Слайд 1
Қазақ тілі пәні оқытушысы, г.ғ.магистрі Оразова Б.О.
ҚММУ медицина колледжі
Слайд 2
Сабақтың тақырыбы:
ЕТІС (Залог)
Слайд 4Етістер – Залоги
Казахском языке глаголы образуются путем прибавления к основе
разных частей речи глагол образующих суффиксов. В казахском языке существует
4 типа залогов. Все формы образования нового глагола от глагола в основном сводятся к залоговым формам.
________________________________
Етістер - етістіктен етістік тудыратын, өздерінше морфологиялық және синтаксистік сипаттары басқашалау болып келетін, бір алуан жұрнақтардың жүйесі.
— Возвратные залоги
Қимылдың, іс-әрекеттік орындаушысынан, іс иесіне тікелей қатыстылығын білдіреді.
Возвратный
залог образуется при помощи суффиксов:
- н, -ын, -ін,
а возвратно-средний залог русского языка образуется от переходных глаголов действительного залога посредством присоединения суффиксов -ся, -сь.
Мысалы: жуын — мойся, таран — расчешись.
Өзгелік етіс — Понудительный залог
Қимылдың іс-әрекеттің сөйлемдегі іс-иесі тікелей
өзі емес, екінші басқа субъекет, қимылды орындаушы арқылы істелінетінін білдіреді
Понудительный залог образуется при помощи суффиксов
-дыр, -дір, -тыр, -тір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз.
Этот залог отсутствует в русском языке.
Он обозначает “заставить, понудить, попросить, позволить, совершить какое-либо действие или принять иную форму состояния” и образуется при помощи суффиксов.
Мысалы: Біз оған өлең айт-қыздық. — Мы заставили его читать стихи.
Мен көйлек сатып ал-ғыз-дым. — Я попросила себе купить платье.
Слайд 7 Ырықсыз етіс — Страдательный залог
Іс-әрекеттің атқарушысы,
қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрінеді.
Страдательный залог в
казахском языке образуется при помощи суффиксов:
-л, -ыл, -іл.
И в русском, и в казахском языках он указывает на то, что предмет подвергается действию другого предмета или лица.
Мысалы: Бір аптадан кейін жұмыс аяқталады.
(Через неделю работа будет закончена.)
Хат ауылға жіберілді.
(Письмо отправлено в аул.)
Ортақ етіс — Взаимный залог
Қимыл іс-әрекеттің иесі
орныдаушысы біреу емес, бірнешеу болып, -ыс, -іс, -с жұрнақтары арқылы негізгі етіс формасынан жасалатын етіс.
Взаимный залог — переводится как “совместно, одновременно с кем-то делать что-то” или “одновременно с кем-либо находиться в определенном состоянии”.
Он образуется при помощи суффиксов -с, -ыс, -іс.
В русском языке подобный залог отсутствует, а взаимно-совместное значение выражается глаголами возвратно-среднего залога.
Например: Мен досыммен құшақтастым. (Я обнялся с другом.)
Олар хат жазысты. (Они переписывались.)
Келесі сөйлемдерді етістер арқылы аударыңыздар.
ҮЛГІ:
1. Книга сдана в библиотеку. Кітап кітапханаға тапсырылды. (Ырықсыз етіс.)
2. Статья «Культурное наследие казахов» была написана вовремя.______________________________________
3. Мы с ним увиделись в этнографическом музее. ____________________________
4. Мы долго разговаривали.__________________________________
5.Мы помогли построить дом. _____________________________________
6. Гости попросили меня сыграть на домбре.__________________________________
7. Попроси написать реферат на тему «Древние памятники»._____________________
8.Ты заставил меня ждать три часа. __________________________________________
2-тапсырма
Көп нүктенің орнына тиісті етіс жұрнақтарын қойып жазып, мәтінді аударыңыз.
Қазақ халқының салт-дәстүрі бойынша қой сой...ып, ет ас...ды. Қоңыр дауыспен әуелеп ән шырқа...ды. Қонақтарға да әзіл-қалжың айт...дық. Төрде отырған ақсақалдармен жақсы әңгімеле.. тік. Аталарымыздан қалған өсиеттер, шешендік сөздер айт....ды. Тарихтан, әдебиеттен небір қызықты әңгімелер шерт..іп, қонақтар риза болып тарқа...ты.
Слайд 10 Етіс (Залог)
Өздік (возвратный): ын,
ін, н
Ырықсыз (страдательный): ыл, іл, л
Ортақ (взаимный): ыс, іс, с
Өзгелік
(побудительный): ғыз/гіз, қыз/кіз,
дыр/дір, тыр/тір
