Дәріс № 2 Тақырып : Сөздің лексика-семантикалық табиғаты Лауазымы : филология

кандидаты, доцент
Кафедра: «Қазақ филологиясы»

Көшімова Бибатпа Әмірханқызы

және олардың арақатынасы

құбылыстарды, олардың қасиеттерін, шындық өмірдегі қатынастарды атап білдіретін негізгі бірлігі
Сөз

біткеннің бәрі де тілдегі дыбыстардан жасалады, дыбыссыз сөз жоқ. Сөз – дыбыстық құрылымның жиынтығы, сол арқылы жарыққа шығады. Сөзді жасайтын дыбыстар қалай болса солай емес, тілдің фонетикалық заңдылықтарына сәйкес қалыптасады

Сөз дыбыстық құрылымнан жасала отырып, зат, құбылыс, іс-қимыл жайында жалпыға түсінікті, халық таныған ұғымды (мағынаны) білдіреді. Мағынасыз сөз жоқ.

Сөз грамматикалық тұрғыдан қарағанда сөз таптарына тікелей қатысады, соларға телулі болады. Сонымен бірге әрбір сөз түбір морфемадан, не түбір мен қосымша морфемадан тұрады, солардың жиынтығы болады.

Сөз сөйлеу үстінде даяр қалпында қолданылады. Сөйлеу үстінде жасалмайды.

Сөз құрылымының тұрақтылығы. Дербес сөз болу үшін оның құрылымына өзгеріс енгізуге болмайды. Сөздің тұтастығы сақталады.

Сөздің о баста зат я құбылысқа атау болып қалыптасуының себебін көрсету мүмкін еместігі

шындық өмірдегі зат, құбылыс, іс-әрекетке тән басты белгілердің адам санасында

жинақталып, қорытылып берілген бейнесі. Заттар мен құбылыстар жайындағы біздің санамыздағы осы күнгі ұғымдар адамның сезім мүшелері мен түйсігі арқылы ұзақ уақыт бойы сыртқы дүниемен араласуының, оны танып білуінің нәтижесінде туған. Адам заттар мен құбылыстарды танып білуде өзінің жадында олардың ең басты айрықша белгілерін сақтаған. Сол, айрықша , ортақ белгілердің негізінде зат , құбылыс жайында ұғым қалыптасқан.

Сөз
(ұғым тілдегі сөздердің негізінде туады, сол арқылы жарыққа шығады. Сөз ұғымның материалдық көрсеткіші).

зат, құбылыс, әрекетті, олардың белгілерін атап білдіру
Ұғым сияқты сөзде де

зат, құбылыстың жалпы, айрықша белгілері жинақталып, топшыланып беріледі

Сөз жалқы бір сөзді ғана атап білдірмейді, жалпылап, бір тектес заттарды білдіреді

Сөз бен сол сөз атап білдіріп тұрған зат, құбылыс арасында ешбір табиғи байланыс болмайды

Сөздердің барлығы бірдей қалыптасқан логикалық ұғымды білдіре бермейді

Дербес мағынасыз сөздер

Дербес мағыналы сөздер

туатын, сөздің бірыңғай топтары мен сөз тұлғаларына, синтаксистік құрылымдарға тән,

дерексіз мағына

Грамматикалық мағына

Сөздерді бір-бірінен ажыратып, танудағы ең негізгі мағынасы