Заттар мен энергия алмасуы. Энергетикалық алмасу. Жоспар: 1. Организмнің

негізін түсінудегі зат алмасу процессінің өзектілігі.
2. Зат және энергия алмасу

түсінігі. Энергиялық алмасуды зерттеу мәселелері жөніндегі тарихи тұжырымдар.
3. Энергетикалық баланс. Организмдегі энергия көздері және энергияның шығу жолдары.
4. Негізгі алмасу, оның көлеміне әсер етуші факторлар.
5. Жалпы энергия алмасуы. Жұмыстық алмасу.
6. Зат және энергия алмасуының реттелуі.
.

организмнің тіршілік әрекетінің тыныштық күйінде және әртүрлі іс-әрекет түрлерінде қолданбалы

маңызын меңгеруі.

түсінік
Заттар мен энергия алмасуы – адам организмінде жүретін физикалық, химиялық

және физиологиялық үрдістердің жиынтығы, қоректік заттар мен энергия мөлшерінің өзгеруі.
Зат алмасуының 4 кезеңі бар:
1. Қоректік заттардың ішек-қарындағы гидролизі – қоректік заттардың ферменттік ыдырауы (0,5%).
2.Гидролиз өнімдерінің қанға және лимфаға сіңуі. Анаэробты тотығу (5%).
3. Қоректік заттар мен О2 жасушаларға тасымалдануы – заттар мен энергияның жасуша ішілік алмасуы (94,5%).
4. Заттар алмасуының соңғы өнімдерінің сыртқа шығарылуы.

Энергия сақталыну заңдылығы

– энергия өздігінен пайда болмайды және түбегейлі жоғалмайды, тек бір күйден екінші күйге ауысады

электрлік химиялық механикалық


жылу

Зат алмасу - заттар мен энергия массасының сақталыну заңы
Сау организмде энергия түзілуі мен энергия шығыны арасында тепе-теңдік сақталады (энергияның сақталу заңына бағынады) – энергетикалық балланс

Заттар алмасуы барысында энергия өзгеріп отырады: аспен түскен күрделі органикалық қосылыстардың потенциалдық энергиясы механикалық, электрлік, жылу энергияларына айналады.

үрдіс ажыратылады: анаболизм (ассимиляция) және катаболизм (диссимиляция).

Пластикалық алмасу – жасушаның құрылымдық бөлімінің жаңадан құрылуына және пайда болуы арналған күрделі химиялық процесс
Пластикалық алмасу – анаболизм деп аталады
(ассимиляция)
Энергетикалық алмасу – органикалық заттардың ыдырауынан энергияның бөлінетін реакциясы жиынтығы
Энергетикалық алмасу катаболизм деп аталады
(диссимиляция)

синтез
Заттардың тасымалдануы
Осмостық және электрлік жұмыс
Дене температурасын сақтау
Организмнің тіршілігін, өсуін және

дамуын қамтамасыз ету.

Организмде түзілген энергия жылу бірлігі – калория немесе джоуль (СИ жүйесі) түрінде көрсетіледі

тіршілікке қажетті ең төменгі энергия алмасуы.
Негізгі алмасуды стандартты жағдайларда

анықтайды:
таңертеңгісін, аш қарында, ас қабылдаған соң 12-14 сағаттан кейін.
дене еттері босаңсыған, толық тыныштық күйде.
комфортты температурада – 18-22оС

Ересек адам үшін негізгі алмасудың орташа мәні 1 ккал/кг/сағ тең.
Салмағы 70 кг, бойы 165-170, жасы 35-36 ересек ер адам үшін негізгі алмасудың мәні = 1700 ккал/тәул
Әйелдер үшін = 1500 ккал/тәул

= негізгі алмасу + жұмыс алмасуы Энергия шығынының мөлшері жұмыс

түріне қарай өзгереді.
Еңбек қарқынына байланысты ересек адамдар үшін энергия, қоректік заттар тұтынуының ұсынылатын орташа мөлшерлері жасалған.

және заттар шығының анықтауға болады.





Энергия және заттар шығыны, организмге

келіп түскен тағамның калориясына тепе – тең болуы керек.

(Этуотер-Бенедикт камерасы) тікелей өлшеу.
Жанама калориметрия – энергия шығынын денеге сіңген

оттегінің не денеден шыққан көмірқышқыл газының мөлшерін анықтау арқылы анықтайды (Дуглас әдісі, оксиспирография).

мөшері)

О2 (сіңірілген мөлшері)
1г белок + 0,966 л О2 = 4,1ккал +0,777 л СО2
белок 0,777/0,966 = 0,8 (тыныс коэфициенті)
1г көмірсу + 0,833 л О2 = 4,1ккал +0,830 л СО2
көмірсу 0,830/0,833 = 1,0

1г май + 2,019 л О2 = 9,3ккал +1,413 л СО2
май 1,413/2,0193 = 0,7

Бір мезгілде май, белок, көмірсу тотыққанда ТК - 0,85
Тағам түріне байланысты
ТКбелоктар үшін =0,8
ТКкөмірсулар үшін =1,0
ТКмайлар үшін =0,7
ТКаралас тамақ үшін =0,85

мөлшері.
Аралас тамақтанғанда = 4,862 ккал.

1л О2 + белок = 4,6 ккал
1л О2 + көмірсу = 5,05 ккал
1л О2 + май = 4,69 ккал
3) Қоректік заттардың калориялық коэффициенті

Калориялық немесе жылу коэффициенті – 1 г зат жанғанда босап шығатын жылу мөлшері
1гр белок - 4,1ккал (5,4 оның 1,3 мочевина, аммиак, аммония) 1гр көмірсу - 4,1ккал; 1гр май - 9,3ккал