Іштің жабық жарақаты. Паренхиматозды және қуысты ағзалардың зақымдануы

жарақатынсыз ішкі мүшелер мен тіндердің жаралануы. Мұнда паренхиматозды, куысты мүшелер,

және ірі қан тамырлардың зақымдануларын ажыратады.
Іштің немесе құрсақтың жарақаттық зақымдануларын ашық және жабық деп бөледі. Жабық зақымданулар тікелей жарақат (алдыңғы құрсақ жақтауына қатты затпен соққы), сондай-ақ жанама жарақат (биіктен құлау) нәтижесінде болады. Енулі жарақаттардың клиникалық біліністері құрсақішілік ағзалардың зақымдану сипатына тікелей тәуелді келеді. Паренхиматозды ағзалар жарақаттанғанда күшті құрсақішілік қан кету болады, қуыс ағзаның зақымдануы перитониттің дамуына жетелейді.

әуе, су апаттары кезінде пайда болады. жарақат тек іштің алдыңғы

қабырғасында ғана емес, бел аймағында, кеуде қуысында, жамбастың зақымдалуы мүмкін.

және оның мүшелері.
2. Зақымдалған мүшенің түрі:
* Паренхиматозды
* Қуысты
* Қантамыр
* Құрсақ

артылық қан құйылу.

гематома
* Мүшенің бір бөлігінің жыртылуы немесе көбеюі
Қуысты мүшелердің зақымдалуы:
*

Кесілу
* Жыртылу
* Бөлшектену

абцесстер
5. Қарынартылық флегмона
6. Свищтар: ішектік, өттік, панкреатикалы, зәрлі.

өңештен бастап тік ішекке дейін, қуықтың құрсақтық бөлігі, өт қабы.

Жарақат дәрежесі түрлі болады- субсерозды гематомалардан және қуысты мүшенің кесілуінен бастап, мүшенің толықтай жыртылуына дейін. Өт қабы жарақаттанғанда өзінің орнынан шығып, жыртылып, құрсақ қуысына өттің ағуымен бірге жүреді.
Қуысты мүшелердің зақымдануы перитониттің жылдам дамуына соқтырады. Ішек түтікшесінің жыртылуы дистальді болған сайын перитонитте агресивті өтеді.

Клиника

олар құрсақ қуысында жақсы фиксацияланған, жұмсақ құрылымды және сырттан әсер

еткен қысымға компрессиямен аз дәрежелі сезінеді. Көкбауыр стромасы мықты емес және болбыр пульпа салдарынан жиі зақымданады.
Бауыр мен көкбауырда тығыз капсула болады, жарақаттан кейін оның астына қан жиналып, гематома пайда болады. кейін кпсула жыртылғна соң гематома ішке қуйылып, паренхиматозды мүшенің құрсақ ішілік қан кетумен бірге жүретін типтік клиникалық көрініс береді.

ауырсынудың болуы.
2. Мортан симптомы: Іштің алдыңғы қабырғасынна қысым түсіргенде ауырсынудың

болуы.
3. Щеткин – Блюмберг симптомы: Іштің алдыңғы қабырғасын саусақпен ақырын басып жібергенде кенет ауырсынудың болуы (перитонит көрінісі).
4. Кларк – Спижарсктың симптомы: Асқазан мен ішектен шыққан газ диафрагманың оң жақ қырына жиналып, бауырдың тұйықталу дыбысы жойылады.
5. Розанов симптомы: Науқас сол жақ қырына қарай мәжбүрлік жағдайда жаттады, науқастың жағдайын өзгерткенде арқасына немесе оң жақ қырына жатқызғанда қайта қалпына келуі. Сонымен қатар сол жақ иығында қатты ауырсыну пайда болады – Кер симптомы.
6. Финстерер симптомы – бауыр зақымдалғанда өттің қанға сіңірілуі нәтижесінде брадикардия дамуы мүмкін.
7. Хайнек-Лежар симптомы – аускультацияда перистальтика шулары азаяды немесе жоғалуы. Жарақаттан кейінгі іштің кебуі тек ішкі мүшелердің жарақаты деп есептеуге келмейді, ол нерв-рефлексті аппараттың жарақатымен байланысты болу мүмкін.

Зақымдалу көлемі мен сипаты әртүрлі. Науқастың ауырлық жағдайы 3 патологиялық

процеске байланысты:
* Қан жоғалту (ішкі қан кету)
* Жарақаттық шок;
* Дамып келе жатқан перитонит.
* Бауырдың көлемінің және орналасуының өзгеруі
* Жалпы жағдайы өте ауыр
* Ес болмауы
* АҚ төмендеуі
* Тахикардия
* Терісі бозғылт, суық тер
* Тахипноэ
* Шөлдеу сезімі
* Оң жақ иыққа берілетін оң жақ қабырға доғасы астындағы ауырсыну

жергілікті белгілерімен диагнозды қоюға болады. 70 % жағдайда құрсақ қабырғасы

қан, өтпен тітіркенуін көрсететін Щеткин-Блюмберг симптомы анықталады. Лабораториялық зерттегенде қанда эритроциттердің, гематокриттің, гемаглобиннің төмендеуі мен лейкоциттер саны жарақаттан 2-3 сағ кейін жоғарылауы байқалады.

(орталық орналасқан гематомалар өсуінен бірнеше сағат - 1-2 апта өткеннен

кейін көкбауыр капсуласының жыртылуы).
Зақымдалу сипатына байланысты:
* субкапсулярлы жыртылу – бір реттік, бірнеше;
* үзілулер – орган бөлігі, толық орган;
* жағылу.

жатқанда ауырсынудың азаюы
* Сол жақ иыққа берілетін сол жақ бүйірдегі

ауырсыну
Көкбауыр жыртылуы ішкі қан кетумен, жарақаттық шок пен құрсақ қабырғасы тітіркенуі симптомдарымен жүреді. Клиникалық көрінісі мен диагностикалық әдістері бауырмен ұқсас.

оның терең жыртылуы, орган бөлігінің үзілуі, бүйректің тамырлары мен несепағарынан

үзілуі, т.б. жатады. Клиникалық белгілер – бел аймағында ауырсыну мен томпаюы, гематурия (зәрмен қан шығу), құрсақ алды қабырға кернеуі, құрсақтың қатаю симптомы, дизуриялық бұзылыстар, т.б.
Ауыр жағдайларда шок және қан жоғалту симптомдары басым болады. Бүйрек маңы клетчаткаға қан және зәр жиналуынан инфекциялық процесс дамуы мүмкін. Несепағар зақымдалуында алғашқы сағаттарында диагноз қою қиынырақ. Хромоцистоскопия және урография жүргізу қажет.

гематомасы жатады және капсула зақымдалуынсыз, без паренхимасы жартылай немесе толық

жыртылуымен өтеді. Клиникалық көрінісінде эпигастрий аймағында қатты ауырсыну арқаға беріледі. Бірнеше сағаттан соң жедел жарақаттық панкреатит клинкасы дамиды – белдемелі ауырсыну, құсу, іш кебуі, жиілеген пульс, қан қысымының төмендеуі тән. Патологиялық процесс бездің белсенген ферменттеріне байланысты.
* Жалпы жағдайы ауыр
* Эпикастридегі кенеттен пайда болатын ауырсыну
* АҚ төмендеуі
* Құсу
* Іш кебуі

орында жатуға тырысады, көбінесе арқасымен немесе бүйіріне аяқтарын бүгіп жатады, қалыпын

өзгертетін болса, бастапқы қалыпқа оралады (Ванька-встанька симптомы);
- Беті шүңірейген үнемі сұйықтықты талап етеді;
- Ес дəрежесі əр-түрлі болуы мүмкін; есінің анық болуынан, ступор, комаға дейін болуы;
- Жарақаттың жəне қан кетудің ауырлығына байланысты, артериялды қан қысымының төмендеуі жəне де тахикардия көлемінің өзгеруі айқындала түседі;
- Тыныс алу жиілігі мен тереңдігі жарақаттың ауырлығымен параллель жүреді;
- Тіл əдетте құрғақ, ақ немесе қоңыр жабындымен қапталған;

қимылы шектелген;
- Пальпация кезінде іш бұлшық еттерінің əр түрлі дəрежедегі тартылуы

байқалады. (бұлшықеттік дефанс);
- Іш пердесінің тітіркенуін абайлап агрессиясыз байқауға болады (Блюмберг симптомы);
- Перкуссия кезінде – ауырған аймақты, сол аймақта сұйықтың (гемоперитонеум, гидроперитонеум) немесе құрсақ қуысындағы бос газдардың болуын анықтайды
(пневмоперитонеум);
- Аускультация кезінде – ішек перистальтикасының төмендеуі немесе мүлдем болмауын анықтайды.

сыртқы көрінісін бақылау.
3. Есін жəне ауырлық дəрежесін анықтау.
4. Динамикада АҚҚ-ң

көрсеткіштерімен жүректің жиырылу жиілігін анықтау.
5. Динамикада тыныс алу параметірлерімен тыныс жиілігін анықтау.
6. Тіл жəне ауыз қуысын қарау.
7. Іштің ашық жарақатының жарақат орнын табу, сол жерден бөлінген заттармен ішкі мүшелердің сыртқа шығуын анықтауға көмек береді.
8. Iш пердесінің тыныс алу актісіне қатысуын тексеру.

тартылуын жəңе іш перде тітіркенуін табуға болады.
11. Ішектің перистальтикасын тындау (1

мин артық емес).
12. Құрсақ қуысында бос газдардың жəне сұйықтықтын бар екенін перкуторлы түрде анықтауға болады.
13. Бөлінген зəр жəне қуықтың қаталамалы функциялары.  Төтенше жағдайда жарақаттанушыны киімін шешпей тексеріп жарақат орнына таңғыш салу. Іш пердесінің қабырғасының оқшауланған жарақаты, ішкі мүшелерді жарақаттануын манифестірлеуі мүмкін.Дизуриялық көріністер қуық жəне уретраның зақымдануында ғана емес құрсақ қуысы жəне құрсақ арты кеңістіктің зақымдануы кезінде байқалады.

арқасында, бүйірімен жатқызып зерттейді. Вертикальді күйінде диафрагма күмбезі астындағы бос

газға көңіл аударады. Бос газ науқас сол жақ бүйірімен жатқанда рентген сәулелері горизонтальді түскенде жақты зерттеледі (латерография). Рентгенологиялық жағынан құрсақ қуысындағы бос сұйықтықтың болуы түйінаралықтардың кеңеюі және латеральді каналдардағы қабырғалық лента тәрізді көлеңкелердің пайда болуымен сипатталады.

жылдамдығы 300-500 мл/мин – пентакрахмалды 500,0 мл енгізу.
2. І-ІІ –ші дəрежедегі

шок жағдайында көк тамырға тамшылатып полиионды ерітіндіні (ацесоль, трисоль, лактасоль) 800-1000 мл енгізу.
3. Қан айналымның айқын бұзылыстарында 400,0 мл полиглюкин жəне пентакрахмалдың 400,0 мл–н қан қысымы (90-100 мм.с.б.б.) тұрақталғанша көк тамырға тамшылатып енгізу.
4. Гемодинамиканың төмен көрсеткішінде регидратацияға қарамастан – 200 мг дофаминді 400 мл 0,9% натрий хлоридін көк тамырға тамшылатады, 300 мг преднизалонды көк тамырға енгізу.

бұзылыстары;
- декампенсирленген жедел тыныс жетісепеушілігі (тыныс алу қимылының жиілігі 12ден аз

30 дан көп);
- травматикалық шок ІІІ дəрежесі.  
Шұғыл госпитализациялау үшін көрсеткіштер: іштің тұйық жəне ашық жарақаттары міндетті түрде госпитализацияланады.

мл,фл.
4.*Фентанил 0,005%-2,0 мл,амп.
5.*Атропин сульфаты 0,1%-1,0 мл,амп.
6.*Натрий оксибаты 20%-10,0 мл,амп.
7.*Ацесоль 400,0

мл,фл.
8.*Допамин 0,5%-5 мл,амп.
9.*Преднизалон 30мг,амп.
10.*Натрий хлориды 0,9%-5,0мл,амп.

Қосымша дəрі-дəрмектер тізімі:


1. Полиглюкин 400,0 мл,фл.
2.*Натрий хлориды, калий хлориды, натрий гидрохлориді 400,0 мл, фл.
3. Лактасоль 400,0 мл,фл.

болып ажыратылады. Сонымен қатар алдыңғы құрсақ қабырғасының және құрсақ қуысы

ағзаларының зақымдалуын ажыратады. Құрсақ қуысы ағзаларының зақымдалу ерекшелігіне байланысты оқшауланған (бір ағзаның зақымдалуы) немесе көптеген зақымдануы (бірнеше ағзаның зақымдалуы) болып бөлінеді. Іштің жарақаты кезінде жарақат механизмі жарақаттаушы агенттің күші және сол мезеттегі құрсақ қабырғасының жағдайы серпімділігі, шел қабаты, бұлшық еттер тонусы және де қуысты ағзалардың толуы үлкен рол атқарды. Жарақат механизімін біле отырып тексеру кезіңде ішкі ағзалардың зақымдалу белгілері аз немесе жоқ болса да олардың зақымдалу сипатын болжауға болады. Бұл дәрігерге аз уақыт ішінде дұрыс диагноз қойып және соған сәйкес емдеу жүргізуге мүмкіндік береді.

- 2007, №165 - 2012)
Хаттаманы дайындау барысында пайдаланылған əдебиеттер: 1.

Хирургия катастроф. Х.А. Мусалатов. Москва, «Медицина», 1998 год 2. Руководство по скорой медицинской помощи. Багненко С.Ф., Верткин А.Л, Мирошниченко А.Г., Хабутия М.Ш. ГЭОТАР-Медиа, 2006 г. 3. Доврачебная помощь при неотложных критических состояниях. И.Ф. Богоявленский. Санкт-Петербург, «Гиппократ», 2003 г. 4. Диагностика и лечение ранений. Под ред. Ю.Г. Шапошникова. Москва, «Медицина», 1984 год 5. Повреждения живота. Ю.Г. Шапошников и др. Москва, «Медицина», 1986 год 6. Доврачебная помощь при неотложных критических состояниях. И.Ф. Богоявленский. Санкт-Петербург, «Гиппократ», 2003 г. 7. Feliciano, Mattox, Moore. Trauma. McGraw-Hill Company, 2004 8. Greaves, Porter, Ryan. Trauma Care Manual. London, 2001 9. Henderson. Emergency medicine. Texas, 2006 10. Приказ Министра Здравоохранения Республики Казахстан от 22 декабря 2004 года № 883 «Об утверждении Списка основных (жизненно важных) лекарственных средств». 11. Приказ Министра Здравоохранения Республики Казахстан от 30 ноября 2005 года №542 «О внесении изменений и дополнений в приказ МЗ РК от 7 декабря 2004 года № 854 «Об утверждении Инструкции по формированию Списка основных (жизненно важных) лекарственных средств».