Алпанова Жанар Бейбітқызы АСТАНА ҚАЛАСЫ ЭССЕ ЖАЗУҒА КӨМЕК

шығармашылық қабілетін жетілдіру, эссенің бағалау критерийлерін меңгеру, берілген 20-дан астам

эссе үлгілерін талдап, тіл мәдениетін сақтауға, кез келген салада белгілі тақырып бойынша эссе жаза алуға қалыптасу.

қалыптастыру, тіл білімінің айтылған тараулары бойынша әр кездерде алған білім-білікті

нығайту, еске түсіру және дағдыға айналдыру болып табылады. Орфография дегеніміз- сөздерді дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы, ал тыныс белгілері ережелерінің жиынтығы – пунктуация. Тіл білімінде бұлар арнайы қарастырылмайды, бірақ мектеп оқушылары әр кезеңде жекелеген ережелермен танысып отырады. Сондықтан оқушы мектеп бітіргенде, өз ойын жазбаша сауатты бере алуы үшін арнаулы курс ретінде осы негізгі тарауларды қамту көзделіп отыр. Курс барысында «Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі» басшылыққа алынып, оқушылар сөздікпен жұмыс жүргізу үшін тиісті ережелермен қарулану керектігіне көз жеткізетін болады. Сол сияқты арнайы жасалған жаттығуларды орындау арқылы алған мәліметті бекіту және іс жүзінде қолдану қабілеті де шыңдалатын болады.

бағдарламасы
5-сынып

МІНДЕТ

жақты көзқарасты қолданатын, баяндаудың басы, ортасы, аяғы қызықты құрылымды болып

келетін, оқиға орны мен реті логикалық тізбекте берілетін, уақытты көрсететін сөздер мен оқиғалар ауысу тәртібі байыппен баяндалатын жазылым түрі.

Дербес жазылымға келесі сипаттар тән:
Жазушының тәжірибесі мен сезімін көрсетеді;
Бірінші жақты көзқарасты қолданады;
Баяндаудың басы, ортасы, аяғы қызықты құрылымды болып келеді;
Оқиға орны мен реті логикалық тізбекте беріледі;
Уақытты көрсететін сөздер мен оқиғалар ауысу тәртібі байыппен баяндалады.

Дербес жазылым

нанымды себептер мен дәлелдермен негізделетін, келтірілетін себептер мен дәлелдер логикалық

тәртіппен берілетін, аудиторияны сендіру басты талап болатын, арнайы пікірді білдіретін сөздік қор көбірек қолданылатын жазылым түрі.

Нанымды жазылымға келесі сипаттар тән:
 
Нақты тақырып бойынша айқын пікір айтылады;
Пікір нанымды себептер мен дәлелдермен негізделеді;
Себептер мен келтірілген дәлелдер логикалық тәртіппен беріледі;
Аудиторияны сендіру басты талап болып табылады;
Арнайы пікірді білдіретін сөздік қор көбірек қолданылады.

Нанымды жазылым

әртүрлі дерекөздерден алынған ақпаратты қолданатын, әртүрлі дерек пен мәліметтерге сүйеніп,

қорытынды шығаратын, деректер мен мәліметтер жүйелі берілетін жазылым түрі.

Ақпараттық жазылымға келесі сипаттар тән:
Тақырып бойынша маңызды мәліметтерді нақты береді;
Әртүрлі дерекөздерден алынған ақпаратты қолданады;
Әртүрлі дерек пен мәліметтерге сүйеніп, қорытынды шығарады;
Деректер мен мәліметтер жүйелі беріледі.

стильден шығармашылық мінез көрінетін, жұмыс барысында өте көркем және әсерлі

сөздер таңдалып қолданылған, әсерді жақсарту үшін сәйкестендірілген құрылым қолданылған; кейіпкерлері мен сюжеті жанды суреттеліп, оқиғалар реті жымдасып, оқырманды қызықтыратын жазылым түрі.

Шығармашылық жазылымға тән сипаттар:
Жазылым өте шығармашылық тұрғыда жазылған. Идея және стильден шығармашылық мінез көрінеді;
Жұмыс барысында өте көркем және әсерлі сөздер таңдалып қолданылған;
Әсерді жақсарту үшін сәйкестендірілген құрылым қолданған;
Кейіпкерлері мен сюжеті жанды суреттеліп, оқиғалар реті жымдасып, оқырманды қызықтырады;
 

өзінше толғап, әрі
дағдыдан, әдеттен, к
өне соқпақтардан бөлек,
тың болжамдар

мен т
үйіндеулерге құрылатын жанр.

бірқатар құрылымдардан тұрады. Бұл кезеңде өз зерттеу барысында жауап іздеген

сұрақты дұрыс құрастыру өте маңызды, ал әрі қарай жауапты растайтын дәлелдердің реттілігі қажет. Кіріспе бойынша жұмыс жасағанда мына сұрақтарға жауап көмектесуі мүмкін: «Мен ашатын тақырып қазіргі кезде маңызды ма?», «Менің ойымша тақырыпқа қандай түсініктер енуі мүмкін?», «Тақырыпты бірнеше шағын тақырыпшаларға бөлуге бола ма?» , т.б.

кіріспе

негіздерін қамтиды. Осы бөлімде дәлелдер мен талдаудың дамуын болжайды, сонымен

қатар бұл сұрақ бойынша бар мәліметтерге қарағанда басқа дәлелдер мен ұстанымдарды негіздеу қажет.

Негізгі бөлім

негізгі бөлімде айтылғанның мәні мен мағынасын тағы да анықтайды. Қорытындыны

құрастыру үшін ұсынылатын әдістер: қайталау, суреттеу, цитата, әсерлі дәлелдеу. Қорытынды эссені толықтыратын өте маңызды элементті ұстауы мүмкін, басқа мәселелермен байланысын жоққа шығармай, зерттеудің (импликация) қолдануына сілтеме сияқты. Қорытындыда «Эссенің басында айтылған мәселе бойынша не деуге болады?» деген сұраққа жауап болу қажет. Эсседе зерттеген мәселені шешу жолдары, ұсыныс берілуі керек.

қорытынды

мысалы «Менің Отаным – гүлденген Қазақстан». Тезистің көлемі бір сөйлемнен

артық болмасын, эсседегі сіз айтатын ойды сыйғызу қажет.

Тезис деген не?

жағдаяттар мен тәжірибелер, ғылыми дәлелдемелер, ғалымдар пікіріне жасалған сілтемелер және

т.б. Әрбір тезиске қатысты екі дәлел жазған жөн: бір дәлел сенімсіздеу шығуы мүмкін, ал үш дәлел қысқалық пен бейнелілікке бағытталған жанр түрінде орындалған шығарма үшін тым көптік танытуы ықтимал . 

Дәлелдеме, аргумент деген не?

бірнеше абзацқа бөліңіз.
Дәлелдерді, ақпараттарды жинаңыз.
Идеялар тізімін жазып шығыңыз.
Реттілікті сақтай отырып

жоспарлаңыз.

Кіріспе бөлімін жазыңыз, тезис ойлап табыңыз.

Абзацтарды байланыстырушы сөз тіркестері мен сөйлемдерді дұрыс қолданыңыз.

Қорытынды бөлімін жазыңыз.

Жазғаныңызды оқыңыз, қателеріңізді түзетіңіз.

бірнеше абзацқа бөліңіз.
Дәлелдерді, ақпараттарды жинаңыз.
Идеялар тізімін жазып шығыңыз.
Реттілікті сақтай отырып

жоспарлаңыз.

Кіріспе бөлімін жазыңыз, тезис ойлап табыңыз.

Абзацтарды байланыстырушы сөз тіркестері мен сөйлемдерді дұрыс қолданыңыз.

Қорытынды бөлімін жазыңыз.

Жазғаныңызды оқыңыз, қателеріңізді түзетіңіз.

жөн (кіріспеде ол мәселе ретінде қойылса, қорытындыда түйінделеді).

жөн (кіріспеде ол мәселе ретінде қойылса, қорытындыда түйінделеді).

екені белгілі. Ат беру рәсімі кейде күтпеген жағдайларға байланысты болуы

мүмкін. Өзіңіздің немесе отбасыңыздағы біреудің есімі туралы немесе ойдан шығарған кейіпкерге ол есімнің неге берілгені туралы күлкілі оқиға жазыңыз.
 
2. Көз алдыңызға бір ауылдың екі бейнесін елестетіңіз: бірнеше жыл бұрын ауылдың гүлдеп тұрған күйін және тұрғындары қалаға көшіп, ауылдың құлазып тұрған күйін. Ауылдың осы екі күйінің әрқайсысы туралы екі мәтін жазыңыз. Әр мәтін 225-300 сөз болуы тиіс. Мәтініңізде ауылдың осы екі күйіне сай орнаған көңіл күй мен ауылдың бейнесін тәптіштеп сипаттап беруге тырысыңыз.
 
Белгілі бір аудиторияға бағытталған жазба жұмысы
 
3. Сіз «Дәрілерді жануарларға қолданып тексеру: қолдану және қарсы болу» атты телеарналық пікірталасқа қатыспақсыз. Пікірталаста қорғайтын ұстанымыздың сөзін жазыңыз. Жазбаңызда қажетті деректер және мысалдар келтіріп, өз пікіріңізді қорғаңыз.

4. Туристік кітапшаға арнап өзіңіз тұратын қала немесе аймақ туралы мәтін жазыңыз. Аймақ туралы барынша толық ақпарат беріп, көрнекті жерлерін әсірелеп суреттеп, туристерді қызықтыруға тырысыңыз.

Мысал үлгілер

тіл – қуатты тіл,
қазақ тілі – сондай тіл.
Нұрсұлтан Әбішұлы

Назарбаев

ойымыздың музыкасы

вывел Виктор Кротов.
Во-первых, нужно писать о том, что тебя действительно

интересует, то есть выбрать интересную ТЕМУ.
Во-вторых, нужно писать о том, что ты действительно чувствуешь и думаешь, то есть определиться с МЫСЛЯМИ.
В-третьих, нужно писать так, как хочется, не оглядываясь на других, не опираясь на существующие примеры и образцы, то есть выбрать собственную ИНТОНАЦИЮ.
Эссе имеет массу разновидностей. Это может быть размышление, зарисовка, рассказ, свидетельство, провокация, этюд, медитация, очерк, отступление, исследование, прогноз, расширение.

тіл. Оған қысылып-қымтырылу, ерін ұшынан шүлдірлеп-былдырлау мүлде жат. Қазақ нені

айтса да ауыз толтырып айтады. Қазақ сөзі қашан да даланың қоңырау желіндей еркін есіп тұрады. Тыңдаушысын бірден ұйытып әкететін осы үндестік пен әсем ырғақ құлақ түбіне хрустальдай сыңғырлап, қазақ тілін сұлу да сиқырлы етіп көрсетеді. Кейде қазақ болып туғаның үшін және әлемдегі ең бай, ең сұлу тілде сөйлегенің үшін өзіңді бақытты сезінесің.
Қабдеш Жұмаділов

ерекше мәпелеуді және шабытын оятар сәтті күтіп жататын ерекше нәзік

жаратылыс

бірі – қазақ тілінің әлеуметтік қызмет аясын кеңейту, оны әсіресе

кеңсе-іс қағаздарының да, ғылымның да, заң-сот істерінің де тіліне айналдыру болса, екіншісі одан кем түспейтін, тіл мәдениетін көтеру, тілімізді тек дұрыс қана емес, әсерлі, әдемі етіп жұмсау үшін күрес болуға тиіс. Рабиға Сыздық

тауып, қисынын, орайын келтіріп пайдалансаң, бұл тілмен сурет салуға, тас

қашап, текемет оюға болады-ау... Ғашықпын қазақ тіліне! … Осындай майса сұлу тілді қалай өгейсітуге болады?! Нұртас Оңдасынов

100 – 150 сөз
9-сынып 150- 200 сөз
10-сынып 200- 250сөз
11-сынып 250-300

сөз
ЖОО –дағы студент 500 сөз немесе 1-2 беттен 20 бетке дейін.

30-40 сөз
Негізгі бөлім – 70-80 сөз
Қорытынды - 40-50 сөз

ұпай “3”

АЛУ
ЕМЛЕ ЖӘНЕ ТЫНЫС БЕЛГІ ҚАТЕЛЕРІ
ТАҚЫРЫП
СӘЙКЕССІЗДІГІ
ДӘЙЕКТЕРДІҢ БОЛМАУЫ
ЖЕКЕ ПАЙЫМДАУДЫҢ
БОЛМАУЫ
МАЗМҰНЫ,
ТІЛДІК

БАЙЛЫҚ,
БАЙЛАНЫСТЫҢ
БОЛМАУЫ

ТҮРЛІ ПІКІР,
САЛЫСТЫРУ,
ТҮСІНІКТЕРДІҢ
БОЛМАУЫ

де керек етіп жаратқаны сияқты, сөз өнері табиғаты керек жерінде

«ащы-тәтті» сөздерді шебер қолдануға да баратын болар»

сығындысы, онда дәм де, мән де болу керек. Сұлтанмахмұт Торайғыров

Мәңгiлiк Елiмiзбен бiрге Мәңгiлiк тiл болды!

ҚАЗАҚСТАН ЖОЛЫ – 2050: БІР

МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ, БІР БОЛАШАҚ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТI – ЕЛБАСЫ Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ  
 

оның зәмзәм тұнығының нәрін шәкіртіне де татқызудың әдіс-тәсілін шебер ойластырушы.

ЖОЛЫМ БАҚ БЕРСІН
ӘРБІР ЖАНДЫ ТАҢ ҚЫЛЫП!

– 10 балл;
мәселені берілген тақырып аясында нақты дәлелдемелермен шешу –

10 балл;
жұмыстың академиялық стильде жазылуы – 10 балл;
өзіндік тұжырымдардың берілуі – 20 балл;
мағыналық тұтастық, ой байланыстылығы, мазмұндаудың жүйелілігі – 10 балл;
ұсынылған тезистердің сауатты дәлелдемелермен дәйектелуі, түрлі көзқарастардың берілуі, мәселеге қатысты жеке бағалау – 20 балл;
ұғымдар мен құбылыстарды талдау кезінде салыстыру мен жинақтау тәсілдерін қолдана алу қабілеті – 10 балл;
жұмыс цитаталарды қолдану мен рәсімдеудің талаптарына жауап береді, мәтінде қазақ тілінің лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық және стилистикалық нормалары, орфография мен пунктуация ережелері сақталған – 10 балл.