Қазақстан Р еспубликасының Білім және Ғылым Министрлігі Абай атындағы Қазақ

Ұлттық Педагогикалық Университеті
Педагогика-психология институты
Арнайы білім беру кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
5B010500 –

«Дефектология» мамандығы

Тақырыбы: «Жалпы білім беру мектебінде бастауыш сынып оқушыларында сөйлеу тілі бұзылыстарының жағдайы»

Орындаған: Логопедия бөлімінің 4 курс,
студенті Ғалымжанова А.Ж.

Ғылыми жетекші: п.ғ. магистрі, аға оқытушы
Тулебиева Г. Н.

логопедтері оқушылардың арасында оқуда қиыншылықтармен кездесетін балалар саны өскенін айтады.

Сөйлеу тілінің бұзылуы - мектептегі үлгермеушіліктің себептерінің бірі. Бүгінгі таңда жалпы білім беру мектеп оқушыларының ауызша сөйлеу тілінің және жазудың спецификалық бұзылыстарын заманауи кешенді (психология–педагогикалық және нейропсихологиялық) диагностикалау мен түзету әдістемелерін құрастыру бүгінгі күннің талабы. Бірақ осы күнге дейін қазақ тілінде оқитын бастауыш сынып оқушыларының ауызша сөйлеу тілі мен жазбаша сөйлеу тілінің бұзылыстарының түрлері, таралуы, түзету жолдары жайында мәселе жеткілікті қарастырылмаған. Қазіргі таңда бұл мәселе Қазақстандық арнайы педагогиканың өзекті мәселесінің бірі. Осыған байланысты біз зерттеу жұмыстарын жүргізуді жөн көрдік.

оқушылардың ауызша және жазбаша бұзылыстарын зерттеуде арнайы әдістемелерді іріктеп,бейімдеп анықтаушы

эксперимент өткізу және нәтижесін талдау.

3. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілінің бұзылыстарының жүйелі сипаттамасын ескере отырып бастауыш сынып мұғалімдері мен ата-аналарына арналған әдістемелік нұсқаулар ұсыну.

1. Зерттеу мәселісі бойынша арнайы әдебиеттерді зерттеу.

Зерттеудің міндеттері:

Зерттеудің мақсаты: Жалпы білім беретін мектептің қазақ тілінде оқитын бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілі бұзылыстарының қалпын анықтау.

сөйлеуге дайындық үстінде отырған балалардың бірнеше ерекшеліктері мен ұқсастықтарын бар

екенін зерттеулерінде айтқан.

Т.Т. Аяпова-Қазақ тіл білімінде сөйлеу әрекеті онтогенезі, бала тілінің шығуы мен дамуы теориялық жағынан да, бақылау тәжірибе жағынан да арнайы ғылыми зерттеу объектісі ретінде алғаш рет өзінің еңбегінде синтаксистік семантика тұрғысынан, яғни бір сөзді сөйлемнен бастап, екі сөзді, үш сөзді сөйлемдер деңгейінде қарастырылған.

Т.Тәжібаев - «Ауызша сөз бен жазбаша сөздің арасындағы үлкен айырмашылықтар бар, ол айырмашылықтар балалар тілінде айқын көрінеді – дей келіп, бұл айырмашылықтардың себебі жазбаша сөздің өзгешелігінде, оның механикалық құрылысының күрделілігінде дегенді айтады.

Қ.Қ.Өмірбекова мен А.С.Тухышева - жалпы білім беретін мектеп оқушыларының, атап айтканда 2-4 сынып оқушыларының жазбаша сөйлеу тілінің жағдайына салыстырмалы зерттеу жүргізген.

сөздерден бастап толық құрамды сөйлемге дейінгі грамматикалық құрылымдар туралы зерттеген.

Л.С.Выготский

-автономды түрдегі бала тілінің ерекшеліктерін анықтаған. Оған тән белгілер ретінде жағдаяттылық, сөздердің көп мағыналылығы, сөздер арасындағы байланыстың жоқ болуы, басқа да сипаттар анықталған.

Г.А. Цукерман-«Егер мұғалім баланы, оқуға үйреткісі келсе, ол оларға тек ғана білім беріп қоймай, шеберлік пен дағды да қалыптастыру керек»- деп айтып кеткен.

И.П.Подласый - 6 жастан бастап 12 жас аралығы танымдық әрекетті қалыптастыруға және дамытуға өте қолайлы кез деп есептейді .

А.А.Монтьев -сөйлеу әрекеті, теориясына сай, барлық тілдік әрекет сияқты белгілі бір динамикалық құрылымда болады деген.

Шетелдік ғалымдар:

жағдайын анықтау мақсатымен Алматы облысы,Талғар қаласы №18 орта мектепте

эксперимент жүргізілді.

Экспериментке бастауыш сынып
(1- 4 сыныптар) оқушылары тексерілді. Тексеруге жалпы 4 сынып оқушылары қатысты. Барлық оқушылар саны – 60.

тексеру және нәтижелерін талдау.

Кесте 5
Бастауыш сынып оқушылырының жазуында жіберетін қателер түрлерінің пайыздық көрсеткіштері (%)

және жазбаша сөйлеу тілінде бұзылыстары бар оқушылардың саны көп және

осы бұзылыстары алуан түрлі болуының себептері

жалпы білім беру мектептерінде сөйлеу тілі кемістігі бар балаларға көмек көрсететін логопедиялық пукттар жұмысы әліде дұрыс ұйымдастырылмаған

1 сыныпқа келген балалардың 15%-ы мектепке дейінгі ұйымдарға бармағаны;

қазақ тілді балаларға арналған мектепке дейінгі арнайы ұйымдар аз болуы;

қазақ тілінде арнайы оқу-әдістемелік, дидактикалық құралдар жеткіліксіз;

мектеп мұғалімдердің осы оқушыларға уақыттың тығыздығына байланысты жеке жұмыс жүргізуге мүмкіндіктері жоқ;

арналған мектепке дейінгі арнайы ұйымдар ашу;
қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан

ұйымдарда балалардың ауызша сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына және жазбаша сөйлеу тілінің дамуының алғы шарттарына (естіп-көріп қабылдауын, зейінін, графо-моторлы дағдыларын, фонематикалық түсініктерін жетілдіруге) көңіл бөлу қажет;
ересектердің (логопедтің, тәрбиешінің, мұғалімнің, ата-аналардың) сөйлеуі балалар үшін үлгі болуы керек;
ғылыми негізделген материалдарды дайындау (жалпы білім беру мектеп жағдайында балаларды қазақ тілінде оқытуға арналған арнайы бағдарламалар, көрнекі-дидактикалық материалдар, әдістемелік нұсқаулар, т.б. );
мұғалімдер білімін жетілдіру курстар арқылы сөйлеу тілі кемістіктері туралы, өз сабақтарында оларды қай жолдармен түзетуге болатынын, ауызша сөйлеу тілінің бұзылуының жазбаша сөйлеу тіліне әсер етірмеу жолдарын үйренуі тиіс;
бастауыш сынып және қазақ тілі мұғалімдер дисграфиясы бар балаларды ажырата білу тиіс. Ол үшін дисграфияға тән қателер түрлерін білулері қажет;
мұғалімдер алдыға қатардағы ұстаздардың сабақтарына қатысып, басылымдағы мәліметтерді қолданып өздерінің іс-тәжірибесін жетілдіру қажет; - ата-аналармен тығыз байланыста жүмыс жүргізу.
бастауыш сынып және қазақ тілі мұғалімдері өз сабақтарында логопедиялық әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамыту (түзету) жұмыстарын жүргізгені жақсы нәтиже беретіні күмәнсіз;

жайындағы мәселеге байланысты әдебиеттерді талдау барысында келесі қорытынды жасауға болады:

жалпы білім беру мектебінде бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілінің бұзылыстары және осы бұзылыстардың мектеп бағдарламасын менгеруге қаншалықты әсер ететіні, оларға білім беруде ерекше мұқтаждықтылығын, сөйлеу тілінің дамуының және оқытуының ерекшеліктері жайында жүйелі түрде берілген мәліметтер әлі жеткіліксіз.
2.Жалпы білім беру мектебінде оқитын қазақ тілді балаларының арасында ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуы, олардың түрлері, таралуы және сипаты жайында мәліметтер жоқтың қасы. Кеңестік дәуірде Қазақстанда қазақ мектептердің саны аз болып, логопед мамандар беріде ғана санаулы мектептерде жұмыс істеді. Қазірдің өзінде қазақ мектептерінде логопедиялық жұмыстарының бағдарламалары, оқу және әдістемелік құралдар орыс тіліндегі аудармасы арқылы жүзеге асырылуда.
3. Сонымен,жалпы білім беретін мектептің бастауыш сынып қазақ тілінде оқитын оқушылардың ауызша және жазбаша бұзылыстарын зерттеуде арнайы әдістемелерді іріктеп,бейімдеп анықтаушы эксперимент өткізіп және нәтижесін талдадық.Осылайша біздің зерттеуіміздің мақсаты мен міндеттеріне қол жеткізілді,болжам дәлелденді.