын жұрнақтар: 1) есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар: - шы, - ші: етік+ші, балық+шы, аң+шы т. б. - лық, - лік, - дық, - дік, - тық, - тік: жақсы+лық, дос+тық, шын+дық т. б. - ша, - ше: бөлім+ше, кітап+ша, маңдай+ша т. б. - шық, - шік: ойын+шық, үй+шік т. б. - хана, - стан, - кеш: дәрі+хана, кітап+хана, Қазақ+стан, арба+кеш т. б.

ба, - бе, - па, - пе: бөл+ме, тоқы+ма, кес+пе

т. б. - ым, - ім, - м: бөл+ім, біл+ім, тоқта+м т. б. - қы, - кі, - ғы, - гі: шап+қы, бұр+ғы, сүз+гі, ашыт+қы т. б. - ыс, - іс, - с: жең+іс, айт+ыс, тала+с т. б. - ық, - ік, - қ, - к: қаз+ық, көр+ік, сұра+қ, тіле+к
т. б. - ыш, - іш, - ш: қуан+ыш, өкін+іш, қызған+ыш т. б. - уыш, - уфіш: тырна+уыш, еле+уіш, түйре+уіш т. б.

есімдер деп аталады. Біріккен зат есімдерге кемінде екі түбір морфемадан бірігу

арқылы жасалған зат есімдер жатады. Мысалы: бәйтерек, бәйшешек, белбеу, көкпар, қайнаға, қолбасы, қолқанат т. б. Қосарланған зат есімдерге екі түбір морфемадан қосарланып жасалған зат есімдер жатады. Мысалы: абысын - ажын, ақыл - айла, ас - су, ата - ана, бала - шаға, әл - қуат, ел - жұрт, жігіт - желең, жауын - шашын, ой - пікір, ой - қыр, отын - су, тері - терсек, ұрыс - керіс, шай - су т. б. Тіркес (құрама) зат есімдерге кемінде екі я онан астам түбір сөздерден әр қилы жолмен тіркесу арқылы жасалған зат есімдер жатады. Мысалы: ауыл шаруашылығы, балалар бақшасы, кәсіп одағы, күн тәртібі, қоғамдық еңбек, сары май т. б.

Негізгі

ІІ-топ. Туынды

ІІІ-топ. Күрделі

зат есімі бар жұмбақтар тауып
жазыңдар.
ІІ-топ. 2 - тапсырма.

2 минут ішінде
деректі зат есімнен құралған қазақ әндерінің
атын жазыңдар.
ІІІ-топ. 3-тапсырма. 2 минут ішінде
құрамында дерексіз зат есімдері бар
мақал-мәтелдер жазыңдар.

зат есімдерді тауып көрсетіңдер. Қай топ жылдам әрі тез табады? А

Д А М Д О Л І Т А Й Б И Р А Л А Р М А Н А Е Г Қ А С Л Н Қ О Е М Л Е С І И Ш К

болады. Туынды зат есімдер жұрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: қой-шы, күй-ші,

ай-лық, жақсы-лық, біл-ім, аялда-ма, бұр-ғы, айт-ыс, куре-к т. б. Зат есімдер бірігу, қосарлану, тіркесу арқылы да жасалады. Олар күрделі зат есім деп аталады. Мысалы: өнеркәсіп, белбеу, ашудас, Көкшетау, Сарысу, аяқ-табақ, азық-тулік, ауыл-аймақ, қант қызылшасы, қызыл отау, Арал теңізі т. б.

орындайды.

Бағалау.
Жинаған смайликтері арқылы оқушыларды бағалау. Жеңген топты

анықтау.