Көбеюдің түрлері

жаңа ағзаның өсіп шығуы; ағзалардың жыныстық қарым-қатынассыз және жыныстық жасушалардың қатысуынсыз көбеюі.

Ұрпақ таратудың өте ертеде қалыптасқан жолы болғандықтан жыныссыз көбею көбінесе біржасушалы ағзаларда кеңінен таралған бірақ кейбір көп жасушалы ағзаларға да тән: саңырауқұлақтарда, өсімдіктерде, жануарларда жатады.

Жыныссыз көбею.

ЖЫНЫССЫЗ
КӨБЕЮ

ВЕГАТИВТІ ӨНІП ӨСУ

БҮРШІКТЕНУ

болады да, одан жаңа ағза өсіп жетіледі. Ондай азғалар аналықтан

бөлініп кетеді немесе жабысып қалады. Жануарлар арасында Б. жолымен көбейетіндер: кейбір қарапайымдылар, губкалар, ішекқуыстылар, кейбір құрттар, т.б. Ал өсімдіктерден кейбір саңырауқұлақтар (мыс., ашытқы саңырауқұлақ). Кейде Б. жолымен пайда болған азғалар бірінен-бірі бөлініп кетпей, біріккен тұтас шоғыр (колония) құрады (мыс., теңіз гидроидтары мен маржан полиптері). 

Бүршіктену

саңырауқүлақ пен қына сияқты төменгі сатыдағылардың денесінің бір «тұтамы» арқылы

көбеюін вегетативтік көбею дейді. Табиғатта өздігінен кездесетін вегетативтік көбею және адамның қолданатын өсіру тәсіліне байланысты болатын вегетативтік көбею деп өсімдіктердің көбеюін екіге бөледі. Табиғи вегетативтік көбею мен қолдан вегетативтік көбейтудің арасында айтарлықтай айырмашылық болмайды: табиғи вегетативтік көбею өз бетімен табиғатта кездесетін және сонымен қатар өсімдіктің регенерациялық қасиетіне негізделетін болса, ал екіншісі — табиғатта кездеспейді. Оған адам қолдан түрлі хирургиялық әдістерді қолдана отырып, адам өсімдіктерді өзі өсіреді немесе көбейтеді.

Вегативтік көбею.

төменгі сатыдағы болса, оның регенерациялық қасиеті, яғни жетіспейтін органдарын орнына,

қалпына келтіру қабілеті соғүрлым күшті болады. Мысалы, бір клеткалы өсімдіктердің денесі бөлінудің нәтижесінде одан екі жас жасуша пайда болады да, бұлардың әрқайсысы өзінше дербес өсімдікке айналады. Немесе көп клеткалы және клеткаланбаған ірі балдырлардың, саңырауқұлақтардың денесінен кездейсоқ үзіліп қалған бөлігі де өзінше жеке өсімдікке айналып кетеді.

Табиғи вегативті көбею.

Көп таралғаны – телу. Телу түрлері бүршіктелу,қиылыстыра телу,өркен ұластыру. Телу. Телу дегеніміз

– бір өсімдіктің бүршігі бар бөлігін алып, екінші өсімдік денесіне ұластыру. Қазіргі кезде телуді трансплантация деп атайды. Яғни, өзінің тамырында өсіп тұрған өсімдікті телітуші, ал оған әкеліп ұластырылған бүршігі бар бөлікті телінуші деп атайды. Телітуші мен телінушінің әрқайсысын компонент дейді. Телу ісі нәтижелі шығу үшін, алдымен, әрбір компонентті сұрыптай білу қажет. Телінуші ретінде алынатын компонент жас, ауруға шалдықпаған, жемісі ірі және тәтті, т.б. болғаны дұрыс. Осындай қасиеттерін сұрыптап алып, орыс селекционері И.В.Мичурин телу жұмысын жүргізген. 

И.В.Мичурин

Т əрпі секілді етіп кесіп алады, қабық қабатын сəл ашып,

телінушінің сүрек бөлімімен қосып, алынған бүршігін қондырып, қабық қабатымен қаусырып жауып, мықтап байлап тастайды. Бүршіктелу жазда, көктемде жүргізіледі. Өркеннің жуандап өсуіне байланысты байлаған жіпті біртіндеп босатып отырады. Келесі жылы ғана байлаған жіпті алып тастайды. Жазда бүршіктелуге бұйыққан бүршікті алады. Жыл бойы кірігеді де, екінші жылы өсе бастайды. Бүршіктелу өркеннің төменгі өркендерінде жүргізіліп, қыста қармен жабылады не топырақпен көміледі. Екі өсімдіктің камбийлері кірігіп өскенде ғана бүршіктелу қабылданады.

Бүршіктелу.

бір- бірімен ұрықтану нәтижесінде жаңа организмнің пайда болуын жыныстық жолмен

көбею деп атайды.
Жыныс клеткалары ұрықтанғаннан кейін пайда болатын клеткалар зигота деп аталады. Өсімдіктің жыныс клеткалары ұрықтана алмаса, ол клеткалар өсе алмайды, өліп қалады.
      Балдырлар мен саңырауқұлақтардың кейбіреулері, қазіргі гүлді өсіміктердің бәрі де жыныстық жолмен көбейеді. Екі жыныс органдары  бір гүлде болса ,мұндай гүлді қос жынысты  немесе гермафродит деп атайды. Сондай ақ бір өсімдік түрінің бір гүлінде аналық, аталық жыныс органы жеке болса, мұны дара жынысты  гүлдер деп атайды.

Жынысты жолмен көбею.