Феномен новалацінскай паэзіі Беларусі і Літвы”

культурную традыцыю адбываецца апасродкавана: праз перакладную літаратуру, універсітэцкую адукацыю, кнігадрукарства.
Узнікнене

адбываецца на ранняй стадыі гуманістычнага руху, звязана з фарміраваннем індывідуальнай мастацкай творчасці свецкага характару (пазней на роднай мове).
Выдатна распрацаваная сістэма школьнай паэтыкі стала падмуркам для стварэння арыгінальных тэкстаў не толькі на лацінскай мове, але і паспрыяла фарміраванню літаратуры на роднай мове.
Асноўны метад – імітацыя - арыентацыя на высокія антычныя традыцыі, майстэрства антычных аўтараў; перайманне тэм, вобразаў, сюжэтаў, антычнай срофікі.

н.э Ст.Рым)
Антычны або метрычны верш – прадстаўляе сабой сістэму вершаскладання, заснаваную

на чаргаванні доўгіх і кароткіх складоў у вершаваных радках. Можа ўжывацца толькі ў тых мовах, у якіх галосныя адрозніваліся па працягласці гучання. Асноўнай рытмічнай адзінкай верша з’яўлялася стапа, у якой у належнай паслядоўнасці ядналіся доўгія і кароткія склады. Найбольш папулярнымі былі такія памеры як гекзаметр і пентаметр. Эфект рытмізацыі і рыфмоўкі ствараўся не толькі паўтарэннем радкоў аднолькавага памеру, але і праз чаргаванне аднатыпных заключных складоў радка.
Надзвычай багатая, тэарэтычна распрацаваная антычная сістэма вершаскладання аказала ўплыў не толькі на новалацінскую паэзію Беларусі і Літвы, а на ўсю еўрапейскую паэзію.

Радвана, Францішка Градоўскага, Андрэя Рымшы, пераклады і творы Беняша Буднага.
Выдатная

паэма Я.Вісліцкага “Пруская вайна”, напісаная па ўласным жаданні аўтара, да 100-годдзя Грунвальскай бітвы з адчуваннем векавой даўнасці і значнасці падзеі для лёсаў народаў-удзельннікаў. Прасвечана тэме ўслаўлення Жыгімонта І, караля Рэчы Паспалітай, праз аповяд пра яго дзеда Ягайлу. Але аўтар ўзнімаецца да асэнсавання нязначнасці фактаў, якія часта становяцца прычынай вайны, да разумення антыгуманнасці яе характару. Упершыню ўводзіць геаграфічнае апісанне Вялікага княства Літоўскага, этнонімы “літва”, “літовец”, “беларус”.

народнага светаразумення,
ўзбагачаныя здабыткамі класічнай адукаванасці
ЮНЭСКА – імя занесена ў

спіс самых выдатных дзеячаў сусветнай культуры.
Дайшло 14 паэтычных твораў:
11 вершаў і 3 паэмы

святой Ганны”
“Чутка, якая нечакана ўзнікла ў касцёле сан Ларэнца

ін Дамаза”
“Да Святога Себасцяна”
“Суцяшэнне – да найдастойнейшага Плоцкага Біскупа”
Вершаваная эпітафія на надмагіллі Эразма Вітэлія
“Да вялебнага пана Карла Антонія Балонскага”
“Да дастойнага пана Яна Карнкоўскага” (апошні апякун)
“Да чытача” (кн. А.Ліпій “прамова пра муку панскую”)
“Наказ пастырам клапаціцца пра статак панскі” (кн. Штодзённыя рубрыкі для Кракаўскай дыяцэзіі на 1534г)
“Пад выяваю ўкрыжаванага Хрыста” (кн. А.Крыцкага)

святога Гіяцынта”
1522г. “Песня пра выгляд, лютасць зубра і паляванне на

яго” - надрукавана 1523г. у Кракаве ў друкарні Ераніма Віетара пры падтрымцы каралевы Боны Сфорцы, спрыянні яе сакратара Людвіка Альфія і гнёзненскага каноніка Антонія Балонскага

выгляду зубра, яго нораваў, сцэн палявання, прадстаўлена панарамная карціна жыцця

народа і лёсу краіны ў пераломны момант гісторыі.
Асаблівасць кампазіцыі: “рамачнае” спалучэнне ўступнай і заключнай часткі, спрыяе вылучэнню дадатковых сэнсавых акцэнтаў.
Вершаваны памер - элегічны дыстых (двухрадковая страфа антычнага верша, 1 радок – гекзаметр, 2 радок – пентаметр)

міфалогіі і літаратуры.
Паэма як жанр ў Еўрапейскіх літаратурах яшчэ не

выпрацавалася.
Аснова - гераічны эпас, з адчувальнай народна-наватарскай традыцыяй (ўзбагачэнне нацыянальнымі, вусна-паэтычнымі элементамі, арыентацыя на факты рэчаіснасці)
Спалучэнне жанравых відаў:
эпічны пачатак (суадносіны аўтара і апісваемых падзей, развітасць сюжэта, сэнсавая структура як апісанне подзвігаў памерлага звера)
эпітафія (як надмагільны надпіс на смерць татэма-героя і яго ўслаўленне)
элегія – (увасабленне жалобных настрояў і матываў)
драма (кампазіцыйная арганізацыя: перыпетыя, агон, смерць)

цалкам супадае з нацыянальнай “карцінай” свету, з арганізуючым фактарам –

антаганістычным змаганнем двух пачаткаў: інстынктыўна-звярынага і разумна-чалавечага.
У паэме раскрываецца глыбінная сутнасць нацыянальнага характару беларусаў як ляснога народа, народа-паляўнічага (адрозніваецца ад традыцыйнага ўспрыняцця беларусаў).

і ваяра, найлепшым важаком патрыярхальнай дзяржавы-абшчыны. Ён – сапраўдны і найлепшы

лавец, узначальвае і рэпрэзентуе ўвесь лавецкі калектыў. Надзелены рысамі новага, рэнесансавага ўладара: ўсхваляецца як справядлівы суддзя, як набожны чалавек, захавальнік веры і заснавальнік храмаў. Падобна да родаплемяннога ўладара-мага, адначасна выконвае вайсковую, судовую і сакральную функцыі. Ад яго залежыць лад у грамадстве, краіне і прыродзе, ён спрыяе ўдачы. Апавяданне пра Вітаўта ўяўляе нібы асобны твор, блізкі да жанру «пахвалы».
Вобраз Вітаўта кампазіцыйна ўпісваецца ў вобраз зубра - алегарычны вобраз роднага краю, сімвалізуе яго былую магутнасць.
Князя і зубра яднае цэлы шэраг сэнсавых адпаведнікаў: зубр – уладар дзікага лесу, князь – уладар асвоенага свету, грамадства, дзяржавы, абодва бароняць свае межы, ў сваёй сферы маюць найвышэшую магутнасць і ўладу, абодвух зводзіць і супрацьпастаўляе паляванне, яднаюцца тэмы палявання і вайны. Вітаўт, «як бы двайнік» зубра ў чалавечым грамадстве, становіцца ўвасабленнем моцы і велічы дзяржавы, краіны, сімвалам трываласці і неўміручасці народа, узорам ваяра і кіраўніка.

з’явай у беларусай культуры. Ён глыбока спазнаў дух і тэндэнцыі

тагачаснага грамадства, стварыў усебаковы і пераканаўчы вобраз сучаснага яму свету. У светапоглядзе паэта сінтэзаваны традыцыі народнага светара­зумення і хрысціянскага гуманізму, ўзбагачаныя здабыткамі класічнай адукаванасці. Усё гэта ўзвышае асобу М. Гусоўскага да ўзроўню лепшых еўрапейскіх паэтаў Адраджэння.
Першы пераклад «Песні пра зубра» на беларускую мову, зроблены ў 60-х гг. XX ст., належыць Язэпу Семяжону. У 80–90-я гг. XX ст. з’явіліся новыя пераклады У. Шатона, А. Жлутко і Н. Арсенневай.

называў – Вісліцыус)
Дата нараджэння прыблізна - 1485 – 1490, звесткі

пасля 1516г. адсутнічаюць.
Згодна з рэктарскім актам Ягелонскага універсітэта (Кракаў)– бакалаўр і магістр Вісліцкі – рутэнус (русін).
Заканчвае універсітэт ў 1506 г. cа ступенню бакалаўра, у 1510г. атрымлівае ступень магістра.
Актыўны ўдзельнік літаратурнай суполкі, духоўны настаўнік - паэт Павел з Кросна (Павел Русін), высока ацаніў паэму “Пруская вайна”.
У 1516г ў Кракаўскай друкарні -зборнік “Пруская вайна або тры кнігі Прускай вайны, выдадзеныя Янам Вісліцкім”

Вісліцкага да музы настаўніка Паўла Русіна
Празаічнае прысвячэнне або ліст да

Паўла з Кросна
Аргументы (кроткі змест) кніжак аб Прускай вайне
Ода да чытача
Паэма “Пруская вайна”
Ода да караля Жыгімонта Старога
Вядомы яшчэ два творы: “Элегія да Багародзіцы”, “Эпіграма на зайздросніка”

“Пруская вайна або тры кнігі Прускай вайны,
выдадзеныя Янам Вісліцкім”

сваёй тэматыцы і форме ўвасаблення архітэктоніка паэмы для многіх даследчыкаў

і на сённняшні дзень застаецца загадкавай.
Як эпік Ян Вісліцкі сваёй паэмай станавіўся песняром гераічнага чыну ўсіх народаў – пераможцаў над Грунвальдам, а як лірык, як асоба, спецыяльна акцэнтаваў увагу на краі свайго нараджэння..
У рыцарскім эпасе славян XVI ст. «Пруская вайна» – твор не толькі першы па часе з’яўлення, а твор, у якім з веданнем і відавочнай сімпатыяй акрэслены контуры Вялікага княства Літоўскага як дзяржавы: краю ліцвінаў-беларусаў, русінаў-украінцаў, жмудзінаў-літоўцаў. У стварэнні арыгінальнага высокамастацкага і гістарычна даставеарнага твора Ян Вісліцкі стаяў ля вытокаў жанра эпапеі ў новалацінскай паэзіі Беларусі і Літвы.
На беларускую мову паэму пераклалі Я. Парэцкі (ва ўрыўках) і Ж. Некрашэвіч (цалкам).

“Пруская вайна або тры кнігі Прускай вайны,
выдадзеныя Янам Вісліцкім”-галоўны твор Я.Вісліцкага

Жыгімонту I, каралю Рэчы Паспалітай: апавяецца славу бітвы, у якой удзельнічаў

дзед Жыгімонта I – Ягайла.
напамінае, што слава пра гэтую бітву дасягнула далёкіх краін, але праз стагоддзі гэтая перамога была забыта і не было ніякіх успамінаў пра Грунвальдскую бітву.
як і ў антычным эпасе, Ян Вісліцкі з першай часткі і на працягу ўсяго твора па дапамогу і натхненне для апісання подзвігу будзе звяртацца да багоў, музаў (Дзевы Ма­рыі, Апалона).
прапануе кароткі экскурс ў гісторыю польскай дзяржавы, і прыводзіць радавод польскіх князёў (упамінае Леха, Крака, Ванду).

Першая кніга

У гэтай частцы выкарыстоўвае этнонімы «літовец», «літва», ужывае назву «беларус»

(«albus ruthenus»).
тлумачыцца з гістарычнага пункту гледжання з’яўленне і зносіны польскай дзяржавы з крыжакамі.
Цэнтральная частка - непасрэднае апісанне Грунвальдскай бітвы. Паэт стварае збіральны вобраз адной з буйных бітваў сярэднявечча, апісанне якой пераўтвараецца ў велічнае эпічнае палатно, у якім вельмі адчувальны ўплыў твораў антычнага эпасу. Выяўленне крывавых сцэн не з’яўляецца самамэтай аўтара, ён падкрэслівае антыгуманны характар вайны, супрацьпастаўляючы вайну і мірную земляробчую справу, звяртаючы асаблівую ўвагу на нязначнасць факта, які стаў повадам для ваенных дзеянняў (знаходзіць гістарычныя паралелі ў антычнасці і прыгадвае Чароўную Алену і пачатак Траянскай вайны).
не скажае гістарычных рэалій, падрабязна і дакладна апісвае склад войска, гаворыць аб тым, што першым прымаў бой Вялікі князь Вітаўт (эпізод размовы Вітаўта з Ягайлам мог быць ўзноўлены на аснове гістарычных паданняў, вядомых з бела­руска-літоўскіх летапісаў).

Другая кніга

служыць пралогам да ўсёй паэмы, бо падстаўляе сабой своеасаблівае абгрунтаванне

ваенна-палітычнага аб’яднання Польшчы, Літвы і Беларусі: распавядаецца аб сімвалічнай нарадзе алімпійскіх Багоў, на якой абмяркоўвалася кандыдатура будучай жонкі для сівавалосага караля Ягайлы, выбар выпадае на прадстаўніцу роду з Вялікага княства Літоўскага Софью Гальшанскую.
З павагай, замілаваннемаўтар падае вобраз Соф’і- становіцца ўвасабленнем самой Беларусі. Шлюб Ягайлы і Соф’і для аўтара сімвалізуе палітычнае, ідэйнае і культурнае аб’яднанне дзвюх краін, якое і было пазней замацавана уніяй. Соф’я і дае пачатак роду славутых польскіх каралёў, аднаму з якіх – Жыгімонту Старому і прысвячаецца паэма.

Трэцяя кніга