Семей қ.Мемлекттік медицина уневерситеті. №5 Дәріс Пән:Экология және тұрақты

Биосфера және оның тұрақтылығы. 2015 ж

биосфера эволюциядағы ролі.
Ноосфера туралы пікірлер.

туралы еңбегінде Жер бетіндегі тірі заттар қауымдастығын белгілеу үшін қолданды.кейінен

қолданыстан алынып тасталынды.

,»тіршілік аймағы» мағынасында.
1875 жылы терминге жаңадан өмір берген Вена университетінің

профессоры, геолог Эдуард Зюсс болды.
Биосфера терминін 1914 жылы В.И.Вернадский өзінің жер қыртысындағы рубидийдің тарихы туралы мақаласында қолданды.
1926 жылы академик В.И.Вернадский өзінің «Биосфера» атты классикалық еңбегін басып шығарды.

қасиеттерін түзуде және сақтап тұруда маңызды ролін алғаш айтқан болатын.

Барлық тірі заттар жиынтығы өзінің аз массалық үлесіне қарамастан су қабатында және Жер бетінде өтетін барлы физикалық, химиялық процестерде және геологиялық эволюцияларда өте үлкен орын алады.
В.И.Вернадский бойынша биосфера Жер шарының айрықша геологиялық қабықшасы, геохимиялық және энергетикалық ауысымдар тірі ағзалардың суммарлық белсенділігімен айқындалатын жердің ғаламдық күрделі жүйесі болып табылады.

заттарды бөліп қарастырды;
Тірі зат- Жерде мекендейтін барлық тірі ағзалардың жиынтығы.
Биогенді

зат- тірі ағзалардың тіршілік әрекеті негізінде түзілген геологиялық жыныстар:тас көмір,әктас жіне т.б.
Косты зат- тірі заттың қатысынсыз түзілетін заттар қауымдастығы , мысалы; жанартас атқылағанда түзілетін тау жыныстары.

–әрекеттері нәтижесінде түзілетін заттар (топырак).
Радиоактивті заттар-өздігінен сәулеленетін және радиоактивті сәуле

шығару қабілеті бар заттар және олардың изотоптары,мысалы; уран,торий және т.б.
Шашыранқы атомдар- гелий,сутегі,оттегі атомдары.
Космостық табиғаты бар заттар- метеориттер мен космостық шаң-тозаң.

қабат (литосфера)

Литосфераның құрамына жер қыртысы және жердің жоғарғы мантиясының бөлігі кіреді.

Литосфера жердің қатты сыртқы қабаты.

қабатта анаэробты тіршілік иелері шоғырланған.

ретінде әлемдік теңіз, жер беткі және жер асты суларын елестетуге

болады. Гидросфера су объектілерінің барлық түрлерін құрайды. Әлемдік теңіз суы гидросфераның жалпы көлемінің 96, 53% құрайды , жер асты сулары– 1,69%.

тәрізді қабатынан әлдеқайда ерекшеленіп тұрады.Жер атмосферасы газдар қоспасынан,су буларынан және

қатты заттардың ұсақ бөлшектерінен тұрады.
Атмосфера негізгі –ауа ,ол өз кезегінде газдар қоспасынан құралған: азот,оттегі,аргон және көмір қышқыл газы.

олар өзара жұқа өтпелі белдемшелермен айрықшаланады:

атмосфераның төмеңгі қабаты, оның орташа қалыңдығы 12-14 км( полярлы аудандарда

-7-10 км, экваторда -16-18км). Бұл атмосфераның қабаты ауаның 90%-н құрайды.

горизонтальды, вертикальды,турбулентті,құйынды:
-тропосферада айтарлықтай су буларының болуына орай әр түрлі конденсатты

құбылыстар түзіледі(бұлттар,тұмандар,атмосфералық жауын-шашындар).

қысымы тұрақты түрде минус 56°С ұстап тұрады. (20 км жоғарылыққа

дейін), одан кейін біртіндеп жоғарылай береді (≈2,8° С/км). Стратосфера жоғарғы қабатында қысым жоғарылауы ультракүлгін сәулелердің озонмен жұтылу есебіне байланысты

әлдеқайда жоғары биіктікте орналасқындықтан ластаушы заттар аз түседі және горизонтальды

ағындармен өте үлкен қашықтықтарға тарайды. Мұндай ластану ғаламдық сипатқа ие болады.

км биіктікте 3,5 °С/км дейін төмендейді. Бұл атмосфера қабатында турбулентті

процесс жүреді. Турбулентті процесс есебінен гравитациялық ауыр және жеңіл газдардың бөлінуі болады.

қысқа толқынды ультра күлгін сәулені жұтыумен кинетикалық температура жоғарылаған сайын

ұлғаяды.

тығыздығы аз болып келеді. Газ құрылымының ерекшелігіне байланысы экзосфера атмосфераның

жоғарғы бөлігі болып саналады.

шектеуші факторы ультракүлгін және космастық сәулену.
-Тіршіліктің төменгі шегі литосфера бойымен

2-3 км тереңдікте айқындалса,гидрасфера бойымен 10-12 тереңдікпен айқындалады.
Сонымен биосфераның орташа қалындығы 12-17 км-ге тең болса,максималды қалыңдығы -33-36 км-ден аспайды. Бұл шектеулер шартты болып келеді.

және өзгеруінде маңызды роль атқарады.
Қазіргі таңдағы есептеулер бойынша жалпы тірі

заттардың салмағы 2420 милрд.құрайды.

мөлшерімен ерекшелінеді. Тірі ағзалар өздерінің дене құрылымына ғана жұмсалатын элементтерді

сіңіреді. Тіршілік барысында ағзалар оңай сіңірілетің атомдарды пайдаланып, олардан күрделі жоғарғы молекулалық қосылыс түзеді.

болған. Оның эволюциясы мағызды екі фактордығ арқасында жүріп отырады.
Планетадағы геологиялық

және климаттық өзгерістер.
Биологиялық эволюция барысында қалыптасқан тірі ағзалардың саны мен алуан түрлілігіұ

атқарады.
Жер биосферасының эволюциясын ғалымдар 3 кезеңге бөледі:
Бірінші кезең – топырақсыздану-

космостық жағдайларда басталып, Жерде гетеротрофты биосфераның пайда болуымен сипатталады;

тегінен басталып, кейін көк- жасыл балдырлармен жалғасты.Биосинтездің пайда болуы атмосфераның

сипатын күрт өзгертті. Оттегінің көп мөлшерінде синтезделуші өз кезегінде анаэробты ағзалардың көп түрінің жойылуына және аэробты ағзалардың жаңа түрлерінің пайда болуына себепкер болады.

байланысты фитосинтез қарқынды түрде жүріп оттегінің мөлшері күрт ұлғаяды.

айналған. Биосфераның келешектегі геологиялық кезенің –ноосфера деп атайды. Ноосфера кезінд

еадамның саналы іс-әрекеті табиғаттағы басым бағыттаушы күш болып табылады.
-Француз матиматигі Леруа 1927 жылы ноосфера туралы түсінікті қалыптастырады (грек. «ноос» – сана). Биосфераның ноосфераға алмасуы – адамзаттың биосфераға тек жартылай ғана игерумен сипатталады.Кейін бұл терминді француз палеонтологы Пьер Тейяр де Шарден дамытып, өзінің эволюция бойынша жұмыстарында пайдаланды.

ойы бойынша қоғамның табиғат жағдайларын ескере отырып даму үшін арнайы

құрылымдық ұйымдар мен комиссиялардың құрылуы қажет. В.И.Вернадский «Ғылыми ой –планеталық құбылыс» атты еңбегінде ноосфераны қалыптастыру үшін нақты жағдайлар қатарын келтірген.

алмастыру
Мемлекеттер арасындағы саяси байланыстарды нығайту
Адам өзінің геологиялық іс-әрекетің өзге әрекеттерге

қарағанда жоғары кою керек
Биосфера шектерін кеңейтіп,ғарыштық кеңістікте игеру
Энергияның жаңа түрлерін ашу