Слайд 13 Лекция. БАЗ-дың заманауи, ғылыми
классификациясы
Кайралапова Гульфайруз Жумабаевна
Беттік
белсенді заттарды синтездеудің химиясы мен технологиясы
Слайд 2
БАЗ-дың заманауи, ғылыми классификациясы:
анионактивті
Катионактивті
бейионогенді
амфолитті
Слайд 3Анионактивті БАЗ
Гидрофобды көмірсутекті бөлігімен байланысқан теріс ионға және қарсы ион
– катионға диссоцияланады.
Анионды БАЗ-дар өздерінің жақсы жуғыштық қасиетіне, техникалық көрсеткіштеріне
және арзандығына байланысты СЖЗ кеңінен қолд. СЖЗ өндірісінде натрийдің алкилбензолсульфонаттары, алкилсульфонаттары, алкилсульфаттары қолд. АБАЗ-дарды алудың негізгі тәсілдеріне майлы спирттерді сульфаттау; алкилбензолдарды, олефиндерді және т.б. Көмірсутектерді күкірт қышқылымен, олеуммен (SO3 әртүрлі мөлшерде) сульфирлеп, сілті ерітінділерімен бейтараптау жатады.
Слайд 4Құрылысы бойынша 4 топқа бөлінеді:
Жоғары май қышқылдары (карбон қышқылдары) және
олардың тұздары RCOONa;
2) алкилсульфаттар а) R-CH2-OSO3Na
б)
Слайд 53) Алкилсульфонаттар және
алкиларилсульфонаттар
R-CH2-OSO2Na
R-Ar-OSO2Na
4) Басқа гидрофильді топтары
бар бар БАЗ - фосфаттар, фосфонаттар, тиосульфаттар, сульфамидтер және т.б.
Слайд 61) Жоғары май қышқылдары жуғыш әсері С8 басталып, мах –
С11-С17 көтерілгенше дейін жоғарылайды. С20 қолданылмайды, себебі Na тұздарының ерігіштігі
төмендейді. -СООН – әлсіз полярлы топ болғандықтан, бірнеше кемшіліктері бар:
а) кермектілігі жоғары суда жумайды (Mg, Ca жуғыш әсерін төмендетеді);
б) сілтілік ерітінділерде ғана жуады, сондықтан жібек және синтетикалық маталарды жууда қолданбайды.
Қасиетін жасарту үшін қосымша топтар, көбінесе полипептидті, еңгізеді.
Мысалы: ламепон – RCONHR1(CONHR2)COOМе
Mg, Ca тұздарына және бейтарап ерітінділерде тұрақты.
Слайд 72) Алкилсульфаттар – заманауи жуғыш заттардың құрамына кіреді, Mg, Ca
тұздары жақсы ериді. Мах – С12 – С18.
Екіншілік алкилсульфаттардың жуғыш
қабілеті төмен және сульфотоптын орналасуына тәуелді, тізбек шетіне жақын орналасқан сайын жуғыш қабілеті жоғарылайды.
Слайд 83) Алкил- и алкиларилсульфонаттар өте жақсы жуғыш заттар, олардың Mg,
Ca тұздары суда жақсы ериді, қышқыл орталарда да жуғыш әсер
көрсетеді.
Артықшылықтары:
ерігіштігі, термиялық тұрақтылығы және төмен су тартқыш қабілеті, сондықтан оларды ұнтақ түрінде өндіреді.
Жаңа қасиеттерге иелендіру үшін олардың құрамына функционалды топтарды еңгізеді: эфирлік немесе амидті.
Слайд 9
Игепон А – RCOOC2H4SO3Na;
Латаноль А – R1COOC2H4SO3Na;
Игепон Т
– C16H33CON(CH3)C2H4SO3Na
Слайд 10Катионды заттар
Суда оң зарядталған гидрофобты бөлшек және теріс қарсы ион
түзеді. Олар негізгі 3 топқа бөлінеді:
1) аминдер
2) Төртіншілік аммоний тұздары
(ТАТ)
3) Басқа азотты негіздер – изониазиндер, гидрозиндер, гетероциклды (пиридинді) негіздер.
Слайд 11Олар негізінде бактерицидті әсер көрсетеді, жуғыш қасиеті төмен, сондықтан олардың
қолданыс аясы – медицина, текстиль өндірісі, флотация, коррозия ингибиторлары. Ең
маңызды дезинфекциялаушы және дерматологиялық заттар болып жалпы формуласы төмендегідей ТАТ саналады
Слайд 12Шет елдерде – цефизол, оникс, рокколь, цетримид, церигель тауарлық аттарымен
шығарылады. Олар хирургияда стерилизациялау, дезинфекциялау үшін қолданылады. 1:3500 - 1:95000
сұйылту жағдайында стрептококк және басқа бактерияларға қарсы бактерицидтік әсер көрсетеді.
Слайд 13
Бейионогенді БАЗ
Бейионогенді БАЗ суда диссоциацияланбайды. Олардың ерігіштігін эфирлік және ОН-топтарының
болуы қамтамасыз етеді. Көбінесе полиэтиленгликоль қалдықтары. Олардың ерігіштігі сутектік байланыстар
пайда болуымен түсіндіріледі (Неволин) :
Бұл жерде R – алкил, Х – О, S немесе –СОО-, -СОNH-, С6Н4О- топтары және т.б.
Слайд 14Жылжымалы сутегісі бар қосылыстар – қышқылдар, спирттер, фенолдар, нафтолдар, амидтер,
аминдер және т.б. этиленоксидпен бейионогенді БАЗ түзеді:
ROH + nCH2CH2O
RO (C2H4O)nH
1 : 2
RCONH2 + nCH2CH2O RCONH(C2H4O)nH
1 : 2
Слайд 15Атап айтатын жағдай, міндетті түрде 10-50 оксиэтиленді топтар конденсацияланады.
Сонымен
қатар, этиленоксидтің полярлығын көтеру үшін оның мөлшерін гидрофобты бөлігінен екі
есе көп алу тиіс. Бұл қосылыстардың жуу қабілеті жоғары, кең диапозонда жақсы жуады.
Сұйық жағдайда аз көпіреді, сол себептен тұрмыста аз қолданылады, көбінесе техникалық процестерде қолданылады.
(ОП-5, ОП-7, ОП-10)
Слайд 16Амфолитті БАЗ
Негіздік және қышқылдық топтары бар, сол себептен катионды және
анионды активтілікті көрсетеді.
Мысалы: С12H25NHC2H4NHC2H4NH2CH2COOH+Cl-
ДАГ
Додецилди(аминоэтил)глицингидрохлориді
Слайд 17сұрақтар
1. Сабын өндірісі, сабын өндірісінің шикізаттары, олардың құрамы, қосалқы материалдары,.
Сабынның түрлері, олардың жетістіктері мен кемшіліктері.
2. Натрий алкилбензолсульфонаттарын синтездеу
жағдайын қарастырып, технологиялық сызбанұсқасын ұсыныңыз.
3. Натрий алкилсульфонаттарын синтездеу жағдайын қарастырып, технологиялық сызбанұсқасын ұсыныңыз.
4. Натрий алкилсульфаттарын синтездеу жағдайын қарастырып, технологиялық сызбанұсқасын ұсыныңыз.