Етим Эмин

ошибку или хотите предложить свои идеи по поводу книги, то

Вам СЮДА

идеи по поводу книги, пишите по Адресу:
http://vkontakte.ru/topic-18200949_25200030
Если Вы не хотите

писать публичные комментарии тогда пишите сюда:
http://vkontakte.ru/dagskiy
gereyhanovsky@lezgin.ru

вуч ярашугъ я
Вирт квахьайдаз
Гачал гьей
ТIварун стхадиз
Кьве паб
Герек туш
Гьарай, эллер

Дуьньядиз.
Пагь, чи уьмуьрар
Гуьгьуьлдиз
Дуьнья гьей!
Фана дуьнья
Эй дели-дивана
Дуьнья гургьа-гур
Дуьньядикай бейхабардаз
Дуьньядиз
Бахтсузвал
Заз сабур гуз
Чуьхвер
Нехирбан
Дуст Ягьиядиз
Стхаяр
Ашукь жемир явадал
Камаллу паб
Мугьман тун тавур папаз

Пис паб
Пис папаз
Гьая тийижир паб
КафтIар къаридиз
Къедекни пер чуьнуьхайдаз
Тумакь яц
Яру яц
Къах тIуьр кац
БалкIандин тариф
Яру, цIару, гуьллуь чит
Къавумдиз
Къазанфараз
Дустариз
Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз?
Дустариз
Дустуниз хабар це
Гьинава?
Наиб Гьасаназ
1877 лагьай бунтариз
Нефсиниз
Алкьвадар Гьасан Эфендидин цIийи кIвалериз
Дуванбегдиз
Духтурханадай чар
Билбил
Эмина вич рекьидайла, лагьай чIал
Веси

Для того, чтобы перейти к следующему разделу нажмите СЮДА

Къудратдин кар
Зи азиз
Багьалу яр
Эминни адан яр
Эмин
Яр
Эмин
Яр
Эмин
Яр
Гуьзел
Ярдиз минет
Зав рахамир
Ваз маса яр

хьана, гуьзел
Акваз кIан я
КIани яр
Алагуьзли
Я бахтавар
Эй, зи гуьзел
Суна, за ваз лугьун са чIал
Гьуруьдиз ухшар акуна
Гуьзел яр
Назлу дилбер
Ваз зи гьалдикай хабар авачни?
Заз булахдал яр акуна
Кьил хураваз фимир вун
Ярдин тариф
Гуьзел Тамум
Алагуьзли севдуьгуьм яр
Ярдин дерт

Вун хвашгелди, сафагелди
Вун авачир женнетни кIандач
Ялгъуз
Ярдиз
Назани
Алагуьзлидиз
Дилбераз
Аман яр
КIани ярдиз
Алдатмишай ярдиз
Серминазахъ галаз суьгьбет
Ханум
Севдуьгуьм
КЪЕЙДЕР

нямет я, Туькезбан.
Хаму кард хьиз хвена кIандай гъилерал,
Вун

жгъайдаз хупI девлет я, Туькезбан.


Вун жгъайдаз гьич ви кьадар чизавач,
Зар-зибада* гьамиша вун хуьзавач.
Бес за гьикIда, вун рикIелай физавач,
Зав гвайди ви гъам-хифет я, Туькезбан.


Гимишдин пул дуьзмишна я яхада,
Ви ширин мез шад билбил хьиз рахада.
Агъузвалмир тай-туьшерин арада,
За ваз ийирди минет я, Туькезбан.


Гьар пакамаз экъечIай са рагъ я вун,
Гъилел кудай, нур гудай чирагъ** я вун.
Гьар са ширин емиш авай багъ я вун,
Эминав гвайди ви дерт я, Туькезбан.
_______________________________________________________
*Зар-зиба – харадин, ипекдин парталра.
**инал чирагъ гаф лампадин манада ишлемишнава.

я куьн вад къалай,
Жеда куьн муртад, къарияр.

Фитне гуз

жеч куь сандивай,
Зулумар хьуй квез хандивай,
Куьн гьа кьуьзуь куь ччандивай
Хьуй, яллагь, азад, къарияр.

Фана дуьньядлай фейила,
Регьмет жигъич квез кьейила.
Зи къени кар чIур хьайила,
ХупI жедачни шад къарияр.

Квез хупI икьван дердер ава.
Фитне ийиз зендер ава.
Мелъуьнриз хупI фендер ава.
Бугьтандиз устад къарияр.

Гьар са къуз заз жезва ванар.
Шикаятрихъ ава гьунар,
Иншаллагь кьуьзуь ччанар
Жегьеннемда твад, къарияр.

Мелъуьнариз рекьин авач,
Фитнедгъиляй секин авач.
Талагьун заз мумкин авач
Квез ихьтин баяд, къарияр.

Эмин хьана бейхабардиз,
Къарийри кьецI гана кардиз;
Шикаятна залай ярдиз.
Бес тушни инад, къарияр?

къакъатна, хьана рикI сал**,
Дердинин дарман къарияр.

Гаф вауна гъил

зав гице.
Гьатна махлукьатдин*** меце,
Гъил кьуна гьалалвал хце,
Куьне гайи фан, къарияр.

Шад жеда зун эл атайла;
Душманариз шел атайла;
Бес за гьикIин, хъел атайла,
Хьана завай, ччан къарияр.

Къамар хьана, рикI ажугъда,
РахьайтIа, гафар буллахда.
Зи сефил рикI къариблухда****
Куьз жеда пашман, къарияр?
________________________________
*Жегьилвал – инал ахмакьвал.
**Сал – дар.
***Махлукьатдин – инал инсанрин, халкьарин.
****Къариблух – ватан тушир, жуван хуьр тушир чка.

Етим Эминан рикI шад я,
Диде-буба авачир сад я.
Квез хьайитIа, зи мурад я,
Женнетда макан, къарияр.

сабур,
Дуьньядиз ракъин нур
ХупI ярашугъ я.

Фагъирдиз гуьрмет,
Муьруьддиз

хелвет,
Асландиз жуьрэт,
Игитдиз къирят
ХупI ярашугъ я.

Эсилдиз бине,
Писвилиз тегьне,
Гьуьлериз дегьне,
Далдамдиз зуьрне
ХупI ярашугъ я.

Етим Эмин, ви гьал,
Ийимир бед хиял* ,
Агьилриз** камал,
Жегьилриз жамал*** ,
Жумартдаз девлет-мал
ХупI ярашугъ я.
___________________________________
*Бед хиял – чIуру хиял.
***Агьилриз – кьуьзуьбруз.
***Жамал – буй-бухах, акун.
****Селем – файда, процентар къачун.
*****Девит - чернил

Дуьнья элем-къелем
Я, рушват, селем****
Ашукьвилиз мягькем
Я Эсли, Керем,
Ктабдиз дуьз бегьем
Девит***** , чар, къелем
ХупI ярашугъ я.

хьана хьи?
Вуна кIусни къайгъу мийир,
Ваз къиямат мал хьана хьи!

Гьа вахтунда чIур хьайиди
Гьам тухвайдан кIвал хьана хьи,
Угъридин сив кIуьгьуь хьунухь, -
Гьам ваз еке тIал хьана хьи.

Бес угъриди затI тадани,
Авай чка чиз хьайила.
Мензиларни мукьвал хьана,
Рекьер-хулар дуьз хьайила?

Вавай жедай нани ая,
Са къуз юзбе-юз хьайила,
Бес мадни ваз агъадивай
Мални девлет гуз хьайила,
Ахьтин нямет туна кIвале,
Бес мад ви вил ккел хьана хьи?

Куьз жеда вун гьар вахтунда
Эвериз хкиз куьчедай?
Иес гьазур хьайитIа кIвале,
Са затI тухуз жеч гетIедай.

Ам вични са ширин затI я, -
Фмч ам тухвайдан вагьтедай
Мегер иран-туьренни гьич.
Кесиб, ви вай-гьал хьана хьи.

Вуна хиялна: дуьньяда
Угъри, фасад жеч лагьана;
Суду я лугьуз, а ви к1вализ
Чуьнуьхдайди къвеч лагьана;
Вирт авай къаб гъвечIид я луз,
Гъейридаз аквач лагьана;
Ам чIижрен пухъ яз акуна
Ччара касди неч лагьана.
Вуна авур гьар са хиял –
Гьам чIуру хиял хьана хьи.

Етим Эмин саймиш идач,
Вун паталди рахайла, на;
Авачир са акьул гана,
«Им акьул» я лагьайла на.
Ви гъенел яр-дуст атайла,
Кьин къаз «амач» лагаьйла на.
Бес жечни ваз ихьтин хфет,
Яр-дустуниз тагайла на?
Дуьз дуван ам хьайитIа эгер, -
Ам адаз гьалал хьана хьи.

хьанатIа гачал гьей,
Эхтилатар ийиз патав фейила,
Къвазиз хьанач факъирдивай

кIвачал, гьей.

Фугъарадив вуч еке дерт агатна;
Гьайифди лап кана сивер акъатна.
Лам тачагъиз, вич балкIандив агатна:
Рушни фидач алачирдаз шичал*, гьей.

Акурбуру: квахь, ам ваз къвеч, - лугьуда.
Вичи: ваъ гьа, ярамиш жеч, - лугьуда
Ам тахьайтIа, вичи ризкьи неч, - лугьуда, -
ГьалдарайтIан вич виртIедин кьечал, гьей!

Килигайла вич рахадай гафариз:
ИзватIа-ку ялиз гьихьтин къванариз**.
Вил вегьена килигайла гьалариз,
ВацIу гъайи ламни гьалтич вичал, гьей.
_________________________________
*Шичал – шивдал, балкIандал
**Са маса вариантда и цIар икI лагьанва: Ялар изва хкаж тежер къванариз.

Етим Эмин ахварайни агуддач;
Лагьай гафар махварайни агуддач;
Руш жгъайда яргъалайни агуддач;
ВиртI амукьрай, гьалдарич вич тIачал, гьей.

марфадикай хар жеди.
Нагьакь ерда къал-макъалун адет туш,
А арада

ам низамсуз кар жеди.

Кьежей мез я – кIани патахъ рахада.
Гьарда вичин кар я – вичиз аквада;
Кьел гьи касди неда – гьада яд къвада;
Сирке туьнт хьай къапуниз зарар жеди.

Мубарак хьуй гъидай касдиз – пудни гъуй;
Вуч гаф ава, шариат я – кьудни гъуй;
Мал, меслягьат вичинди я, - цIудни гъуй,
Мадни артух сандухдин паяр жеди.

Маса гъейри хабар къадайд атайтIа,
Шариатдал адаз рекьер къалайтIа,
«Пуд паб гъунугъ хъсан кар я» лагьайтIа,
Течир гъейри кесибдиз хабар жеди.
_________________________________
*Вичин тIвар алай хванахадиз лагьайди я.
**Гъейри Эмин тIвар жеди, яни ак! тирт!а, зал Эмин ваъ, маса т!вар жедай;
Эмин – саламат, дуьз, хатасуз лагьай гаф я, гъейри Эмин – дуьз тушир,
саламатвал, ихтибарвал авачир.

Зун Эмин я, заз шикетар чидайд туш,
Шикетчидихъ галаз рекье фидайд туш,
Гъейри касдин ччиниз арза гъидайд туш.
АкI ятIа зал гъейри Эмин** тIвар жеди.

адан кIвале агьузар жеди.
Виш агъзур йис хьайитIан ачух дуьньядал,

Гьар са чIавуз адан гуьгьуьл дар жеди.

Дишегьлидихъ жериди туш адалат.
Акьул гуз жеч, гьикьван хьайитIан гьавалат;
Рекьидалди алат тийир хажалат
Ви далудал кIеви мягькем ппар жеди.

Нагагь хьайитIа кьадар хьана* несибвал** ,
Жеч адавай я кар-кIвалах, кесибвал;
Дигай кIвале жед къиямат, тагьсибвал***
Ягъун, гатун ана авай кар жеди.

Нагагь хвейтIа сад садалай артухдиз,
Чай, шекер гуз, гьам зар-зиба алукIиз,
Рахач абур сад садивди ачухдиз,
Рахун-луькIуьн гьар патахъай къал жеди.
____________________________________
*Кьадар хьана – бахтуникай гьакI акъатна.
**Несибвал – кьисмет.
***Тагьсибвал – тагьсиб чIугун, тереф хуьн.

Етим Эмин, ви гуьгьуьл шад хьайитIа,
Къалмакъал жеч итимар къад хьайитIа.
Гьар уьлкведа дишегьли сад хьайитIа,
Алай чка яргъамаз хабар жеди.

тахьуй, мадни герек туш.
Герек адан ччинни тежен ачухдиз;
ХьайитIа

ачух-къабагъ* , - затIни герек туш.

Сад ам я хьи, гъайитIа сефил вахтунда,
Несиб** хьайитIа нагагь эгьил*** вахтунда,
Герек вяде ам я жегьил вахтунда, -
Я гирт акьван гзаф фадни герек туш.

Кьве паб я инсандиз хифет, эй бейгьал,
ТуькIвей кIвале жеда къияматдин къал,
Дишегьли дяведиз я ахьтин кьегьал,
Я тур, тфенг, яракь адаз герек туш.

Етим Эмин, кьадач кьарар хьана кис,
Папан рекье къекъвез хьана ирид йис,
Эхир несиб хьайила, гьамни хьана пис.
Гъуцари**** гайи кас садни герек туш.
____________________________________
*Ачух-къабагъ – ачух ччин
**Несиб – кьисмет.
***Эгьил – яшлу.
****Гъуцари – Аллагьди.

ксар дуьньядикай
ХупI гуьгьуьлар ханавачни!

Лагьайла, яаз кьилиз

сирих,
Ахпа жех дуьньядихъ къаних,
Фагъирд балкIан ийиз чуьнуьх.
Квез маса гьайван амачни?

Залумдин нефес хупI екеда;
Шумуд гьарай гваз хкведа,
Тарашна, лугьуз, уьлкведа, -
ХупI гьарай-афгъан авачни.

Чал алайди вуч къаза я?
ХупI дарман тежер суза я!
Им чIехи касдиз арза я.
Агакьуниз фарман* авачни?
________________________________
*Фарман – инал эмир.

Тахсир вуч хьуй, Эмин икI куз?
Гьар вахтунда кIвалер атIуз,
Гъиле кьуна «зав гвач» лугьуз,
ХупI кесибар канавачни!

гьалар сефилна,
РикI чIулавна и къара.

Къурхуни я вакай заз,

ЯтIани за лугьуда:
Шак авач хьи, дуьнья, вун
Фитнечи я ашкара.

Фитне ида вуна чаз,
Дуьз авайвал лагьайла.
Я са жаваб авач вахъ,
Кьуна хабар, рахайла.

Вучда вакай, дуьнья-гьей,
Юлдашариз тахьайла?
Герек туш ви хъсанвал,
Мийир зазни, квадара.





______________________________________________
*Магьрумиз – рекьиз.

Шумудни сад, дуьнья, ви
Залум ава зулумиз;
Шумудни са фугъара,
Сефил ийиз, магьрумиз* ;
Шумудни са бейниван
Ава эхир фагьумиз;
Шумудни сад гъафил яз
Авазва ахвара?!

Вахъай катна, дуьнья гьей,
Шумудни сад физава;
Вакай зазни хъсанвал
Жерид туш, - заз чизава.

Гьахьняй, фана дуьнья гьей,
За вавди гьакI ийизва,
Ви гьалариз килигна,
ЧIана вад югъ мадара.

Етим Эмин гьамиша
РикI чIулав яз шезава.
Йикъалай-къуз гъам артух
Са-са кIула жезава.

гьалал,
Гьарам незава.

Хьана пис асир,
Гьич тийиз таъсир,
Къиметдихъ

есир
Маса гузава.

Фитне ийиз бул,
Гьа кра из къабул,
ИкI бес чи акьул
Лап зай жезава* .

И кардин делил,
ЛукI ийиз зелил** ,
РикIни яз пехил,
Дугъри мез ава.
________________________________
*Зай жезава – пуч жезва.
**Зелил - зайиф

Эй Етим Эмин,
Зайи уна дин,
Бес вун дуьньядин
Кквехъ гелкъвезава?

вин?
Хиял ийиз гъафил** жемир,
И гъилди кар салдава вин.

Вун

кIанибур сад-кьвед авач,
Я яргъадни мукьвад авач.
И дуьньяда ваз дад авач,
Эмин, вуч хиял ава вин?

Ви акьул вав гвачиз хьайила,
Бейнида*** затI авачиз хьайила,
Вун валди алачиз хьайила,
Завди гил вуч къал ава вин****?
_________________________________
*Сефил – зайиф, кесиб.
**Гъафил – рекьелай алатун.
***Бейнида – келледа.
****Шиирдин эхиримжи кьуд цIар куьруь авунва.

тIун, бес я, аман, дуьнья гьей!
Бязибуруз я вун гъамни

хажалат,
Бязибуруз я вун девран, дуьнья гьей!

Бязи фукъараяр ава, – гъам-хажалатиз;
Бязибурув кьунавачни вун ажеб дуьз;
Бязибур ава атIлас, дере, диба куьз;
Бязибуруз я вун гьижран, дуьнья гьей!

Дугъри я, ви амаларни пара я;
Ажал мукьвал хьайла, вун кквез чара я?
Яз, килигайла, вун карвансара я –
Илифиз хъфидай мугьман, дуьнья гьей!

Фана я вун, дуьнья, садазни тахьай;
Давуд халифа яз, Давудазни тахьай;
Акьван кIевиз кьуна, Намрудазни тахьай;
Низ хьана вун себеб, дарман, дуьнья гьей?
______________________________________
*Мубтала – дертлу инсан.
**Бениагьад – садни.

Етим Эмин фугъара я мубтала* .
Бала я вун, дуьнья, бала я, бала.
Низ амукьна и дуьнья, бес, заз къала?
Бениагьад** гьич са касдиз, дуьнья гьей!

затI туш, фана дуьнья.
Шад рикI зи барбатI жезва.
Вакай

гуьгьуьл хана, дуьнья.

Уьмуьр фида гьар са къалди,
Алдатмишна дуьньяд малди,
Гьар са касди вун паталди
Иман зайиф хьана, дуьнья.

велвеле,
Гъейрид яр къамир вуна дуствиле,
Фасикьвилин гьам сагьиб я,

гьелбет.

хан я дуьньяда.
Инсанар хьайила хебни жанавур,
Дугъри игридаз** кван

я дуьньяда.

Эй дели-дивана, хьанава, тамаш:
Ких агъсакъал я, Керекул – юзбаш.
Лачин – туьлек, тарлан хьайила яваш,
ТIипрез агъавал кIан я дуьньяда.

Фагьум ая, стха, вунни хьухь устIар.
Нехирбанни чубан хьайила дустар,
Чанахъ, чанта санал вигьин я къастар,
Кьведни санал хьайила, ччан я дуьньяда.

Вучда дустуникай дабан атIудай,
Мез кIуьгьуь, рикIи серкед хьиз кудай?
Сада садан рекье чпин ччан гудай
Гьа Рабеъни Салман*** жен чун дуьньяда.
_______________________________________________________________
*Са кьадар маса шиирар хьиз и шиирдани халкьдин арада къекъведай чIавуз
дегишвилер гьатнавайди малум жезва. Белки, бязи бендер инай кимизваз
хьунни мумкин я. Эвелимжи кьве бендиниз килигайла, им шаирди вичин
девирда дуьнья къаришугъ тир, гужлуда зайифди, девлетлуда кесиб тIушундай
«дугъридакай игридиз кван» хьанвай чIавуз лагьайди я. Им гьакI тирди
винидихъ галай «Гьарай, эллер» лугьудай шиирдани малум жезва. Дуьньяда а
девирда яшайиш чIурукIа къурмишнавайвиликай, адалат, гьахъ, инсаф,
дуьзвал авачирвиликай Эмина лагьай шиирар мад ава. Амма и шиирда
интересни момент ам я хьи, шаирди ина «нехирбанни чубан» сад хьун хъсан
тирвилин, дустарин арада хиянатвал хьана кIан тирвилин, вафалувилин
идея, фикир вилик кутазва.

Етим Эмин, дуст акурла, жеда шад.
Гьич са чIавуз вичин дустар такьаз яд***** .
Эвел-ехир пуч жеда вири са-сад,
Амукьдайди са тIвар-ван я дуьньяда.















______________________________________________________________
**Игрид – дуьз тушир, чIуру рекье авай кас
***Рабеъ ва Салман – куьгьне девирдин кьисайрик квай, чпин кIеви дуствилелди машгьур
тир ксар.
****Яд такьаз – ччараз кьан тийиз.

дуьнья дардаз
Мехъерин къадри вуч чир хьуй?!

Течирдаз

хурма, я къайси,
Дугъри – игри, дуьзни акси,
Экв такур буьркьуьдаз Шамси
Къемердин* къадри вуч чир хьуй?!

Гьава сад жеч аран-дагъдин,
Хаталудин, уьзуьагъдин;
Терг ийирдаз ттар-таз багъдин,
Бегьердин къадри вуч чир хьуй?!

Им баяд туш, къаза я хьай,
Вилиз акур, кьилел атай.
Гьич уьмуьрдаз такурдаз чай,
Шекердин къадри вуч чир хьуй?!
_______________________________________
*Шамси Къемер – рагъни варз.

Фекъир Эмин, мукъаятдиз
Вуж килигна шикаятдиз?
Гьич тефейдаз сиягьатдиз
Сефердин къадри вуч чир хьуй?!

халкь авуна, бес
Гуьгьуьл ачух къар гьинава?

Зи хифетрин сан

гуналди,
Кхьена тамам жедани?
Жумла** алем эфенди хьуй,
Муракабни*** чар гьинава?

Кьиникь важиб я, кьейибур
Чалай вилик шумуд я хьи,
Мусурмандин хийир такIан,
Гьа мусурман чIуруд я хьи.

Акур ксар аватIа, лагь,
Аси лукIран умуд я хьи,
Дармандикай дава хьайи
И тегьер азар гьинава?
___________________________________________________
*Буьтуьн – вири.
**Жумла – вири, жумла алем – инал вири инсанар.
***Муракаб – чернил.
****Бедназар – вили атIун.
*****Агъри-вачир – азар авачир.
******Ери-вачир – ери авачир.
*******Багъри-вачир – багъри авачир – мукьва-кьилияр авачир.

Ирид йис я зун и гьалда
Ширин ччандикай яз бизар,
Бязибуру мерез лугьуз,
Бязибуруни бедназар**** .

Бендедин кьил акъат тийир
И вуч ятIа ихьтин азар?
Зи дердиниз дарман ийир,
Яраб гьа устIар гьинава?

И фана дуьнья паталди
Чалишмиш жез йифиз, юкъуз,
Намруда хьиз ялдай вуна,
Фикир тагуз кьейибуруз.

Дуьньяда инсан жедани Ажал,
завал, агъри-вачир***** ?
Шумудни са бенде ава
Мескен, макан, ери-вачир****** .

Гьар са касдин югъ им я хьи,
РикIел жери багъри-вачир******* ,
Мейил, стха, гьана-мукьрай,
Эмин, ви дустар гьинава?

жував дуьз жедач.
Хилаф ятIа* , ни кIантIани лугьуй, гьей!
РикIин

ситкьи мецивай лугьуз жедач.

ЛагьайтIани, агъур жед на лагьайди,
Гьахъ паталди лугьурди хьуй авайди,
Гьикьван дугъри жаваб хьуй вун рахайди,
Гьахьняй жувавайни сабур хуьз жедач.

Хзанни ви гьарма са хиял жеди,
Гьарма садан, гьарма санихъ ял жеди,
Ширин кьве гаф рахун къалмакъал жеди,
Аялни вавай рекьиз гъиз жедач.

Маса касдал ви кар гьалтай береди,
Шихин ери кьадач атIлас, дереди.
РикI ваз аквач, - винелай ваз хъуьреди:
Дустни душман гьим ятIани чир жедач.
_______________________________________
*Хилаф ятIа – ина ттаб ятIа.

Ви мукьвади валай хаин рахади.
Ширин шуьрбет, гьам агъу хьиз аквади,
Хийир тир карни ва хьел хьиз акьади;
Къизиларни къарапулдай гуз жедач.

Пехъни, чIагъни, керекуьлни вал къведи;
Ви миресни акьраб хьана вал къведи,
Ви веледни ви шийирда къекъведи,
Хъсанвилин къадри фагьумиз жедач.

Фекъир Эмин дерт авачиз рахачир,
Ачух дуьнья икьван дардиз аквачир;
Уьмуьр са затIни туш хьи бахт авачир!
Кесибдивай вич гьакI бахтлу из жедач.

ишедай кар хьайи кас шедачни?
Эй, вилериз ашкъидин дерт такурбур,

Дуьньядал бейгьал хьайи кас шедачни?

Жув хьайила кIан хьунухьин савдада,
Гьатна иблис зинни ярдин арада,
Алцурарна ам са юкъуз ччарада,
Тухудай вахтар хьайи кас шедачни?

Гафар-чIалар гьатна халкьдин сивера,
Югъ-къандавай жувни гьатна кIевера,
Са садан тIвар кьаз кIамай кьван эвера,
Чуькьни тийир дустар хьайи кас шедачни?

Йифди-югъди гьарая – садазни къвеч ван.
Жегьил уьмуьр фена гъиляй зи жаван* ,
Яр ччарадаз, бедлем** хьайла тIваржуван,
Лагь куьне, - рикI тIар хьайи кас шедачни?
_________________________________
*Жаван – жегьил.
**Бедлем – тIвар беябур хьун.
***Тай – атай.
****Къвер – къведай.

ТIушунна бахт лап кIеви тир ахвари,
Ччил кьежирна вилерай тай*** накъвари,
КутIунна далудал мягькем халкьари,
Хажалатдин ппар хьайи кас шедачни?

Ччан месе гьатна, къвалав къвер**** яр авач.
Гьич са межлисдани жуван тIвар авач.
Яр къвалав гваз, сугьбет жери кар авач.
Ихьтин агьузар хьайи кас шедачни?

ТIебиатди вучиз заз и тIал гана?
Ярар-дустар физ виликай къвал гана...
Гила хуьряй экъечIдани, кIвал гана?
Гегьенш ччилер дар хьайи кас шедачни?

Уьмуьрда гьич са жегьилвал такунал,
Хажалатар хьун сад садан далудал;
Гьмишанда жуван кьилел, чурудал
Рехи тир чIарар хьайи кас шедачни?

Амна, гуьзел, килиг тIун вун атана.
Садлагьана рикIин мурад атIана.
Ви азиз яр шехьзава хьи датIана,
Жегьил ччан бизар хьайи кас шедачни?

даим, эбед***
Дуст я лагьана.

Шак авач гьич зи шадвилиз,

Ччил-цав ацIана.
Са нече-мин**** душманрин
Гуьгьуьлар хьана.

Яз емиш я, чир хьана заз
ич ятIа, чуьхвер ятIа,
Гьар акурда вичин тегьер
Хиялди атIана.

Белки, чазжеч, гьич акунач
Икьван гагьди чи уьлкведа,
Я Шекида***** , я Ширванда******,
Я Хизрида, я Нуьгведа*******.
Белки, гьич жеч ихьтин емиш.
Тифлис, Темир-Хан-Шуьреда.
_________________________________________
*Ажайиб – инал гуьзел.
**Маса вариантда гьар кьве цIарцIин эхирда «зулжалал» гаф ава.
***Даим, эбед - гьамиша.
****Нече-мин – са шумуд агъзур.
*****Шеки – Азербайжандин шегьер.
******Ширван – азерабйжанда виликдай ханлух.
*******Хизри, Нуьгвед – Азербайджанда хъсан емишар жедай хуьрер.
Хизридиз лезгийри Яргунарни лугьуда.
********Исми – тIвар.
*********Эхиримжи цIарар чна куьруь авуна.

Ич-чуьхвердин адет ава,
Къарпуздилайни екеда.
Гьар садаз ам ибрет хьана,
Ам гьикI атIана.

Эй ребби, зи гуьгьуьл шад я:
Зерре заз гъам, хифет авач,
Дустунин дуствилелай хуш
Дуьньяда мад нямет авач.

Гьич шак авач, хиял мийир,
Адалай еке девлет авач.
Ляли-агьмердилай гзаф
Багьа я ам, къимет авач.

Дустунин исми******** мубарак,
Зибиуллагь я зи,
Ери-маканни Куьре я,
Ажем вилаят Къафкъази *********.

Ви шикаят-ван
хьайила, дустар рикIер тIар хьана хьи, Вал гьалтайди амал

чидай
вуч фиринг устIар хьана хьи, Угъридиз гьич хабар авач, эхир бине
дар хьана хьи. СиратIалдила тухудайла, ам адаз кьуркьушум ппар
хьана хьи.
Дуьньяда гъам-хифет ийиз ви гьалар вуч сефил хьана! Вуна
халкьар фагьум тийиз, ви акьул вуч жемил хьана! ЦIуд рипе къуьл
гатIа туна, бес вун гьикI гъафил хьана?
Фугъара яз хьайитIа, ризкьи гьар къапудал саил хьана
Вуч жафа вид ятIани, недайбуруз бул хьана хьи! Дуьнья са вад
югъ я фидай пара...
Вуна хифетар мийир, къуьл тухвайди сад хьайила. Гъейридилай
шикаят мийир жуваз бегьем чир тахьана. Имандалди адет мийир
инлай кьулухъ...
Заманадин гьал тийижиз вун куьз бейхабар хьана хьи?!
Им гьар са маса акьул я гила за ваз лугьузава, Уьлкведа тарашун
чуьнуьхуьн, гьар санихъ тухузава, Ви меслягьат дакIанбуруз с
анесигьат лугьузава,
Вун фугъара свасни авачир къариблухда ялгъуз ава
Ихьтин заманадин къене вин эхтибар нел хьана хьи?
Темягьвилер ийиз пара къуьл угъридив тухуз туна, Еке хайцедал
вил алаз хупI кьулухъ туна,
Зирба гуниз темягь уна, 10 килени тагуз туна, Чуьлдин кьулал
эцигна хьиз: «Заз къуьл авач», - лугьуз туна,
Вигьиз чурт гьисаб ийиз ваз шумуд динар хьана хьи?

Вуна вучиз кIевяй къудна ви къуьл дуьздал алаз туна? Атай-фейи
махлукьатдин вилер акьаз туна?
Тухудайдаз жава тахьуй лугьуз сивни ахъаз туна?
Гьалдарна жаллатIар, гатIа кьифер къугъваз туна?
Фагьумайла ваз, фугъара, ажайиб кар хьана хьи! Етим Эмин
рахайла вав, на ийида къал-макъал,
Эй фукъара, вуч хиял ийиз угъриди тухвай ризкьи Хиял мийир,
туьртIани жеч адавай ам гьял ийиз, Малла Нисрединан мисал
хьана, лам тухвайла вар агализ Кар кардай фейила, ахпа ваз, кас,
хабар хьана хьи.

ханачиз,
Етим хьана, гъиле затIни амачиз
Итим папаз мугьтеж тахьуй,

стхаяр.

Дуьнья я им, акъвазмир сархуш хьана,-
Пара вирер ацIуз, элкъвез буш хьана.
Гзаф итимар сад садал дуьшуьш хьана.
Буба хциз мугьтеж тахьуй, стхаяр.

Нагагь аватиз хьайитIа вун чархалай,
Пара хийир къачур итимар валай,
Вил ваз ягъиз чеб кагьатда яргъалай,
Гъил гъилизни мугьтеж тахьуй, стхаяр.

рикI пашман жеда, дуст.
КIанда лугьуз ихтибармир явадал,
Эхир са

къуз кIеви душман жеда, дуст.

девлет я.
Амай гафар ттаб я – гъуцари* гайитIа,
Ам

адаз дуьньядин багьа зинет я.

Камалэгьли дишегьлидин лишанар:
Чир хьунухь я герек гьисаб-мизанар,
Инжитмиш тийин вичин гъуьл, хизанар,
ЯхцIур агъзур туьмен** адан къимет я.

Им писди я, им хъсанди лагьайла,
Яб элягъин – акьул гана рахайла,
Ччин ачухин гъуцар мугьман атайла,
Ам зулжалалди гайи са нямет я.

Папан акьул акваз жен вун аламат,
Уьмуьрда жеч белки адаз надамат*** .
Вич амай кьван рикI жедайди саламат
Ам Шаддада адаз халкьур женнет я.
______________________________________
*Гъуцар – аллагь.
**Туьмен – ирандин пул – 10 манат.
***Надамат – рикIин тIарвал.

Етим Эмин, мубарак хьуй хайидаз,
Ихьтин нямет зулжалалди гайидаз,
Герек ихьтин велед хьана хвейидаз
Даим, эбед жгъидайди рягьмет я.

кьилел атай кар я.
Фейи мугьман тунач кIвала.
Атуй вичиз

еке бела.

Вуч харапI ужагъ тир ама.
Салам гана фейила кIвализ,
Паб килигиз къвазна ччилиз.
Арз авурла вичин гъуьлуьз,
Гъуьлуь лудай: «Тур тIун мугьман»

Папа идай эхир заман.
Фей кесибни хьана пашман.
Ихьтин са черпел тир ама.

ИкI чидайтIа, зун фидачир.
Я фейила, ччин гудачир.
Бед тир вич асул авачир
Ихьтин са черпел тир ама.

Етим Эмин, ая хийир,
Мад ихьтин наши кар мийир,
Им зи рикIяй акъат тийир
Къиямат къан тIал тир ама.

четин тушни!
Акьулэгьлидиз акьул гуз,
ЧIуру паб хупI четин тушни!

Гъуьлуьн ччина бед* рахадай,
Нагьакь крар гьахъ аквадай,
Гай несигьатар такьадай
Серин паб хупI четин тушни!

Гьалтай вакьфа я татугай,
Гьайван туш хьи маса гудай.
Сад лагьайдаз – къад хъулудай
Дели паб хупI четин тушни!

Етим Эмин, жафа я хуьз,
ЧIалаз муьтIуьгъ тахьайла дуьз,
Вичиз авачир акьул-суьз
Пайдай паб хупI четин тушни!
______________________________
* Бед – ч!уру

нагагь адан вуч гьал жеди?
РикIин шадвал аквач адаз дуьньядал

–
Дуьнья адаз вич амай кьван сал жеди.

Пис папарин лишанар за лугьун квез:
Рахун-луькIуьн жигъич, жедач ширин мез,
Ви гуьгъуьна къекъведа ам ви кьил нез,
Эхир адаз ви кIвал недай малжеди.

Ваз гьарайда, вун явашдиз рахайла,
Ччин ачухич, вун ви кIвализ хтайла.
Салам гана кIвализ мугьман атайла,
Винни папан къалин къалмакъал жеди.

Хатурдай фейила ам вич къуншидал,
Хквен тийиз ацукьда ви къаршидал.
Агъзур нянет хьуй ахьтин са дишидал,
Утагъни ви къазма хьтин кIвал жеди.
______________________________________________
* Бенде – кас, инсан.

Етим Эмин, ви дердияр пара я,
Гьарда вичин кьилиз вичи чара я.
Эхиратда пис паб уьзуькъара я.
Аллагьдин къаншардани ам лал жеди.

гуьндуьз адан агьузар жеди.
Акьул гуз жеч лап яна вич

кьейитIа –
Кьве дуьньяда адан кьве кIвални чIур жеди.

Кьадар хьана, кьисмет хьана несибвал,
Дагай крар жеда къиямат-тагьсибвал,
Жедач адавай са кар, са кесибвал
Ягъун – гатун адаз авай каржеди.

Нагагь ваз гуз кIан хьайитIа несигьат,
Гумукьич вав гьич шериат, я терикъат,
Килиг, белки, вазни чир хьуй гьакъикъат,
Гьая фена, вунни элдиз машгьур жеди.

Гаф лагьайла, синеба ваз килигда,
Гафун винел къанни са гаф эцигда,
Гьич ван тахьай туьгьметарни гилигда,
Къегьбедилайни вун лап биябур жеди.

Килфет укьмек яхъ на садни тутуна,
Рахадай сив кьаз жеч вавай кутIуна,
Нече шумуд такIанбур ан вахтунда
Хъуьредайбур вални сад агъзур жеди.

Белки, са гаф лагьайтIа на хатадай,
Аял эцигнава вилик ви гатади.
Гьая туна, чина къвазна, рахади
КIвалени ви дявед крар гур жеди.

Бязибуруз вун наши яз аквада,
Бязибуруз вун биши яз аквада,
Бязибуруз вун хаши яз аквада
Бязибуруз ин кар агъур жеди.

Етим Эмин чир жеда хьайила,
Дишегьлидиз гьуьрмет авуна, хвейила.
Гьая-эдебни рикIелай фейила,
Вич вичелай фена, къудур жеди.

авурай.
Халкь авур халикьди вичиз
Сад кьиникьин тIал авурай.

Нив хьайитIани

ийида къал,
Туьд дакIуна, кьурай ви чIал,
И ачух дуьньяда ваз кIвал,
Сад аллагьди сал авурай.

Вич рахарди вичин свас тир,
Гъуьлуьз хъфин вичин къаст тир,
Ам яратмиш авур касди
Вич, я аллагь, лал авурай.

Жеч мад ихьтин мелгъуьм къари,
Уьмуьр хьуй ви яллагь куьруь,
Къуншияр кирягьна вири,
Ваз ччилик сад кIвал авурай.

Етим Эминаз акуна,
Акурвалди рикI хукIуна.
Кьуд касди вун къуьнел кьуна,
МичIи суруз ял авурай.

яллагь!
За ваз «хийир-дуа» ийин:
Ви кIвал-югъ барбатI хьуй, яллагь!

КIваляй пперни къедек квахьна,
Ви рикI пад хьуй, кIвал ацахьна.
Ви кIвале малкумат гьатна,
Вун гьакI ялгъуз, тек хьуй, яллагь!

Гьа ппер даим ваз герек хьуй,
Ви кафандиз гьа къедек хьуй,
Ви ширин ччан гьакI гьелек хьуй,
Ви гьахьтин нефс пад хьуй, яллагь!

Вуна тухвайд Эминан мал я.
Эй инсафсуз, вид вуч гьал я?
Вахкун тавуртIа, вун кьегьал я.
Садлагьана азад хьуй, яллагь!
________________________________________
*Къедек – са парча.

ччандиз са мерез* , тумакь яц.
Цел фир рекье кьуд-вадра

вун ацукьна,
Галай гачал жунгав хъуьрез, тумакь яц.

Пагь атIана амукьна малар вири,
Вун тахсарадиз фий акьван ттум куьруь.
Килигайла, вичин асул я дири,
Гьич хев квач хьи цанар цуниз, тумакь яц.

ИкI рекье фич гьамишанда датIана –
Рекьида за вун яна, гатана;
Галамай са кIус ттумни атIана,
ГьакI тада вун ччандик квал кваз, тумакь яц.

И бейчара тир Эминаз вун акун,
Жедач, тумакь, и хесет кваз амукьун,
Ак квай тахсир – цана тефиз ацукьун,
Амай мешребдиз зурба я тумакь яц.
______________________________________
*Мерез – инал азар.

Вилик нагъвар эцигайла,
Атанач ваз дад, яру яц.

Им аллагьдин

несибар* я,
Мал гвачирбур кесибар я.
Вавд авурбур тагьсибар** я,
Элкъуьриз гьар пад, яру яц.

Ви юлдаш ама тек, ялгъуз,
Хажалатдиз вун кьейи къуз.
Гила гьикIда, фирла тамуз,
Низ минетда мад, яру яц?

Эмина вун туна течиз,
Авачир алафар гуз хуьз.
ИкI чидайтIа, як кумаз хьиз,
Жедай вун азад, яру яц.
_____________________________
*Несиб – кьадар-кьисмет.
**Тагьсибар – инал туьметар манада ишлемишнава.

куьтягьна каци.
Хелвет гьатна, зун тахьана,
ХупI шадвал, темягьна каци.

Душмандиз ам ширин хьана,
ХупI ажайиб кьуруни хьана!
Зи гьал сефил пашман хьана,
Кацин сиви кьуна хьи кьуш*.

Кацин сиви кьуна хьи кьуш,
Зи рикIелай и кар физ туш,
Зун гьайифди уна бейгьуш,
Вичикай хан, шагьна каци.

Къах акурла, хьана кац шад,
Юлдаш галачиз, гьатна сад.
ТIиш хкIурла, атана дад:
«ЧчанI» - лагьана пIагьна каци.
________________________________________
* Кьуш – ягълу, пи

Фекъир Эмин,- ваз авур кар
Къяна адаз, яхъ са ракьар.
АтIана (а)хъай ам тIиш-пIузар –
Къвер кьван зун икрагьна каци.

санани тахьай хьтин,
Кияр шив ваз мубарак хьуй.

Ихьтин шив

жеч Дагъустанда,
Фарси, Ямен, Туьркистанда,
Араб, Ажем, Гьиндистанда,
Кияр шив ваз мубарак хьуй.

АлукIнава кьезил егьер,
Женнет багъдин бахчад бегьер,
Акьахайла гарун тегьер,
Кияр шив ваз мубарак хьуй.

Бахтавар тир яру, цIару гуьллуь чит.
Акур халкьарин гуьгьуьлар шадда

на,
Цуькведин ранг алай яру гуьллуь чит.

ХупI тIвар ава ви халкьарин арада,
АлукIнава гъвечIи, чIехи – гьар сада.
Гьар гьафтеда гьар са тегьер аквада
Ви тегьер заз, яру, цIару гуьллуь чит.

Гила уьлкведа авай ви ад* я,
Нехишар айру, къиметар ви сад я.
Тачагъайди пашман, жагъайди шад я,
Гьар рангунин яру, цIару гуьллуь чит.

Кьуьзуь кьиляй дамахунни гьарам я.
Етим Эмин ви нехишрал хурам** я,
Валчагъ патал са кьуд-вад юкI тамам я,
Къазаб ттуна, яру, цIару гуьллуь чит.
________________________________________
*Ад – тIвар.
**Хурам – кефияр куьк хьун, шад хьун.

пара ужуз тахьуй, -
Таяр-туьшерин арада къалурдай
Тегьердин затI хьуй,

- вун гъафил тахьуй.

Ният уна вун базардиз фейила,
Хъсан затI хьуй – а къиметар гайила,
Вири тамам михьи либас гъайила,
Тевриз* тумаж мягьсерар квачиз тахьуй.

Им фана дуьнья я, эхир рекьидай.
Дуьньядин мал са затI я хьи чкIидай.
Тевриз тумаж мягьерарив туькIуьдай
Къацу сагърид** башмакьар кимиз тахьуй.

За ваз лагьай тегьердин зар-зиба*** гъваш;
Яру шаршав, михьи дуьгуьр, диба гъваш;
Лазим затI я, - мина зунжур къуба**** гъваш,
Магьидин регъ, гьам рикIелай физ тахьуй.
_____________________________________________
*Тевриз – Иранда шегьердин тIвар я, белки, тумаж гьа заманда гьанай
гъизвайди тирвиляй гьакI лагьана жеди.
**Сагъри – тумаждин са жинс.
***Зар-зиба – зарлу гуьрчег парча, диба – пекдин парча.
****Мина зунжур къуба – зунжур галай, мина цанвай къуба (уймах).
*****Яру къазаб – къазаб атIана яру парча ттунвай, яру къазаб авай.
******Гьират – Афгъанистандин шегьер я, яни Гьиратдай гъайи келегъа.
*******Гьажиабас – дередин са жинсинин тIвар.
********Архалух – валчагъ.
*********Наши – инал усал парча.
**********И цIар садбуру икIа: «Вагай кIани девлет, хазина, мал авачир»,
масабуру: «Ви свас я, на вуч гъайитIа чIал авачир» кIелзава. Бязи маса
цIарарани дегишвилер ава, амма чаз гьа ина авайвал гун меслят акуна.

Яру къазаб***** перемдиз я ярашух Дере, мад
гъваш гьират****** , келегъа, ягълух.
Гьажиабас******* , дередикай архалух******** ,
Къирд жуна гвачиз вун хъфиз тахьуй.

Гила зун ваг векил хьана рахада,
Амай гъейри халкьарни ваз аквада;
Агъузвална таяр-туьшер арада,
Наши********* парча, кими либас гъиз тахьуй.

Етим Эмин зайиф, я гьал авачир,
Ччара фикир, са бед хиял авачир**********.
тIалабдай хазина, мал авачир.
Гафар виниз, крар агъуз жез тахьуй.

мескен** датIана
Мегер икьван дар жедани?

Виридаз дуст авай чка

Рехъ ачух уьлчуь хьайила,
Чаз мегер дуст авай къапу
ИкI кIеви хейбар*** жедани?

Алемрун лап сан гзаф я, -
Гьич садазни вири сад туш.
Дустни масад сад садавди
Мегер барабар жедани?

Хъсан за вун чир ийидай,
Белки заз вун акунайтIа.
Ви патав уьлчуь ракъайтIа,
Яраб вун бизар жедани?
_________________________________
*Дили-вирана – харапI хьанвай, барбатI хьанвай рикI, канвай чка.
**Мескен – чка.
***Хейбар – инал къеле (кьисайрик квай Хейбар къеле).
****Мажнун – Лейлидал ашукь яз дели-дивана хьана чуьллера гьатай
Мажнун; яни ашкъидай чуьллера гьатнавайди.
*****Нури-гуьзуьм – зи вилин нур.
******Мужаррад – инал гьакIан буш, кьуру тIвар.

Нече шумуд югъ я хьи, зун
Мажнун**** хьана чуьллераваз,
Тамарзу я дуст акунихъ.
ИкI рекье цацар жедани?

Дуст дустунин зияратдиз
Агакьайла, нури-гуьзуьм***** ,
Дустуниз дустун къапудал
Мегер бес дапIар жедани?

Етим Эмин лугьуда:
Дуст далудин дагъ язава.
Тушиз хьайла, бес гьавайда
ГьакI мужаррад****** тIвар жедани?

1870-1871-й.

дустариз.
ТIалабирди чпивай зи къастари
Хийир-дуа, игьсан я, - лагь

дустариз.

Хажалатар, хифетар зи дерин я,
Заз алахьай гуьлуьшан югъ серин я.
Вил атIудач дуьньядихъай – ширин я,
Айиб мийир, инсан я, - лагь дустариз.

Жув хьайила эвел халкьар арада,
Гила хелвет хажалатдик кьурада;
Дердерикай хабар кьадач ччарада,
Дуьньядин гъам гьижран я, - лагь дустариз.

Бенде авач гьал гьикI ятIа аквадай,
Дердиникай хабар кьуна рахадай,
Фугъарадин гьакъикъатда акьадай.
Бей-адалат* дуван я, - лагь дустариз.
_____________________________________
*Бей-адалат – адалатсуз, гьахъсуз.

Дустариз лагь: гъафил тахьуй ахвара:
Ахир нефес жезава, лагь, мукьвара.
«Етим Эмин амач, лугьуз, фугъара» -
Квез жериди са ван я, - лагь дустариз.

Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз?
Саил атайла куь патав къецелай,

Мегер зун гьич къведачни куь хиялдиз?

Аллагьдин мал пай идайла датIана,
Гьамиша куьз тада зун пай атIана?
Авачиз туш, ава хьи квехъ ацIана.
Ше тахьайтIа, мам гудачни аялдиз?

Бес зун ихьтин фугъара яз хьайила,
Хьай уьмуьрар дарвилелди фейила,
Зи патахъай гъейрибуруз гайила,
Вуч лугьуда бес куьне зулжалалдиз?

За зи арза шикаятна лагьана,
Дустар патав рисалатна* ракъана.
Зи бахтунай килигна яб тагана,
ВигьейтIа гьикIда кIан квачир чувалдиз?
__________________________________________
*Рисалатна – кхьена ракъана.
**Мустагьикь аллагьдин малдиз – яни закат къведай, вич закат
гуниз виже къведай кесиб. И шиирди, Етим Эмин гьикьван
дарвиле, кесибвиле яшамиш хьанатIа ва а дан девир шаирриз
къимет авачир, абур гьикьван девлетлуйрихъ муьгьтеж ийидай
девир тиртIа, къалурзава.

Етим Эмин шикаятар лагаьйд туш,
ТалгьайтIани садан рикIел алайд туш.
Килигайла, белки, масад авайд туш
Вичелай мустагьикь** аллагьдин малдиз.

аламаз хьана гъурбат
Шекердилай ширин, дустар.

Фана дуьньяда гъам чIугваз,

Йикъар, йифер гьикI акъудда?
Ачух дуьнья хьана чаз дар,
Алахьай югъ серин, дустар.

Куьне дуьнья терг авуна,
Чавай гъурбат хьайила куьн,
Гъам-хажалат авай фуруз
Аватна чун дерин, дустар.

Чна квевай хийир-дуа
ТIалабда – мубтала я зун.
Зулжалалди зи дердиниз
Белки, шафа ийин, дустар.

Дустари дустуниз хийир
ДуьявуртIа кьабул (и)йида.
Гьадис, гьикаят, риваят
Авазва тайин, дустар.

Агъади гайи баладиз
Сабур тавун туш хьи, гьелбет,
Дустаривай хьайила гъурбат,
ГьикI хажалат тийин, дустар?!

Куьне, дустар, тIалаб ая,
Мубарак дарул ислатда,
Мегер куь рикIел къвечни,
И мубтала Эмин, дустар.

дустуниз.
На зи сефилвилерикай
Са хабар це дустуниз.

Дуст завай

къакъатна ччара
Хьайла икьван вахтара,
Вилерай фей накъварикай
Са хабар це дустуниз.

Йифиз-юкъуз рикI чIулав яз,
Хьана сефил зи ччан цIраз.
На зи зайифвилерикай
Са хабар це дустуниз.

фикирда, эй мусурман,
Куьредин хан гьинава?

Эхир заман мукьвал хьай

чIал
Гила чаз загьир хьана.
Ай, адалат шар ийидай
Мирзе Гьасан гьинава?

Ваз аллагьди регьметар гуй
Ви Малламетбег кьена хьи.
Мегьтибеген эрчIи метIяй
Къара гуьлле фена хьи.

Ай, Асланбег есир хьана
Урусиятдиз фена хьи.
Гила гьикIда, эй мусурман,
Бес куьн диванар гьинава?

Инбуруз кьушунар лугьуз,
ХупI чIехи бунтар хьана.
Яз аллагьдин кьадар я хьи,
Ам мусибатар хьана.

Гьажишагьлур заманада
Эсилафдин крар хьана.
Гила гьикIда, эй мусурман,
Бес эгьли инсан гьинава?

Ваз аллагьди рягьметар гуй,
Гьамид-эфенди кьена хьи.
Ай, пIипарун Гьажи-шейхин
Буба рягьметдиз фена хьи.

Ай, кьепIирви Гьажимурад
Кемендиз вигьенва хьи.
Гила гьикIда, эй мусурман,
Нукьмин инсанар гьинава?


Я гьакъикъат, я шариат
Я терикъат гьинава?
Я гьакъикъат, я аразилат,
Я берекат гьинава?

Эй сугъругли Абдурагьман
Бес куь иман гьинава?
Гила гьикIда, эй мусурман,
Эвел замана гьинава?

Шумудан мал, шумудан кIвал
Тулк авуна ганава хьи?
Шумуд алим, шумуд абид
Урусиятдиз фена хьи.
Фагьум ая, эй мусурман,
Бес куьн девран гьинава?


Етим Эмин йифди-югъди
Ребби лугьуз шезава.
Аман аллагь шад хьана чун
Мегьит зегьер жезава.
Куьре, Къуба, авар дере
Буьтуьн есир кьазава.
Гила чна низ гьарагъйин,
Гьахълу султан гьинава?

1877-1878-й.

Эй фелек сагьиби мяден,
Эй алама игьсан, наиб,

Ви стхаяр

хьайтIа риза,
Са гьикая ахъайин за.
Кьилел атай дуьшуьш-къаза
Дуьз риваят хъсан, наиб.

Хабар аш я, эвел тайин,
Дуьз хьайивал за ахъайин,
Гьакимариз хьана хаин,
Куьре хьайвал масан, наиб.

Эвел фасикь-яхулару
ЧIурна къеле, еке пару,
Мийир тийир са кас дугъру
Хьанач, гьич са инсан, наиб.

Бунтар авун хьана еке,
ЧIур хьана хьи гьар са уьлкве.
Атана чал еке леке
Хьанач игьсан, лисан, наиб.

Рекьера гьатна чапарар,
Акъудна еке хабарар,
Дуьзмиш авур кьван тапарар,
Дуьшуьшкарар лисан, наиб.

Аваздалда хана, Куьре,
Яхуларни атай бере,
Къуьнел алаз къалуз дегьре
Тунач чи ругь-раван, наиб.

Хьанач жаваб ийир са кьил,
Ви гьарайдихъ агакьнач гъил, -
Цав кьакьан яз, кIеви яз ччил,
Жагъанач фир макан, наиб.

Дели къудуцI хьана юлдаш,
Фугъараяр ийиз тараш,
Хьана уьлкве алаш-булаш,
Гьатна сад агъу-фугъан, наиб.

Гьар са угъриди, игриди,
Тунач сефилди, дугъриди,
Малд иес хьана дириди,
Шеръ авачиз я диван, наиб.

Хупарламиш хьана эллер,
Буьтуьн далда хьана чуьллер,
Чир хьайила, хана эллер
Течиз гьисаб я сан, наиб.

Вирибуруз хьана зарар,
Хиве гьатна еке ппарар,
Низамдивди хилафарар,
Хьана агъзур-залан, наиб.
Продолжение

Къурмиш хьана атана хьи сел,
Акъатна хьи тIурфан, наиб.

Бязибуруз

хьана хелвет,
Бязибуруз гъам-хажалат,
Бязибуруз хьана гьелбет
Къизил кьифран макан, наиб.

Бязибуруз хьана даягъ,
Бязибуруз хьана дустагъ,
Бязибурун вилеллаз нагъв
Хьана тегьер хазан, наиб.

Бязибурун хьана бейгьал,
Бязибурун тарашна мал,
Бязибурун чIур хьана кIвал,
Гур кас (а)вачиз, наиб.

Бязибур туьнбуьгь ийиз гатаз,
Бязибурув хиве кьаз таз,
Бязибуру хифет чIугваз
Хьана хата-зиян, наиб.

Етим Эмин са бейчара,
Хифет чIугваз хьана пара.
Хьана Мажнум хьиз фукъара
Амукьна бейниван, наиб.

хьи,
Шумуд садан эгьли-аял* ,
Етим-есир гьат хьана хьи.

Кьиникь

са затI туш хьи акьван, -
Адалат чаз хьана масан,
Ахквазамач Мирзегьасан** ,
Им хупI мусибат хьана хьи.

ХупI жава я, гьакьуниз пад
ГьакI тIалабай Гьажи-Мурад,
Ви эвледар жеда жавад,
Им хуб мусибат хьана хьи.

Россиядин кIеви зулум
Са къуз адаз жеда къалум.
Ийиз ацукь сабур, фагьум –
Им вуч мусибат хьана хьи.
__________________________________________
*Эгьли-аял – паб-аялар.
**Мирзегьасан – шиирда авай тIварар бунтунин иштиракчияр я.
***Уллу аббаб – инал а
****Инкъилаб – инал дегишвал.

Ших-Бубади чIугур азаб,
Рази хьана уллу аббаб***
Мус ахквада и инкъилаб**** ,
Им вуч мусибат хьана хьи.

1877-1878

гайи тIербия вуна хуьдайд туш.
Хийирд кардал вун мидам мерез

я,
Я вун хийир, шар, игьсан чидайд туш.

Мез ви лал я, япар пеши, вилер кур,
Гъилер члахъ, кIвачер кьецIи, тамам кур,
Мекир гзаф, гьакь ви хлаф, хиял чIур,
Дуьнья, белки, бес я мад лугьудайд туш.

Пеше даим мекин-фитне, дяве-къал,
Гъибат пара, къалби-къара, рикI дагъал,
Фикир бургъа, фиил къавгъа, бед хиял,
Дуьнья-девлет ви рикIелай фидайд туш.

Жасан тенпел, инсаф рикIел гъиз течиз,
Акьул зелил, фагьум тIимил фитне йиз,
Амал азгъун, мидам чапхун уьмуьр физ,
Инсанвилин зерре лишан вак квайд туш.

Етим Эминаз – мубталадиз
Ви сад тирвилин нур къала дуьз,
Вуна гьидаят тагайтIа баладиз,
Мегем ам залум сабур ийидайд туш.

кIвалер!
Адаллай диванар хупI ярашух я.
Тамам буьтуьм эллер гьатна

шадвиле
Кагъаз гьуькуьм хупI ярашух я.

Аваздалди къведа нече мин инсан
Мубарак хьуй лугьуз ваз, найиб Гьасан.
Къапудал кутIун зунжурда аслан
Ихьтин къариб инсан хупI ярашух я.

Къапу бажа буьтуьм михьиз айна я,
Хварасан чешне я, хайбар къеле я,
Пичдин бахара я, ференг чешне я,
Къизил мина айван хупI ярашух я.

Килиг, адет икI я – яз гьакиманир
Адетдилай хилаф ятIа аку тIун.
Фирдавусдин багъ я мад дада женнет
Миски анбар рейгьан хупI ярашух я.

Етим Эмин, гадра ви къамаш-хифет,
Имни са вад югъ я дуьньядин, гьелбет.
Ганва дустариз са вад къан девлет
Гьалун девран хупI ярашух я.

хъсанвал.
Аллагь патал хьуй ичIи гъилиз килиг,
ГьакI квахьдайди туш

хъсанвал.

Ваз чида, зу гьалар ваз аквада.
Хеб хьиз ава зун жанавуррин арада,
Маса гъейри туькмиш авур дуьньяда
Имарат хьиз эцигайд туш хъсанвал.

Жафа я хьи, жувал са гьахъ алачиз,
ИкI тIарашун даях-арха галачиз.
Хиял мийир менфятни авачиз
ГьакI арадай квахьдайди туш хъсанвал.

Етим Эмин мубтала я, шезава,
Гъиле амай затIар тIарашиз жезава,
Куьмек авуртIа, вавай жезава.
Виридалай виликди я хъсанвал.

Агъади халкь авуна, ви гуьгьуьл ачух къар гьинава?
За хифетрин

сан гуналди гага тамам жедани?
Жумла алем хьуй, мерекуьтни чар гьинава?

Кьиникь важаиб я кьийибуруз чалай вилик...
Инсанарун хийир такIан гьа инсан чIуруд я хьи,
Акур ксар аватIани гьасилу цин умуд я хьи
Дарман авуна, дава тахьай икI тегьер азар гьинава?

Шукур хьуй ваз, сад аллагь, зи рикI чIулав, хьанва дар.
На халкь авур ви лукIар иеси ву я, ятIа вид я кьадар
Бендедин кьил акъат тийир им вучтин я азар?
Агъади гайи дердиниз дарман ийир устIар гьинава?

Хифетдилай бул затI авач, шадвилер чаз масан я хьи,
Дустари чаз хийир-дуьа авуртIа чаз, гьам игьсан я хьи,
Зи рикIе са метлеб ава, а зи лукI я, инсан я хьи,
ви хиялар яргъал ала, гила вин къастар гьинава?

Дуьньяда инсан жедани ажал-завал, агъри-вачир?
Шумудни са бенде ава мескен, ватан, ери-вачир?
Гьар са касдин югъ им я хьи, рикIел къвери багъри-вачир
Мелик стха, хва амукьуй, Эмин, вин дустар гьинава?
_________________________________________________________________
*Б.Исмаилован кIватIалда гьатнавай жуьреда.

Цуькведивди дигай гатфар вахтунда,
Гьала гила жуваз девран, бахтавар!

Шумудни

са нагъма кIелда ви назди,
Гьар са тегьер рахаз гьар са авазди?!
ХъуьтIуьз тади гана хупI ваз аязди,
Гила ачух я ваз майдан, бахтавар.

ХупI шад-хурам тушни вун ви бахтунал,
Цуькверивди дигай гатфар вахтунал!
КIанзава ваз: ацукь цуьквер тахтунал,
Амай ничхиррин из дуван, бахтавар.

Цуькверивди къугъун я ви кIвалахар,
Чуьллера хъваз таза къайи булахар.
Рахаз гьар са аваз, ийиз дамахар,
Гьарай-эвер вуч я ви ван, бахтавар?

Ашкъи гьавалу я, - ваз кьарар авач;
ХъуьтIуьн зегьмет амач, ваз хабар авач,
Вучда, ваз акунач, ваз хабар авач,
Етим Эминан гъамни гьижран, бахтавар.

я,
Куьне квез гьуьрмет ая тIун.
Гваз фериди вад юкI агъ

я,
ШейтIандиз нянет ая-тIун.

Гьарам немир куьне квез чиз –
Халкь авуна вири рекьиз.
Чун халкь аур чи халикьдиз
Шукур гъиз минет ая-тIун.

Шукур хьуй, я сад аллагь, ваз,
ГьикI фида чун гунагьар гваз
Кьийилани, яраб и чаз
Вунани рягьмет ая-тIун.
Гьахъ я, чун рекьида вири,
Амукьдач гьич са кас гъейри.
Нече-шумуд ажуз-дири...
Са касдиз мугьлет ая-тIун.

А Эмина лагьай гафар
Дуьнья акваз, рикI хьана дар.
Я сад аллагь, чи пайгъамбар
Рази жер гьуьрмет ая-тIун.

атуй.
Зи гьалдикай хабар тирбур ягъади
Архадикай хъсанвал тахьайд атуй.

Килиг,

за хьиз икI етимар хвейиди,
Зун хьиз эхир кана кабаб хьайиди,
Зун хьиз гьавая ччан гъиляй фейиди,
Зи рикIикай гъам пияла хъвайд атуй.

Заз хьиз архадикай са югъ тахьайди,
Зун хьиз алтIушна пехъери чухвайди,
Зун хьиз тарашна вири мал тухвайди,
Заз хьиз гьа ихьтин зулумар хьайд атуй.

Зун хьиз етим хвена пашман хьайиди,
Заз хьиз хайидакай душман хьайиди,
Зун хьиз зайиф, гьал перишан хьайиди,
Я са кесиб, гьахъ рикIел алайд атуй.

Етим Эмин, на етимар хуьналди,
Ваз арха жеч ви весияр туналди,
Татуй залум зи мейитдин ччиналди.
Яд кас атуй, - са инсаф авайд атуй.