Слайд 1№3 Тотығу түрлері Антиоксиданттық жүйе туралы түсінік
Слайд 2Дәрістің жоспары
Оксидазды тотығу туралы түсінік.
Оксигеназды тотығу.
Пероксидтік тотығу. Антиоксиданттық жүйе туралы
түсінік.
Пероксидаздық тотығу.
Слайд 3 Оксидазды тотығу – бұл митохондрияда өтетін биологиялық тотығу (БТ).
Оксидазды тотығуға оттектің 80-90% жұмсалынады.
Биологиялық тотығу тізбегінің тотығудан фосфорлану
процесімен қабысу нүктелері бар.
Бұл нүктелерде АТФ синтезі жүреді.
Слайд 4Оттек молекуласы 4 электронмен тотықсызданады, нәтижесінде эндогенді су түзіледі:
О2
+4е 2О 2-
2О 2- +
2Н+ 2Н2О
Слайд 7Оксигеназды тотығу
Ферменттер – оксигеназалар субстрат молекуласынының құрамына оттектің еңгізілуін катализдейді.
Оксигеназалар
екі топқа бөлінеді: диоксигеназалар және монооксигеназалар.
Слайд 8Диоксигеназалар
Субстрат құрамына оттек молекуласының екі атомын еңгізеді:
S+O2 →
SO2
Мысалы, β-каротиндиоксигеназа :
β-каротин → 2 витамин А
L-триптофандиоксигеназа (бауырдың ферменті, құрамында гемі бар)
Слайд 9Монооксигеназалар оттек молекуласының 1 атомын субстрат құрамына еңгізеді, субстратта гидроксил
тобы пайда болады. Оттектің екінші атомы судың түзілуіне қатысады:
А-Н + О2+ ZН2 А-ОН +Н2О+ Z
Монооксигеназды тотығу жүйелер бауырдың эндоплазматикалық ретикулумінде және басқа мүшелердің митохондриясында болады.
Слайд 12Монооксигеназды тотығу – негізінен бауырда жүретін микросомалды тотығу. Бұл тотығуға
қысқа электрон тасымалдайтын тізбек қатысады:
НАДФН2 ФП цхР450
О2 SH
2Н+ Н2О О2- S-ОH
Слайд 13Бұл ферменттер қатысуымен дәрілік заттардың (бензпирен, морфин, аминопирин, бензофетамин) метаболизмі
гидроксилдену жолымен жүреді. Нәтижесінде олар залалсызданады немесе олардың ерігіштігі жоғарлап
олар ағзадан жеңіл шығарылады.
Слайд 14Митохондриялық монооксигеназды жүйелер
Бұл жүйелер бүйрек ұсті безінің қыртыс
қабатында, жыныс бездерінде және плацентада болады. Олар стероидты гормондардың холестериннен
түзілуіне қатысады. Яғни, С22 және С20 гидроксилденеді. Бүйректе бұл процестің қатысуымен Д витаминнің ауыспалы активті түрі (1,25 (ОН)2Д3) пайда болады.
Слайд 15Пероксидтік тотығу
Оттек молекуласы 1, 2 немесе 3
электронмен тотықсызданғанда оттектің активті формалары (ОАФ): супероксид-анионы (О2• ) ,
Н2О2, гидроксил радикалы (ОН• ), т.б. пайда болады.
Слайд 17ОАФ негізінен фагоциттерде : қанның гранулоциттері мен моноцитттерінде, тіндік макрофагтарда
түзіледі. Бактерицидтік қызмет атқарады.
Слайд 18Оттектің активті формаларының түзілуі:
Ауыспалы валентті металлмен әрекеттескенде супероксид радикалы түзіледі:
Fe++ + О2 Fe+++ + О2•
Ферменттік жолмен НАДФН-оксидазаның
көмегімен (фагоциттердің ферменттік жүйесі):
НАДФН2 + 2О2 НАДФ+ + 2(О2•)
Слайд 19Гидроксил радикалы сутектің асқын тотығынан (Фентон реакциясы) түзіледі:
Fe++
+ Н2О2 Fe+++ + ОН• + ОН––
Н2О2 супероксиданион
радикалымен әрекеттескенде, гидроксил радикалы түзіледі (Хабер-Вайс реакциясы):
Н2О2 + О2• ОН• + ОН–– + О2
Слайд 20
ОАФ көп мөлшерде болғанда ағзаға зиянды әсер етеді: белоктарды, нуклеин
қышқылдарды, көп қанықпаған май қышқылдарды (КҚМҚ) тотықтырады. Май қышқылының бос
радикалдары пайда болады, ҚҚМҚ-ның бос радикалды тотығуы тізбекті түрде өтеді.
Слайд 21 КҚМҚ тотығуы липидтердің пероксидтік тотығуы (ЛПТ) деп аталады.
КҚМҚ көп мөлшерде биологиялық мембраналардың фосфолипидтерінің құрамында болады.
Слайд 22 Қалыпты жағдайда фосфолипидтер құрамындағы ЛПТ-ға ұшыраған ҚҚМҚ бөлініп
шығарылады, олардың орнына жаңа май қышқылдар орналасады, осылай мембраналық фосфолипидтердің
жаңарылуы жүреді.
ЛПТ шамадан тыс жоғарлағанда жасушалық, митохондрияның мембраналары бұзылады.
Слайд 23Липидтердің пероксидтік тотығуы
R
R
R R
CН2 ОН НС О2 HCOO CH2
СН СН CH + CH
СН Н2О СН CH CH
СООН СООН COOH COOH
КҚМҚ радикал пероксид КҚМҚ
R R радикалы
H COOН HC
СН + CH
СН CH
СООН COOH
гидропероксид
радикал
Слайд 24ОАФ қос байланысқа жақын орналасқан
-СН2- тобынан сутекті боліп шығарады, ізінше
олар бос радикалды топтарға –СН - айналады. Түзілген май қ-ның радикалы молекулярлық оттегін өзіне қосып алғанда, май қ-ның пероксидтік радикалы пайда болады:
НС +О2 НС-О-О
Слайд 25Пероксидтік радикал сутекті басқа жақын орналасқан КҚМҚ-нан бөліп өзіне қосып
алады:
НС-О-О + СН2 НС-О-ОН +
НС
Бұл реакцияда пероксидтік радикал гидропероксидке тотықсызданады және басқа май қ-лы бос радикалға айналады.
Слайд 26 Гидропероксидтер тұрақсыз қосылыстар, олар ыдырағанда альдегидтер, кетондар пайда болады.
Көп мөлшерде малон диальдегиді (МДА) түзіледі.
Слайд 27Қандағы МДА концентрациясы бойынша тіндердегі ЛПТ интенсивтілігі туралы айтуға болады.
Слайд 28Малон диальдегиді-ЛПТ-нің соңғы өнімі.
Слайд 29 Пероксидтік тотығу липидтердің гидрофобтылығын азайтады. Мембрана арқылы жасушаның
сыртынан ішіне кальций, натрий, су кіреді. ЛПТ мембраналардың, ізінше жасушалардың
бұзылуына әкеледі.
Қалыпты жағдайда бұл процесті антиоксиданттық жүйе бақылайды. Ол жеткіліксіз болса процесс шамадан тыс жоғарылайды.
Слайд 32Антиоксиданттык қорғаныс жүйесі
Ол екіге: ферментті және ферментті емес болып бөлінеді.
Ферментті
антиоксиданттар:
супероксиддисмутаза (СОД):
2О2 + 2Н
Н2О2+О2
каталаза:
2Н2О2 2Н2О + О2
пероксидаза:
Н2О2 Н2О + О; SН2+О S + Н2О
Слайд 33Глутатионпероксидаза:
Н2О2+ 2GSH 2H2O + GS-SG
ROOH+ 2GSH
ROH+ H2O + GS-SG
гидропероксид
спирт
GSH-тотықсызданған глутатион
GS-SG-тотыққан глутатион
Глутатионредуктаза:
GS-SG +НАДФН2 2 GSH +НАДФ
Тотыққан глутатионды тотықсыздандырады.
Слайд 36Ферментті емес антиоксиданттарға жатады:
Майда еритін витаминдер (А және Е)
Каротиндер (вит
А-ның провитамині)
С, Р витаминдер
Карнозин – миоциттерде гидроксил радикалдарды бейтараптайды
Ферритин –
екі валентті темірді байланыстырады
Церулоплазмин – екі валентті мысты байланыстырады, феррооксидаздық активтілікті көрсетіп екі валентті темірді тотықтырады
Металлотионеиндер – мысты және т.б. Металлдарды байланыстырып антитоксикалық қызмет атқарады
Эстрогендер – тізбекті реакцияны тоқтатады: ROO– + эстрадиол-ОН ROOH + эстрадиол-О–– тотығу өнімі
Слайд 37 Витамин Е биологиялық мембраналардың құрамына кіріп, олардың құрамындағы
липидтерді пероксидтік тотығуынан қорғайды.
Токоферол бос радикалдарды тотықсыздандырады,
өзі тұрақты витамин Е радикалын немесе тұрақты тотыққан түрде болады.
Слайд 38 Тотыққан витамин Е-ні аскорбин қ-лы тотықсыздандырады.
Слайд 42Вит. Е гидропероксидтің түзілуіне қатысады.
ROO
ROOH
Вит Е-ОН Вит Е-О
Слайд 44Пероксидаздық тотығу
Бұл процесс пероксисомаларда жүреді. Бұл процесте Н2О2 түзіледі.
Пероксидаздық тотығуға
АҚ-ның, биогенді аминдердің, пуриндердің оксидазалары қатысады. Олар негізінен флавинферменттер болып
келеді:
SН2 +ФП ФПН2 + S
ФПН2+О2 ФП+Н2О2
Слайд 45Сұрақтар
Оксидазды тотығудың маңызы.
Монооксигеназды тотығудың маңызы.
Пероксидтік тотығуды бастаушылар.
Пероксидтік тотығудың маңызы.
Перокидазды тотығу
процесінде қандай заттар түзіледі?