Першабытнае грамадства ў эпоху каменнага і бронзавага вякоў

№1
Ліцэй г. Івацэвічы
Сітнік П.В.

ў гісторыі наро-даў Еўропы.
Эвалюцыя сямейных адносін і грамадс-кага ладу.

н.э.
Бронзавы век
ІІ тыс. – VII ст. да н.э.
Жалезны век
VII ст.

да н.э. –
V ст. н.э.

Палеаліт
100-35 тыс. гг. таму –
VІІІ тыс. да н.э.

Ніжні (ранні)
палеаліт

Сярэдні палеаліт
(эпоха мусцье)

Верхні (позні)
палеаліт

Мезаліт
ІХ-V тыс. да н.э.

Неаліт
V-ІІІ тыс. да н.э.

тэрыторыі Беларусі з’явіўся, як мяркуюць навукоўцы, 35 тыс. гг. таму

назад, у сярэднім палеаліце (эпоха мусцье). Пра гэта сведчаць найбольш старажытныя прылады працы, якія былі знойдзены каля вв. Свяцілавічы і Падлужжа на Гомельшчыне, Абідавічы на Магілёўшчыне і якія датуюцца гэтым часам.

Абідавічы

Свяцілавічы

Падлужжа

Ледавік

тэрыторыі Беларусі былі знойдзены археолагамі каля в. Юравічы Калінкавіцкага р-на

(21 тыс. гг. да н.э.) і в. Бердыж Чачэрскага р-на (24 тыс. гг. да н.э.).
На змену неандэртальцу ў гэты час ужо прыйшоў чалавек сучаснага тыпу – краманьёнец.

Бердыж

Юравічы

было нешматлікім. Як лічыць беларускі гісторык Э.М.Загарульскі, колькасць насельніцтва не

перавышала 100 чалавек.
Чалавек навучыўся здабываць агонь, будаваць прымітыўнае жыллё, валодаць спосабамі палявання на буйных жывёл. Сярод прылад працы былі распаўсюджаны крамянёвыя рубіла, востраканечнікі, нажы, скрабкі, касцяныя іглы, гарпуны.

Цяпло

Абарона ад
драпежнікаў

Прыгатаванне ежы

Святло

Загарульскі Э.М.

Гэта прывяло да змен у клімаце: адбылося пацяпленне. Замест ледавіка

і стэпаў з’явіліся дрымучыя лясы, зялёныя лугі, вялікая колькасць рэк і азёр. На Беларусі распаўсюдзілася шмат зуброў, тураў, дзікіх коней.
Прыкладна 7-8 тыс. гг. таму назад на тэрыторыі Беларусі ўтварылася першае сталае (аўтахтоннае) насельніцтва. Агульная колькасць яго склала прыкладна 4-6 тыс. чалавек. Працягваў існаваць прысвойваючы тып гаспадаркі. Асноўнымі заняткамі былі паляванне, рыбалоўства, збіральніцтва.
У плямён паўсюдна распаўсюдзіліся лук і стрэлы з крамянёвымі наканечнікамі. Памочнікам чалавека стаў сабака – першая прыручаная жывёла.

неаліту. Адбыўся значны рост ліставых лясоў. Адбывалася станаўленне сучаснага жывёльнага

свету.
Агульная колькасць насельніцтва склала прыкладна 27-36 тыс. чалавек. Неаліт – гэта час пачатку ўтварэння значных этнічных супольнасцей. Этнічную і культурную супольнасць склалі плямёны чатырох культур: нёманскай, днепра-данецкай, верхнедняпроўская і нарвенскай.
Вядома каля 600 стаянак гэтага часу. Найбольш даследаваныя: в. Камень (Пінскі р-н), в. Асавец (Бешанковіцкі р-н), п. Краснасельскі (Ваўкавыскі р-н).

Нарвенская група плямён

Нёманская група плямён

Днепра-данецкая група плямён

Верхнедняпроўская група плямён

Асавец

Краснасельскі

Камень

Шырокае распаўсюджанне атрымліваюць рыбалоўныя кручкі з косці, рыбалоўныя сеткі. У

гэты час зараджаюцца ткацтва і ганчарства. Дарэчы гліняны (конусападобны) посуд ляпілі ўручную і абпальвалі на вогнішчы. Посуд упрыгожваўся арнаментам. Удасканальваліся і спосабы апрацоўкі каменя. Людзі навучыліся шліфаваць, пілаваць, свідраваць камяні. Крэмень здабывалі шахтным спосабам (п. Краснасельскі Ваўкавыскага р-на).

Кераміка нёманскай групы плямёнаў

Здабыча крэменю

гаспадарцы прыйшла вытворчая, калі жывёлагадоўля і земляробства забяспечвалі людзей прадуктамі

харчавання. Гэта была найвялікшая падзея ў гісторыі чалавецтва, так званая “неалітычная рэвалюцыя”.

атрымалі ў часы бронзавага веку. У гэты перыяд разам з

каменнымі прыладамі працы пачалі выкарыстоўваць медныя і бронзавыя прылады.

Асаблівасці бронзавага веку ў Беларусі

пачаўся пазней, чым у краінах, дзе былі
радовішчы медзі і волава

медзь і волава траплялі да нашых продкаў
з поўдня (з Прыкарпацця, Каўказа)

адсутнасць уласнай сыравіны стрымлівала
шырокае распаўсюджанне бронзавых
вырабаў на тэрыторыі Беларусі

Апрацоўка зялі з
дапамогай матык

жывёлаводы-качэўнікі, якія жылі ў Малой Азіі, побач з Іранам. У

пачатку бронзавага веку яны пачалі рассяляцца як у Азіі, так і ў Еўропе. Карыстаючыся бронзавымі прыладамі працы, яны ўсё ж перавагу аддавалі каменным. Характэрнымі прыладамі ў іх былі каменныя свідраваныя сякеры і гліняныя гаршкі, аздобленыя адбіткам шнура. Таму археолагі ў адносінах да іх выкарыстоўваюць назвы “культура шнуравой керамікі”, ці “культура баявых сякер”. На тэрыторыю Беларусі індаеўрапейцы трапілі прыкладна 5 тыс. гг. таму назад.

Распаўсюджанне ў Еўропе плямён
культур шнуравой керамікі

Схема размяшчэння індаеўрапейцаў

вылучаюць некалькі культур шнуравой керамікі. Для Беларусі найбольшую цікавасць уяўляюць

плямёны сярэднедняпроўскай культуры. Гэтая культура пачала фарміравацца на Кіеўшчыне, а потым распаўсюдзілася амаль на ўсё Падняпроўе.
Індаеўрапейцы мелі даволі развітую гаспадарку. Яны займаліся жывёлагадоўляй. Пад іх уздзеяннем адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да бронзавага веку. У гэты час мацярынскі род саступае месца бацькоўскаму, наступае патрыярхат.
Індаеўрапейцы з’явіліся старажытнымі продкамі шмат якіх еўрапейскіх народаў: славяне, балты, германцы і інш.

Гаршочак культуры шнуравой
керамікі з пахавання
краснасельскага шахцёра

Баявыя сякеры з
тэрыторыі Беларусі

у мезаліце і неаліце існавала і развівалася ролавае грамадства. Асноўным

вытворчым калектывам была ранняя родавая абшчына. Сваяцтва вялося па маці. Дзеці не заўсёды ведалі свайго бацьку. Пазней зарадзілася парная сям’я. Але лічэнне роднасці працягвала вясціся па мацярынскай лініі.
У бронзавым веку ў выніку пераходу да жывёлагадоўча-земляробчай гаспадаркі праца мужчыны набыла большае значэнне. Мацярынскі род саступіў месца бацькоўскаму. Парная сям’я (не зусім устойлівая) перайшла ў манагамную (аднашлюбную) сям’ю. На змену калектыўнай уласнасці роду прыйшла прыватная ўласнасць асобных сем’яў. З’явіліся багатыя і бедныя, узнікла маёмасная і грамадская няроўнасць.