Т?кті кілем т?рі

тарақтың салмағы?

4.Кілемнің Қазақыстан облыстарында дамуы, кай өңірінде көп дамыған?

тарақты тоқыма станогінен неше см-ден артық биіктікке көтермеу керек?

4.Кілем неше

жіптің айқасуынан пайда болады, оларды атаймыз?

бағалыда қасиетті бұйымдарының бірі. Ол қазырдың өзінде де маңызын жойған

жоқ.Кілемнің уй тұрмысында ұзақ тұтынылуы оның өте беріктігімен төзімділігі мен байланысты болса керек.Сол себепті де халқымыз үй жасауы кілем дейді. Оны тұрмысымызда әрі төсеніш әрі жылулық ,әрі сұлулық пен көрік ретінде пайдаланған.Кілемнің халық арасында тараған түрлері өте көп: жібек кілем, тақыр кілем, түсті кілем, терме кілем, алаша кілем, т.б
«Үй жасауы — кілем» дейді халық. Кілем — жайсаң төсеніш, ілсең сән. Осындай ел аузына ілінген асыл қасиетін, ол әлі де сақтап келе жатқан бағалы зат. Осындай қиын да қызықты, өнер қазақтың топырағында бұдан мың жылдар бұрын, қарапайым халық өнерпаздарының ой қазынасынан шығып, шебер қолдарымен тоқылатын бұйым.
Қазақстан облыстарында кездесетін кілем түрлері де, атаулары да көп. Қазақ кілемдері тоқылу ерекшелігіне қарай — түкті және тықыр; материалына қарай — жібек, масаты, қалы; шығаратын жеріне қарай — Қызылорда, Алматы, Жамбыл; ру үлгілеріне қарай — Адай, Керей, Қоңырат, Үйсін; сондай - ақ қосалқы белгілеріне қарай — шашақты, оқалы кілемдер болып бөлінеді.

Кілем ерте кезден-ақ, қазақ халқының тұрмысындағы киіз үй мүлкінің ең бағалыда қасиетті бұйымдарының бірі. Ол қазырдың өзінде де маңызын жойған жоқ.Кілемнің уй тұрмысында ұзақ тұтынылуы оның өте беріктігімен төзімділігі мен байланысты болса керек.Сол себепті де халқымыз үй жасауы кілем дейді. Оны тұрмысымызда әрі төсеніш әрі жылулық ,әрі сұлулық пен көрік ретінде пайдаланған.Кілемнің халық арасында тараған түрлері өте көп: жібек кілем, тақыр кілем, түсті кілем, терме кілем, алаша кілем, т.б
«Үй жасауы — кілем» дейді халық. Кілем — жайсаң төсеніш, ілсең сән. Осындай ел аузына ілінген асыл қасиетін, ол әлі де сақтап келе жатқан бағалы зат. Осындай қиын да қызықты, өнер қазақтың топырағында бұдан мың жылдар бұрын, қарапайым халық өнерпаздарының ой қазынасынан шығып, шебер қолдарымен тоқылатын бұйым.
Қазақстан облыстарында кездесетін кілем түрлері де, атаулары да көп. Қазақ кілемдері тоқылу ерекшелігіне қарай — түкті және тықыр; материалына қарай — жібек, масаты, қалы; шығаратын жеріне қарай — Қызылорда, Алматы, Жамбыл; ру үлгілеріне қарай — Адай, Керей, Қоңырат, Үйсін; сондай - ақ қосалқы белгілеріне қарай — шашақты, оқалы кілемдер болып бөлінеді. Қазақ кілемдері түркі тектес халықтар көлемдерінің қазіргі үлгілеріне өте ұқсас.

ою - өрнектер табиғат көріністерімен ұштастыра бейнеленеді. Қазақстанның оңтүстігінде түкті

және тықыр кілемдерді қолдан тоқу дамыған. Олардың негізгі өрнектері — «күмбез», ал жиектерінде текшелі өрнектері «қорған» деп аталып, оны бойлай күлгін түсті «су» өрнегі жүргізіледі. Ою - өрнектерді белгілі мазмұнға құру текемет, сырмақ өрнектерінен де байқалады. Кейде ортаңғы гүл - күмбездердің орнына түлкі ілген бүркіт, жан - жануар немесе табиғат көрінісі т. б. бейнеленеді. Геометриялық өрнектер өте басым.Кілем өрмегін «аспалы өрмек» немесе «кілем өрмегі» деп атайды. Соған қарай кілемнің бой жіптері де жоғарыдан төмен қарай кейде 3, кейде 4 бет болып тізіледі. Оның арқауы түйе жүні аралас (кейде шуда аралас) мақтадан, жібектен әрі мықты, әрі жуандау етіліп иіріледі. Бой жіптермен қатарлас тұратын түк және өрнек жасаушы жіптер қойдың биязы жүнінен, түйенің жүнінен өзге жіптерден көрі бостау иіріледі. Кілем тоқушы шебер өз керегіне қарай суыртпақтап отырып арқау мен бой жіптерге іліп отырып түр жасайды.
Әдетте түкті кілемді 2—3 шебер қатар отырып тоқиды. Шебер өз-өзінен тез суырылатын етіп домалақтаған өрнек жасаушы түк жіптерін санап, оның тұтас еніне жеткенше бір-ақ шалып шығады да, кесермен қиып, адарғы тарақпен арқауға бастырта қағады. Осылай бір қатарды салып, оны өрнектің нұсқасына қарай кесіп алған соң тағы да арқауға бастыра адарғы тарақтың тістерімен нықтайды. Бұл арада бойлардың ерсісі мен қарсысы ауысып тоқылып отырады. Осы әдіспен ені 2—3,5 м, ұзыны 3,5—4 м кілемді 2 адам бір айдың ішінде тоқып шығарады. Кілемше теріліп тоқылатын бұйымдардың жіптері көп түсті бояумен боялады. Кілем өрнегінде, әсіресе, қызыл түске қара, көк, сары және ақ түсті өрнектер көбірек жүргізіледі, Кейде тіпті негізгі бір түстің бір-біріне жақын бірнеше өңдері де қолданылады. Мұндағы кілем өрнектері әр түрлі. Сол көптеген өрнек түрлерінің әрқайсысының аттарын кілемшілер жақсы біледі. Кілем өрнектерінің ішінде жануарлар бейнесін немесе олардың жеке мүшелерін суреттейтін оюлар да көп. Мәселен, «қошқар мүйіз», «сыңар мүйіз», «иттабан», «көбелек» және т. б. Мұнымен бірге геометриялық ернектер де кездеседі (ирек, тұмарша, төрт бұрыш және т. б.).

Негізінен қызыл, қаракөк, сары, күлгін, аспанкөк түстерді қолдану арқылы түрлі ою - өрнектер табиғат көріністерімен ұштастыра бейнеленеді. Қазақстанның оңтүстігінде түкті және тықыр кілемдерді қолдан тоқу дамыған. Олардың негізгі өрнектері — «күмбез», ал жиектерінде текшелі өрнектері «қорған» деп аталып, оны бойлай күлгін түсті «су» өрнегі жүргізіледі. Ою - өрнектерді белгілі мазмұнға құру текемет, сырмақ өрнектерінен де байқалады. Кейде ортаңғы гүл - күмбездердің орнына түлкі ілген бүркіт, жан - жануар немесе табиғат көрінісі т. б. бейнеленеді. Геометриялық өрнектер өте басым.Кілем өрмегін «аспалы өрмек» немесе «кілем өрмегі» деп атайды. Соған қарай кілемнің бой жіптері де жоғарыдан төмен қарай кейде 3, кейде 4 бет болып тізіледі. Оның арқауы түйе жүні аралас (кейде шуда аралас) мақтадан, жібектен әрі мықты, әрі жуандау етіліп иіріледі Кілем тоқушы шебер өз керегіне қарай суыртпақтап отырып арқау мен бой жіптерге іліп отырып түр жасайды.
Шебер өз-өзінен тез суырылатын етіп домалақтаған өрнек жасаушы түк жіптерін санап, оның тұтас еніне жеткенше бір-ақ шалып шығады да, кесермен қиып, адарғы тарақпен арқауға бастырта қағады. Осылай бір қатарды салып, оны өрнектің нұсқасына қарай кесіп алған соң тағы да арқауға бастыра адарғы тарақтың тістерімен нықтайды. Бұл арада бойлардың ерсісі мен қарсысы ауысып тоқылып отырады. Осы әдіспен ені 2—3,5 м, ұзыны 3,5—4 м кілемді 2 адам бір айдың ішінде тоқып шығарады. Кілемше теріліп тоқылатын бұйымдардың жіптері көп түсті бояумен боялады. Кілем өрнегінде, әсіресе, қызыл түске қара, көк, сары және ақ түсті өрнектер көбірек жүргізіледі, Кейде тіпті негізгі бір түстің бір-біріне жақын бірнеше өңдері де қолданылады. Мұндағы кілем өрнектері әр түрлі. Сол көптеген өрнек түрлерінің әрқайсысының аттарын кілемшілер жақсы біледі. Кілем өрнектерінің ішінде жануарлар бейнесін немесе олардың жеке мүшелерін суреттейтін оюлар да көп. Мәселен, «қошқар мүйіз», «сыңар мүйіз», «иттабан», «көбелек» және т. б. Мұнымен бірге геометриялық ернектер де кездеседі (ирек, тұмарша, төрт бұрыш және т. б.).

Тест сұрақтары

1)Кілем түрі
А)Гобелен
Ә)Дебіске
Б)Бітпес

2)Гобелен деп...
А)Шиді тоқу
Ә)Кілем тоқу
Б)Сырмақ сыру

3)Кілемге қажетті құрал-жабдық
А)Біз және жібек жіптер
Ә)Бастырма салмақ
Б)Қайшы,жіп,станок

4)Халықтардың кілем түрлері
А) Адай,түркмен,кавказ
Ә) Палас,шалша
Б) Аққу,қызғалдақ,ботакөз

5)Кілем жіптері
А)Оң-теріс иірілген жіптер
Ә)Машина жіптері 10,40
Б)Түр жіп,арқау жіп,күзу жібі

6)Гоблен тоқитын суретші шебер
А)О.Таңсықбаева
Ә)Б.Зәуірбекова
Б)А.Ғалымбекова

7)Кілем түгін тегістеп қиюға пайаланылатын жабдық
А)Қайшы
Ә)Тоқпақ
Б)Кесермен пышақ

8)Тоқылған кілемдердің сапасы мен түрі,
түсі өте жоғары бағаланған аймақ
А)Орта Азия мен Қазақстан территориясы
Ә)Үнділер мен Малазия
Б)Лондон және Латвия

9)Дүние жүзіндегі ең улкен кілемнің көлемі және ең алғаш
тоқылған мемлекеті мен жылы
А)145 шаршы метр,1960 жылы Әзірбайжанда тоқылған
Ә)150 шаршы метр,1947 жылы Туркияда тоқылған
Б)192 шаршы метр,1959 жылы Ашхабатта тоқылған

10)Кілемнің көлемі 252 шаршы метр,салмағы 1 тоннадан
асатын,1965жылы екі есе етіп тоқыған мемлекет
А)Өзбекстан
Ә)Туркия
Б)Индия

қорыту

Кілем неше түрге бөлінеді?

Түкті кілем тоқу нені қажет етеді?

3.Қызылордада қандай

кілем түрі
жақсы дамыған?

4. Кілемде қандай суреттер басым?